درخشش پژوهشگران ایرانی از دوران باستان تا عصر جدید

به گزارش خبرنگار گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، کشورمان ایران در طول تاریخ، پژوهشگران سرشناسی را در خود پرورش داده که برخی از آن‌ها، در میان دانشمندانی جای گرفته‌اند که جهان را با اختراعات ناب خود متحول کرده‌اند. ایران دانشمندان بزرگی در زمینه‌های اخترشناسی، انسان‌شناسی، پزشکی، ریاضیات، شیمی، تاریخ و جغرافیا را به خود دیده است، همچون ابوریحان بیرونی، ابوالوفا محمد بوزجانی، پورسینا، جابر بن حیان، خوارزمی، خیام، زکریای رازی، خواجه نصیرالدین طوسی و غیاث‌الدین جمشید کاشانی و...

اگر بخواهیم به برخی از فناوری‌هایی که توسط ایرانیان باستان کشف شده است، اشاره کنیم باید از فناوری آبی قنات نام ببریم که به کشور‌های دیگر هم راه پیدا کرد. بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین قنات در شهر گناباد است که پس از۲ هزار و ۷۰۰ سال هنوز آب کشاورزی و آشامیدنی ۴۰ هزار نفر را فراهم می‌کند. پیل بغداد نیز به عنوان نخستین باتری احتمالی ساخت انسان، در دوران اشکانیان یا ساسانیان در نظر گرفته شده است و نظریات مختلفی را درباره چرایی دست‌یابی ایرانیان باستان به اصول تولید برق، پدید آورد. همچنین چرخ بادی در سال ۱۷۰۰ پیش از میلاد توسط بابلی‌ها اختراع شد و در قرن هفتم مهندسان ایرانی بر اساس آن، ماشین بادی پیشرفته‌تری به نام آسیاب بادی ساختند.

در ادامه به معرفی برخی از پژوهشگران ایرانی در حوزه‌های مختلف علوم می‌پردازیم که از نظر می‌گذرانید.

**پژوهشگران علم ریاضی

ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی (۱۸۵–۲۳۳ هجری قمری) ریاضیدان، ستاره‌شناس، جغرافیدان، فیلسوف و مورخ و همه‌چیزدان ایرانی که بیشتر عمر خود را در بغداد به عنوان یکی از اعضای دارالحکمه گذراند. شهرت وی در ریاضیات، به‌ویژه جبر است. جرج سارتن، در کتاب «مقدمه‌ای بر تاریخ علم» نیمه اول سده ۹ میلادی را «عصر خوارزمی» می‌نامد.

در قرن دوازدهم این دانشمند جدول لگاریتمی را به وجود آورد، جبر را توسعه داد و آن را در نظام حساب ایرانی و هندی به کار گرفت. آثار او توسط یک مترجم ایتالیایی به نام Gerard of Cremona تحت عنوان De jebra et almucabola ترجمه شد. آثار خوارزمی تأثیر ژرفی بر ریاضیات غرب در قرون وسطی گذاشت.

جمشید بن مسعود بن محمود طبیب کاشانی ملقب به غیاث‌الدین (۷۵۸ ش ۱۳۸۰ م – ۱ تیر ۸۰۸ ش یا ۲۲ ژوئن م۱۴۲۹) ریاضی‌دان و اخترشناس ایرانی بود. علاقه اصلی وی متوجه ریاضیات و اخترشناسی بود. وی به تکمیل و تصحیح روش‌های قدیمی انجام چهار عمل اصلی حساب پرداخت و روش‌های جدید و ساده‌تری برای آن‌ها اختراع کرد. در واقع، کاشانی را باید مخترع روش‌های کنونی انجام چهار عمل اصلی حساب (به ویژه ضرب و تقسیم) دانست. کتاب وی «مفتاح الحساب» است که آن را از حیث فراوانی و تنوع مواد و مطالب و روانی بیان سرآمد همهٔ آثار ریاضی سده‌های میانه می‌دانند.

**پژوهشگران علم شیمی

خواجه نصیر طوسی عقیده داشت ماده می‌تواند تغییر کند، اما نمی‌تواند ناپدید شود. به گفته وی «ماده نمی‌تواند ناپدید شود، اما می‌تواند شکل، حالت، ترکیبات، رنگ و مشخصات دیگر خود را عوض کند و به یک ترکیب یا عنصر دیگر تبدیل شود». پانصد سال بعد، میخاییل لومونسف (۱۷۱۱–۱۷۶۵) و لاوازیه (۱۷۴۳–۱۷۹۴) قانون پایستگی جرم را ایجاد کردند و همان ایده را پیاده‌سازی کردند.

جابر ابن حیان شیمیدان مشهور ایرانی رساله‌های مختلفی دارد که در آن‌ها دوهزار موضوع را پوشش می‌دهد که این کتاب، «کتاب مقدس» شیمیدان‌های اروپایی قرن هجدهم مخصوصاً لاوازیه نام گرفته بود. این آثار کاربرد‌های زیادی داشت از جمله تقطیر گل‌ها و گیاهان، طب درمانی، باروت و نوعی وسیله نظامی قدرتمند. هم‌اکنون از او به عنوان بنیانگذار شیمی و همچنین مخترع بسیاری از فرایند‌ها و تجهیزات شیمی که برخی از آن‌ها تا امروز هم توسط شیمیدان‌ها استفاده می‌شود (مانند تقطیر) نام برده‌اند.

بیشتر بخوانید:

مروری بر زندگی ۵ فیلسوف بزرگ ایرانی/ از دانشمند سرزمین‌های اسلامی تا فیلسوفی که پدر علم شیمی شد

گام بلند دانشمندان ایرانی برای دستیابی به مدار مخابراتی زمین‌آهنگ با ماهواره «ناهید ۱»

۸۴۱ پژوهشگر ایرانی جزو پژوهشگران پراستناد یک‌درصد جهان/ رشد ۳۴۰ درصدی در ۴ سال

**پژوهشگران علم فیزیک

ابن هیثم (ق۳۵۴–۴۳۰) به خاطر کتاب‌ها و آزمایش‌هایش درباره لنز و آینه و شکست نور و بازتاب نور، به پدر اپتیک ملقب شده‌است. وی مکان هندسی نقاطی روی دایره کروی را که نور از آن‌جا به ناظر بازتاب می‌شود، به دست آورد. او از مطالعه روی شکست نور، توانست بفهمد که اتمسفر ضخامت خاصی دارد و شفق پدیده‌ای است که به وسیله شکست نور خورشید وقتی که زیر افق است ایجاد می‌شود.

کمال الدین فارسی (م۱۲۶۷–۱۳۱۸) نخستین اثبات ریاضی را برای پدیده رنگین کمان انجام داد و طبیعت نور را که نظریه ابن هیثم را شکل می‌داد، تفسیر کرد. ااین دانشمند همچنین معتقد بود که رنگین کمان حاصل دو بار شکست نور خورشید در درون قطره‌های باران است. وی این کار به کمک آزمایشی که در آن از کره‌ای شفاف که از آب پر شده بود و یک دوربین تاریکخانه‌ای انجام داد.

ابوریحان بیرونی (ش۳۵۲–۴۲۷) دانشمند بزرگ و ریاضیدان، ستاره شناس، تقویم شناس، انسان شناس، هندشناس و تاریخ نگار بزرگ ایرانی در سده چهارم و پنجم هجری است. وی دانشمند برجسته‌ای است که در رشته‌های گوناگون دانش، ریاضی، جغرافیا، زمین شناسی، مردم شناسی، فیزیک و اخترشناسی، سرآمد روزگار خود بوده و خدمات ارزنده‌ای به جامعه بشری عرضه داشته است.

وی آثار زیادی در علم ریاضیات، نجوم، جغرافیا، تاریخ، پزشکی، گیاه‌شناسی و فلزشناسی از خود برجای گذاشت. تالیفات وی به زبان غالب عصر خود، یعنی عربی بوده و تنها کتاب «التفیهم» را به زبان فارسی برگردانده است. او تعداد کتاب‌های خود را تا ۶۵ سالگی، ۱۱۳ نسخه و تعداد رسالاتش را ۱۴۶ عدد ذکر کرده است. از مهم‌ترین آثار ابوریحان بیرونی می‌توان به «آثارالباقیه عن القرون الخالیه»، «قانون مسعودی»، «تحقیق ماللهند»، «دائره‌المعارف مسعودی» و ... اشاره کرد. وی نخستین دانشمندی بود که رسماً اعلام کرد نور سرعت محدودی دارد پیش از اینکه گالیله آن را به صورت عملی اثبات کند.  

**معرفی پژوهشگرانی از عصر جدید

افتخارات ایران زمین به نسل‌های گذشته ختم نمی‌شود و نسل‌های آینده کشور نیز با الهام از پژوهشگران گام‌های بلندی برای ارتقای سرزمین خویش برداشته‌اند. در ادامه به معرفی برخی از فناوران بیست و دومین جشنواره تجلیل از پژوهشگران و فناوران برگزیده کشور پرداخته‌ایم.

بهنام محمدی ایواتلو، استاد دانشگاه تبریز در رشته مهندسی برق، پژوهشگر برگزیده دانشگاه، استان آذربایجان شرقی و فرهنگستان علوم است. این پژوهشگر برگزیده یک درصد برتر به انتخاب ESI، مجری طرح‌های بین‌المللی مشترک با آلمان، ترکیه و قطر در حوزه سیستم‌های ذخیره ساز انرژی و انرژی‌های تجدید پذیر، مجری طرح‌های پیاده سازی شده مرتبط با مدیریت مصرف انرژی در شرکت‌های زیر مجموعه وزارت نیرو بوده است.

مجید صادقی زاده، استاد دانشگاه تربیت مدرس در رشته زیست شناسی مولکولی است. ارزیابی مکانیسم مولکولی عملکرد نانو دارو‌ها از جمله نانوکورکومین در درمان بیماری‌های عصبی و سرطان‌ها از فعالیت وی به شمار می‌آید. این پژوهشگر همچنین موفق به اخذ مجوز تولید از سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت ودرمان و آموزش پزشکی برای نانومکمل کورکدن وتاسیس شرکت دانش بنیان فناوری نانو دارو البرز و تولید انبوه نانومکمل کورکدن (نانوکورکومین) شده است.

رضا مراد صحرائی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی در رشته زبانشناسی همگانی است. وی برگزیده هفتمین جشنواره بین‌المللی فارابی برای کتاب «فراگیری نحو زبان فارسی ازمنظرزایشی» شده است. وی همچنین پژوهشگر برتر دانشگاه علامه طباطبائی در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۴۰۰، صاحب سهِ کرسی نقد و نظریه پردازی، طراحی و اجرای نخستین استاندارد مرجع، آموزش زبان فارسی واجرای آن در ۸۵ کشور بوده است.

یوسف عباسپور گیلانده، استاد دانشگاه و محقق اردبیلی در رشته مکانیک ماشین‌های کشاورزی، پژوهشگر برتر گروه کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل در سال ۱۳۹۶ است. وی به بررسی امکان پیش بینی برخی ویژگی‌های گیاهی گندم با استفاده ازداده‌های طیف سنجی ومحاسبات نرم پرداخته است. همچنین توسعه یک الگوریتم آشکارسازی غیرمخرب ترک‌های تخم مرغ با روش تبدیل هاف از فعالیت‌های وی است.

الناز میاندوآبچی، پژوهشگر وزارت صنعت، معدن و تجارت در رشته مدیریت صنعتی است. وی به انجام طرح پژوهشی آسیب شناسی حمل و نقل جاده‌ای و دریایی در راستای توسعه صادرات کشور پرداخته است. همچنین آیندهپژوهی ترانزیت سازمان بنادر و دریانوردی در افق ۱۴۰۴، برنده جایزه Tehran International Award در هفتمین جشنواره پژوهشو نوآوری درحوزه مدیریت شهری از فعالیت‌های این پژوهشگر محسوب می‌شود.

انتهای پیام/۱۱۰/