مقایسه نظام قدیم و جدید ارزیابی دانش‌بنیان‌ها/ توجه بیشتر به شاخص «نوآوری»

به گزارش خبرنگار علم و فناوری آنا، کمتر از یک هفته است که «نظام جدید ارزیابی دانش‌بنیان‌ها» در محل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری معرفی شد. این آیین‌نامه بر اساس تجربه و مطالعه ۶ ماهه ارزیابی دانش‌بنیان‌ها تدوین شده است.

این نظام ارزیابی از سوم مرداد ۱۴۰۲ اجرایی شده است در حالی که تا پیش از این شرکت‌های متقاضی استفاده از تسهیلات قانون دانش‌بنیان براساس «آیین‌نامه ارزیابی شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان»، مورد ارزیابی قرار می‌گرفتند.

بر مبنای قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان مصوب سال 1389، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و ارزیابی آنها انجام شد؛ اما از نتایج اجرای این قانون، می‌توان به شکل گیری قریب به ۹ هزار شرکت دانش‌بنیان، تولید و توسعه هزاران محصول و خدمت دانش‌بنیان اشاره کرد.

به مرور زمان، با بزرگ‌تر شدن و بلوغ زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور، تجربه‌های حاصل شده از اجرای این قانون، افزایش تعداد محصولات و تغییر شرایط، نقاط ضعف و قوت قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان مشخص شد. اکنون ابعاد شرکت‌ها، توسعه بازار، نقش آن‌ها در بازار و ... با سال‌های گذشته متفاوت است.

تمرکز آیین‌نامه قبلی ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان عمدتاً روی سطح فناوری محصول بود، اما در نظام ارزیابی جدید، محصول، فرآیند‌ها و خدمات نیز در مسیر ارزیابی دانش‌بنیانی مورد توجه قرار می‌گیرند. با در نظر گرفتن این سه معیار شرکتی روی فناوری کار می‌کند که در آن حوزه نسبت به میانگین فناوری کشور، سطحی بالاتر داشته باشد.

این آیین‌نامه بر حمایت از فعالیت‌های نوآورانه با هدف ایجاد اقتصاد مبتنی بر دانش و نوآوری با نقش‌آفرینی همه بازیگران تأکید دارد. به این صورت پیش‌بینی می‌شود نظام جدید ارزیابی دانش‌بنیان‌ها منجر بر مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان شود.

دسته‌بندی جدید دانش‌بنیان‌ها با نظام ارزیابی جدید

البته با توجه به مدل جدید ارزیابی دانش‌بنیان‌ها با اجرایی شدن نظام جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، از این پس کالا‌هایی دانش‌بنیان شناخته می‌شوند که محصولات آن‌ها یا در مرحله تولید باشد یا حداقل در مقیاس آزمایشگاهی ساخته شده باشد.

علاوه بر این، محصولات عرضه‌شده باید در حوزه فناوری‌های برتر باشند به این معنا که دانش فنی طراحی و ساخت یا دانش فنی فرایند تولید محصول از متوسط سطح فناوری­‌های موجود در کشور بالاتر و دستیابی به آن مستلزم انجام تحقیق و توسعه به وسیله یک تیم فنی خبره باشد. چنین نگاهی از سوی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری می‌تواند به بهبود روند رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و اقتصاد دانش‌بنیان بینجامد.

در ارزیابی جدید شرکت‌ها نسبت به متوسط فناوری‌های موجود کشور در هر حوزه ارزیابی می‌شوند. دسته‌بندی جدیدی از شرکت‌های دانش‌بنیان در آیین نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان صورت گرفته است؛ بر اساس این آیین نامه به طور کلی شرکت‌های دانش‌بنیان به سه دسته شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، دانش‌بنیان نوآور و نیز دانش‌بنیان فناور تقسیم شده اند.

شرایط شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، نوآور و فناور

نوپا: در تعریف جدید نظام ارزیابی، شرکت‌های نوپا به سه نوع نوپا، نوآور و فناور تقسیم می‌شوند. شرکت‌های نوپا آن شرکت‌هایی هستند که در زمینه تحقیق، طراحی و توسعه کالا‌ها و خدمات فناورانه فعال‌اند، اما هنوز از نظر کسب‌وکاری و اقتصادی به بلوغ کافی نرسیده‌اند. اگر شرکتی حداقل یک محصول در مقیاس نمونه آزمایشگاهی ساخته باشد که تمامی معیار‌های کالا و خدمات دانش‌بنیان را داشته باشد می‌تواند شرکت نوپا تلقی شود.

البته شرایط دیگری نیز لازم است؛ مثلاً باید درآمد عملیاتی در آخرین اظهارنامه مالیاتی شرکت کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد و همچنین شرکت باید برنامه رشد خود را ارائه کند و در فرایند ارزیابی به تایید دبیرخانه برساند.

 چهار شرط برای نوآور دسته‌بندی شدن شرکت‌های دانش‌بنیان تعیین شد

نوآور: نخستین شرط شرکت نوآور بودن، داشتن کالا یا خدمتی است که معیار‌های لازم را داشته باشد؛ علاوه بر این، درآمد عملیاتی در آخرین اظهارنامه مالیاتی باید بیش از ۵۰ میلیارد ریال باشد. همچنین شرکت باید گزارش رشد خود را ارائه کند و گزارش پیشرفت آن را به صورت سالانه به تایید دبیرخانه برساند. شرط پایانی این است که سهم فروش کالا‌ها یا خدمات دانش‌بنیان شرکت از فروش کل شرکت کمتر از ۵۰ درصد باشد.

فناور: شرکت‌های دانش‌بنیان فناور نیز گروهی از شرکت‌ها هستند که از نظر کسب‌وکاری و اقتصادی به بلوغ کافی دست پیدا کرده‌اند. علاوه بر اینکه مانند دو گروه پیشین خدمت یا محصول شرکت باید شرایط دانش‌بنیان بودن را داشته باشد، درآمد عملیاتی شرکت باید بیش از ۵۰ میلیارد ریال باشد. شرکت باید حداقل ۱۰ نفر نیروی بیمه‌شده تمام‌وقت داشته باشد.

برعکس شرکت نوآور، در شرکت فناور، سهم فروش کالا یا خدمات از فروش کل شرکت باید حداقل ۵۰ درصد باشد. شرکت فناور نیز باید برنامه رشد خود را ارائه کند و گزارش پیشرفت آن را به صورت سالانه به تایید دبیرخانه برساند.

شرکت فناور شرکتی است که حداقل یک محصول و یا خدمت فناورانه دارد و سهم فروش دانش‌بنیان آن‌ها از کل فروش شرکت حداقل ۵۰ درصد باشد.

نوآوری؛ از مهم ترین عوامل ارزیابی

شرکت‌های نوآور در مدل‌های ارزیابی قبلی نیز به آن‌ها توجهی نشده بود. این شرکت‌های نوآور، شرکت‌های صنعتی و بزرگی هستند که اشتهار به نوآوری دارند و این نوآوری، ممکن است نوآوری فناورانه یا نوآوری‌های غیرفناورانه‌ای باشد.

به گفته مدیرکل ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری با توجه به تعداد کم شرکت‌های نوآور طبیعتا خود این شرکت‌ها می‌توانند بازار خوبی برای شرکت‌های فناور و نوپا باشند و همکاری بین این شرکت‌های نوآور و شرکت‌های نوپا و فناور می‌تواند منجر به رفع نیاز‌های این شرکت‌های بزرگ شود؛ همین موضوع می تواند فروش و بازار شرکت‌های کوچکتر را به همراه داشته باشد.

مقایسه مدل گذشته و جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان

مدل گذشته و جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان در بسیاری از موارد تفاوت دارد. نخستین مولفه مقایسه‌ای آن به ارزیابی شرکت‌ها مقطعی لحظه‌ای و نیز مستمر باز می‌گردد.

در مدل فعلی شاخص‌های ارزیابی برای همه شرکت‌ها اعم از شرکت‌های نوپا، متوسط، بزرگ، تولیدی و خدماتی تقریبا یکسان است و ارزیابی شرکت‌ها در دوره‌های دو ساله و به صورت مقطعی لحظه‌ای انجام می‌شود و مسیر رشد طی شده توسط شرکت در طول زمان در ارزیابی‌ها و حمایت‌ها در نظر گرفته نمی‌شود.

بی اعتنایی به مطلوبیت‌های ملی تفاوت بعدی مدل فعلی در مقایسه با تدوین فهرست اولویت‌های ملی با مشارکت نهاد‌ها و سازمان‌های مرتبط در مدل جدید تفاوت بعدی این دو مدل محسوب می‌شود. مدل ارزیابی فعلی صرفا بر موضوع سطح پیچیدگی فناوری تمرکز دارد و نسبت به مطلوبیت‌های ملی مانند ایجاد ارزش افزوده اقتصادی و اشتغال‌آفرینی و ارتقای بهره‌وری تقریبا بی اعتنا است، ضمن آنکه در نظام فعلی از مشارکت سایر بازیگران زیست بوم از جمله ستاد‌های توسعه فناوری و پارک‌های فناوری استفاده نمی‌شود.

راهبرد اصلی در رویکرد جدید ارزیابی دانش‌بنیان‌ها بر ارزیابی فناوری و تسلط بر فرایند توسعه محصول تمرکز دارد.

در آیین‌نامه جدید تغییر رویکرد از حمایت عمومی و یکسان از همه شرکت‌ها به حمایت هوشمند بر اساس نقشه راه رشد از هر شرکت صورت گرفته و بر این اساس حمایت‌های پایه در این آیین‌نامه شامل اعطای برند دانش‌بنیان، معرفی به صندوق‌ها برای تسهیلات محدود، امریه سربازی و استمرار در کاربری مسکونی و حمایت‌های خاص شامل تولید بار اول، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه و سرمایه‌گذاری، حضور در کنسرسیوم‌ها و پروژه‌های بزرگ و تسهیلات بزرگ می‌شود.

یکی از مباحث مهم در قانون حمایت از دانش‌بنیان‌ها مصوب ۱۳۸۹ بحث معافیت مالیاتی و شرایط سخت احراز آن توسط دانش‌بنیان‌ها بودیم. اما در قانون جدید شاهد تغییر نسبت به احراز شرایط بودن آن هستیم.

همچنین معافیت‌های مالیاتی فارغ از اینکه شرکت‌ها چقدر تاثیرگذاری داشتند، صرفا به محصولی داده می‌شد که تکنولوژی بالایی داشت که این باعث شده بود شرکت‌های محدود نوع یک فقط از معافیت مالیاتی استفاده کنند، اما در آیین‌نامه جدید تمامی شرکت‌های نوپا برای محصولات دانش‌بنیان خود از معافیت مالیاتی استفاده می‌کنند.

در قانون جهش تولید دانش‌بنیان سال ۱۴۰۱ معافیت‌های مالیاتی دارای سقف بود؛ یعنی اگر شرکتی ۲۰۰ میلیارد تومان درآمد داشت، ۱۰ میلیارد تومان آن شامل معافیت می‌شد. اما اگر بیش از این رقم شرکت درآمد داشت، دیگر مالیاتی اضافه نمی‌شد. همچنین در قانون جدید از اعتبار مالیاتی استفاده می‌شود که همان معافیت مالیاتی بوده و در آیین نامه جدید هدفمند شده است.

تاثیر ارزیابی دانش‌بنیانها در خروجی محصولات

جریان حمایت‌ها طوری طراحی شده است که شرکت‌های فناور بیش از ۵۰ درصد خروجی‌هایشان محصولات دانش‌بنیان است و از جنس اعتبار مالیاتی است که برای سرمایه‌گذاری در مجموعه خودشان طراحی شده است.

بنابراین وجود یک نظام هوشمند و دقیق برای تخصیص حمایت متناسب با نیاز هر شرکت از نظر دهقانی فیروزآبادی ضروری است. در نظام ارزیابی جدید، به شرکت‌های کوچک‌تر حمایت‌هایی از جنس معافیت‌های مالیاتی و سربازی تخصیص می‌یابد تا از یک فضای گلخانه‌ای برای ادامه حیات و بلوغ برخوردار شوند و شرکت‌های بزرگ‌تر همچون دانش‌بنیان‌های نوآور، که نیاز‌هایی بزرگ‌تر از معافیت‌های مالیاتی دارند، از اعتبار مالیاتی بهره‌مند شوند. شرکت‌های فناور می‌توانند از مالیاتشان در قالب اعتبار برای تحقیق و توسعه روی محصول یا شرکت‌های نوپای جدید برای توسعه زنجیره ارزش جدید استفاده کنند.

در آیین‌نامه جدید برای شرکت‌ها نظام رتبه‌بندی‌ای سالانه در نظر گرفته شده است.شرکت‌های نوپا و نوآوری در رتبه‌های الف (رشد بالا)، رتبه ب (نرخ رشد متوسط) و رتبه ج (نرخ رشد پایین) رتبه‌بندی می‌شوند. شرکت‌های دانش‌بنیان فناور نیز بر اساس ۱۰۰ شرکت و هزار شرکت برتر رتبه‌بندی می‌شوند.

نظم در حمایت ها با نظام جدید ارزیابی

ایمان اعیانی مدیرکل ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهوری درباره نحوه ارزیابی این شرکت‌ها به خبرنگار علم و فناوری آنا گفت: در مدل جدید تلاش داریم مبتنی بر برنامه رشد هر شرکت، ارزیابی‌های فناورانه و اقتصادی را مد نظر قرار دهیم و با یک سازوکار امتیازبندی، امتیاز‌های فناوران اقتصادی را داشته باشیم.

وی با بیان یانکه در این مدل جدید ارزیابی، ازهمه جهات شرکت‌ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهیم، گفت: در گذشته شاید توجه به رشد و توسعه شرکت‌ها کمتر بود و حمایت‌ها از هماهنگی و یکپارچگی کمتری برخوردار بوده است؛ همچنین شرکت‌ها به صورت جسته و گریخته از این حمایت‌ها برخوردار می‌شدند.

اعیانی با تاکید بر اینکه فرآیند بررسی و ارزیابی دانش‌بنیان‌ها در نظام قبلی ارزیابی بین ۵۰ تا ۹۰ روز به طول می‌انجامید، گفت: معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری، با بیان این مساله از افزایش چشمگیر سرعت فرآیند ارزیابی در قالب نظام جدید ارزیابی خبر داده و قرار است زمان ارزیابی در نظام ارزیابی به کمتر از ۲۰ روز تقلیل پیدا کند.

وی ادامه داد: با اجرا و رونمایی از سامانه نظام ارزیابی جدید طی ۲ ماه آینده، فرآیند سرعت بیش‌تری بگیرد. در حال حاضر شرکت‌ها می‌توانند درخواست خود را مبتنی بر این شکل جدید ارزیابی، ارائه دهند.

اعیانی نیز با اشاره به اینکه مدت زمان ارزیابی در یکسال گذشته به نصف کاهش یافته است، گفت: در سال گذشته درخواست‌های دریافت تأییدیه دانش‌بنیان نزدیک به دو برابر افزایش پیدا کرد. به همین نسبت در معاونت علمی و فناوری ظرفیت ارزیابی شرکت‌های متقاضی رشد پیدا کرد. در نتیجه شرکت‌های جدیدی هم که به عنوان دانش‌بنیان تأیید شدند نیز بیش از ۲ برابر افزایش یافت. این در حالی است که با بهینه‌سازی‌هایی که در فرآیند‌ها انجام شد توانستیم زمان ارزیابی را از متوسط ۱۱۰ روز در سال ۱۴۰۰ به متوسط ۵۰ روز در سال ۱۴۰۱ برسانیم.

وی تاکید کرد: بر اساس تفاوت‌ها میان مدل گذشته و مدل جدید شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس مدل جدید مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت.

انتهای پیام/

میترا سعیدی کیا