۱۳ آذر در دنیای علم چه خبر؟

تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱۳ آذر برابر با ۴ دسامبر را ورق می‌زنیم.

حکیم عمر خیام

۴ دسامبر ۱۱۳۱ میلادی برابر با ۱۳ آذر ۵۱۰ خورشیدی، حکیم عمر خیام همه‌چیزدان، فیلسوف، ریاضی‌دان،  ستاره‌شناس و شاعر رباعی‌سرای ایرانی در دوره سلجوقی درگذشت. جایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست. او نخستین کسی بود که نشان داد که در جبر، معادله درجه سوم ممکن است دارای بیش از یک پاسخ باشد یا این که اصلاً جوابی نداشته باشند. یکی از آثار ریاضی خیام رساله «فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس» است. او در این کتاب، به‌خصوص اصل پنجم اقلیدس را درباره قضیه خطوط متوازی که شالوده هندسه اقلیدسی است بررسی و این اصل را اثبات کرده است. در حوزه نجوم، یکی از برجسته‌ترین کارهای خیام را می‌توان سروسامان دادن گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک در دوره پادشاهی ملک‌شاه سلجوقی (۴۲۶–۵۹۰ هجری قمری) دانست. برای این کار، او مدار گردش زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد.

ثبت اختراع خودنویس

۴ دسامبر ۱۸۹۴ میلادی برابر با ۱۳ آذر ۱۲۷۳ خورشیدی، جرج پارکر حق اختراع طراحی خودنویس جدیدی را در آمریکا ثبت کرد که به اولین موفقیت بزرگ شرکت قلم پارکر تبدیل شد. اختراعی که حتی امروز هم شهرت این شرکت به آن وابسته است. در آن‌زمان خودنویس‌هایی وجود داشت که جوهر را در لوله باریکی که داخل قلم جاگذاری شده بود نگه می‌داشتند و در جیب قابل حمل بودند، اما یک مشکل بزرگ داشتند. اینکه جوهر با دمای بدن گرم و به‌صورت فشاری وارد کلاهک درپوش می‌شد و در استفاده بعدی دست را کثیف می‌کرد. پارکر در اختراع خودش این مشکل را با لوله بسیار باریک منحی‌شکلی که به‌صورت مویرگی جوهر را خارج می‌کرد حل کرد.

رهیاب مریخ

۴ دسامبر ۱۹۹۶ میلادی برابر با ۱۳ آذر ۱۳۷۵ خورشیدی، فضاپیمای رهیاب مریخ با یک فروند موشک دلتا۲ پرتاب شد. رهیاب علاوه‌بر سطح‌نشین، یک ربات مریخ‌نورد را هم حمل می‌کرد. این فضاپیما در ۴ جولای ۱۹۹۷ به جو نازک مریخ رسید. سپس سطح‌نشین و مریخ‌نورد با کمک چترنجات در سطح سیاره سرخ فرود آمدند. مریخ‌نورد این فضاپیما، ۱۲ برابر عمر پیش‌بینی‌‌شده‌اش زندگی کرد و بیش‌از ۱۵ تجزیه و تحلیل شیمیایی از خاک مریخ انجام داد و شرایط باد سطحی سیاره را اندازه‌گیری کرد.

گئورگ یواخیم رتیکوس 

۴ دسامبر ۱۵۷۴ میلادی برابر با ۱۳ آذر ۹۵۵ خورشیدی، گئورگ یواخیم رتیکوس، دانشمند اتریشی درگذشت. او از دانشجویان برجسته نیکلاس کوپرنیک، پدر نظریه سیارات مختصر، به‌شمار می‌رفت. رتیکوس تاثیر مهمی در فرآیند انتشار کتاب معروف کوپرنیک باعنوان «درباب گردش اجرام آسمانی» داشت و درواقع، از اولین کسانی بود که نظریه خورشیدمرکزی نیکلاس کوپرنیک را پذیرفت و سال ۱۵۴۰ اولین گزارش از فرضیه خورشیدمرکزی را که کوپرنیک شرح داده بومنتشر کرد. رتیکوس اولین ریاضیدانی بود که توابع مثلثاتی را بر حسب زاویه به جای قوس دایره در نظر گرفت.