۱۵ آذر در دنیای علم چه خبر؟

تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱۵ آذر برابر با ۶ دسامبر را ورق می‌زنیم.

ابوالحسن عبدالرحمن صوفی رازی

۱۵ آذر ۲۸۲ خورشیدی، ابوالحسن عبدالرحمن صوفی رازی در شهر ری به‌دنیا آمد. او استاد ریاضی و اخترشناس برجسته ایرانی سده دهم میلادی بود که در دوران دیلمیان زندگی می‌کرد و برای همیشه شیوه نگریستن ما را به ستارگان در آسمان تغییر داد و به‌عنوان یکی از بانفوذترین منجمان جهان شناخته می‌شود. امیر عضدالدوله دیلمی، صوفی را به‌عنوان استاد ریاضی و نجوم شهر گور فیروزآباد منسوب کرد. صوفی در رصدخانه شهر گور پژوهش‌های اخترشناختی قابل‌توجهی انجام داد، تا‌جایی‌که به شهرت بسیار زیادی رسید. او زندگی خود را به پیشبرد درک ما از ستارگان و صور فلکی اختصاص داد تاجایی‌که مشاهدات دقیق او هنوز پس‌از بیشتر از هزار سال معتبر است. صوفی کتاب صورالکواکب را که نسخه تصحیح شده‌ای از المجسطی  بطلمیوس بود، براساس مشاهدات رصدی خودش تألیف کرد و در آن موقعیت، رنگ و قدر ۱۰۸۱ جرم آسمانی را توصیف کرد. او نخستین اخترشناسی است که کهکشان آندرومدا را کشف و گزارش رصدی ابر ماژلانی بزرگ را ثبت کرد. به‌این‌ترتیب او اولین کسی است که گزارش رصدی اجرام آسمانی خارج از کهکشان راه شیری را ثبت کرده است.

آلبرت دانیال‌زاده

۱۵ آذر ۱۳۹۵ خورشیدی، آلبرت دانیال‌زاده زیست‌شیمی‌دان ایرانی‌ارمنی اهل کرمانشاه درگذشت. آلبرت دانیال‌زاده دکترای تخصصی خودش را در سال ۱۹۶۳ میلادی از دانشگاه ایلینوی در شیکاگو و در رشتۀ شیمی‌بیوشیمی دریافت کرد. دانیال‌زاده پس از پایان تحصیلات به ایران بازگشت و به‌عنوان هیئت علمی در دانشگاه ملی ایران (دانشگاه شهید بهشتی کنونی) با درجۀ دانشیاری مشغول به تدریس شد. فعالیت‌های علمی آلبرت دانیال‌زاده در زمینۀ زیست‌شیمی نقش مهمی در رشد این رشته در دانشگاه ملی ایران و دانشگاه شهید بهشتی داشته‌ است. او در دانشگاه شهید بهشتی به درجۀ استادی هم رسید. دانیال‌زاده در سال ۱۳۷۴  بازنشسته شد و ازآنجاکه فرزندانش در ایالات متحده آمریکا تحصیل می‌کردند به آنجا مهاجرت کرد و تا پایان عمر همانجا ماند.

گذر زهره

۶ دسامبر ۱۶۳۱ میلادی برابر با ۱۵ آذر ۱۰۱۰ خورشیدی گذر زهره براساس پیش‌بینی‌های یوهانس کپلر، اخترشناس آلمانی ثبت شد. کپلر اولین کسی بود که گذر عطارد و زهره را با موفقیت پیش‌بینی کرد. به‌طور قابل توجهی، محاسبات او از حرکات سیاره‌ای (که عمدتاً براساس مشاهدات تیکو براهه است) او را قادر ساخت تا گذر عطارد را برای 7 نوامبر 1631 و گذر زهره را فقط یک ماه بعد، برای 6 دسامبر پیش‌بینی کند. متأسفانه، کپلر یک‌سال قبل از این رویدادها درگذشت، بنابراین او شخصاً نتوانست پیش‌بینی‌های خودش را تأیید کند.

اختراع چشم‌بین

۶ دسامبر ۱۸۵۰ میلادی برابر با ۱۵ آذر ۱۲۲۹ خورشیدی، هرمان فون هلمهولتز، اختراعش را که چشم‌بین یا افتالموسکوپ بود به انجمن فیزیک برلین اعلام کرد و بعد، شرح آن را در مقاله‌ای باعنوان «آینه چشمی برای بررسی شبکیه چشم زنده» در اکتبر 1851 منتشر کرد. اما این دستگاه را پیش‌تر، علی‌ بن عیسی کحال پزشک مسلمان سده‌های ۱۱ و ۱۲ میلادی اختراع کرده بود. این اختراع در آن‌زمان مشاهده و معاینه شبکیه چشم را امکان‌پذیر کرده بود. اگرچه افتالموسکوپ بار دیگر در سال ۱۸۴۷ توسط چارلز ببیج اختراع شد، اهمیت آن تا سال ۱۸۵۱، یعنی تا زمانی‌که توسط هرمان فون هلمهولتز دوباره و به‌طور مستقل اختراع شد، به طور کامل درک نشد. در سال ۱۹۱۵، جاش ذیل و جان پالومبو اولین چشم‌بین قابل حمل در دست با قابلیت نوردهی مستقیم را اختراع کردند. این ابزار، پیشگام افتالموسکوپ‌هایی محسوب می‌شود که هم‌اکنون توسط پزشکان در سراسر جهان استفاده شوند.

پل‌-امیل بوتا

۶ دسامبر ۱۸۰۲ میلادی برابر با ۱۵ آذر ۱۱۸۱ خورشیدی، پل-امیل بوتا کنسول و باستان‌شناس ایتالیایی‌فرانسوی به‌دنیا آمد. شهرت او به دلیل کشف مهم کاخ سارگون دوم پادشاه آشوری در منطقه دور-شاروکین (خورس‌آباد امروزی) در عراق است. این کشف، آغازگر باستان‌شناسی میدانی وسیع در بین‌النهرین باستان بود. او که به‌عنوان یک دیپلمات فرانسوی در شهر موصل در کرانه رود دجله کار می‌کرد، در سال 1843، شروع به کاوش تپه بزرگی در خورس‌آباد در حدود 15 مایلی شمال شرقی نینوا کرد و توانست اولین کاخ آشوری را کشف کند: کاخ تاریخی سارگون دوم که از 721 تا 705 پیش‌ازمیلاد حکومت می‌کرد.