سینمای ایران سال ۶۵ را چگونه پشت سرگذاشت؟ / پوست‌اندازی سینما و تغییر ژانر محبوب از جنگی به اجتماعی

به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، از همان روزهای ابتدایی ورود «سینماتوگراف» به کشورمان، ایرانی‌ها ارادت خاصی به هنر هفتم داشتند. مردم ایران پیش از این با هنر بیگانه نبودند، اما تصاویر متحرک سینماتوگراف، جادویی داشت که در هیچ‌یک از هنرهای پیش از آن ندیده بودند. از زمانی که سینما از انحصار دربار خارج شد، تا زمانی که رنگ و روی مردمی گرفت، چند دهه زمان برد و به مرور هنرمندان مختلف با آثار نمایشی خاص یکی‌یکی ظهور کردند.

از همان وقتی که فیلم «دختر لر» به‌عنوان اولین فیلم ناطق سینمای ایران سر از اکران درآورد و مردم برای تماشای قصه عاشقانه «جعفر و گلنار» در صف تهیه بلیت سالن‌های سینما ایستادند، می‌شد فهمید که سینما قرار است به یکی از اصلی‌ترین تفریحات عامه مردم ایران تبدیل شود.

این پیش‌بینی در نهایت به حقیقت پیوست اگرچه در این میان با فراز و نشیب‌های فراوانی مواجه بود. اگر یک سال و نیم گذشته را اصطلاحاً «فاکتور بگیریم»، تا پیش از آن سینما جزء محبوب‌ترین تفریحات مردم در سراسر کشور بود. با وجود اینکه بسیاری از شهرهای ایران، سالن‌های استاندارد سینما ندارند، اما همان سالن‌های قدیمی و زهوار دررفته، هنوز هم پاتوق اصلی دوستداران هنر هفتم هستند.

ما در گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، سعی داریم که در سلسله گزارش‌های «خاطرات گیشه» مروری آماری داشته باشیم بر آنچه در چهار دهه گذشته در سینمای ایران رخ داده است. در هر سری از گزارش‌های این مطلب که به صورت هفتگی خواهد بود، اتفاقات مربوط به یک سال سینمای ایران را در زیر ذره‌بین قرار می‌دهیم، از میزان فروش تک‌تک فیلم‌ها گرفته، تا پررفت‌وآمدترین سالن‌های سینما در کشور، محبوب‌ترین ژانر سینمایی و گران‌ترین و ارزان‌ترین فیلم‌های سال.

سینمای ایران پیش از انقلاب

از آنجایی که آمار دقیقی از میزان فروش فیلم‌ها و تعداد سالن‌های سینما و نحوه اکران آثار در دهه‌های ۴۰، ۵۰ و اوایل ۶۰ نیست، ما در این سلسله گزارش آمار سالانه را از سال ۱۳۶۴ آغاز می‌کنیم. اگرچه با نگاهی اجمالی به تاریخچه سینمای ایران و فیلم‌های مشهور ساخته شده در سال‌های پیش از انقلاب می‌توان تاحدودی به حال و هوای سینمای ایران در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ رسید. سال‌هایی آشفتگی در سینما موج می‌زد و دو قطبی بزرگی در سینما وجود داشت، عده‌ای همچون «بهرام بیضایی»، «داریوش مهرجویی»، «مسعود کیمیایی» و... به دنبال ساخت آثار هنری بودند و بدنه غالب سینما هم به دنبال ساخت «فیلمفارسی».

سینمای سال ۶۵ در یک نگاه

سال‌های میانی دهه شصت، سال‌های عجیبی برای سینمای ایران است، سینمایی که تقریباً می‌توان گفت به نسبت سال‌های پیش از انقلاب و اوایل دهه شصت، پوست‌اندازی کرده و به فضایی قابل اعتماد برای خانواده‌های ایرانی تبدیل شده. ذائقه‌ای که فیلمفارسی‌ها در میان مخاطبان هنر هفتم به وجود آورده بودند، سینما را برای بسیاری از خانواده‌ها به محیطی نامطلوب بدل کرده بود، اما با از بین رفتن این سبک از آثار، دیگر دیدن خانواده‌های مختلف با سبک زندگی‌های متفاوت در صف بلیت سینما چیز عجیبی نبود.

شاید به همین دلیل باشد که پرفروش‌ترین فیلم‌ها و محبوب‌ترین ژانرها در سال‌های میانی دهه شصت، فیلم‌های اجتماعی و خانوادگی بودند. درام‌هایی که در آنها نه خبری از یکه‌بزن‌های همه فن حریف بود، نه رابطه عاشقانه «پسر پولدار – دختر فقیر» (یا برعکس) که شاکله اصلی فیلم‌های دهه ۵۰ بود.

شرایط سالن‌ها

سال ۱۳۶۵ به نسبت سال قبل، اوضاع سالن‌های سینما از نظر تعداد بهتر بود و تنها استان کشور که تا سال گذشته در آن سالن فعالی وجود نداشت هم سینمادار شده بود. البته سابقه وجود سالن سینما در استان بوشهر به دهه‌های ۳۰ و ۴۰ شمسی برمی‌گردد، اما اکثر سالن‌های آنجا به دلایل مختلف (آتش‌سوزی، حمله حیوانات موذی مثل موش و مار و از بین بردن تجهیزات، مستهلک شدن و... و.) دیگر فعال نبودند و چون فیلم‌های به‌روز را هم پخش نمی‌کردند، خیلی مخاطب نداشتند. اما سینما بهمن پس از احیای دوباره در این سال، با ۹۷۰ صندلی به فهرست سینماهای فعال بازگشت.

این درحالی است که سینما بهمن، به تنوع ژانر اعتقاد زیادی داشت و در این سال ۵۴ عنوان فیلم را به نمایش گذاشت و از این منظر عملکرد بهتری از ۱۳ استان دیگر داشت. از نظر میزان فروش هم با وجود تک‌سالنه بودن، از دو استان چهارمحال و بختیاری و کهکلویه و بویراحمد با دو سالن و استان ایلام با یک سالن، فروش بهتری داشت. البته در این میان نباید از قیمت بلیت این سالن سینما به‌سادگی گذشت، سینما بهمن بوشهر با بلیت ۱۰ تومانی جزء گران‌ترین سینماهای ایران بود. (به همراه سینما عصر جدید تهران و سینما بهمن سنندج) و با توجه به قیمت بلیت توانست در یک سال با بیش از ۲۳۲ هزار قطعه بلیت، فروشی دو میلیون و سیصدهزار تومانی را تجربه کند.

با توجه به اضافه شدن بوشهر به فهرست استان‌هایی با سالن‌های فعال و احیا و بازسازی برخی از سالن‌های دیگر در شهرهای مختلف، ظرفیت سالن‌های سینما در سال ۶۵ رشد خوبی به نسبت سال گذشته‌اش داشت و سینمای ایران در این سال ظرفیتی بیش از ۱۵۶ هزار صندلی داشت. نکته جالب اما میزان مخاطبان این سینماهاست، طبق سرشماری سال ۱۳۶۵، جمعیت ایران در آن سال نزدیک به ۴۹ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بود، درحالی که تماشاگران سینما بیش از ۷۸ میلیون نفر بودند. یعنی هر ایرانی در این سال به طور متوسط بیش از یک و نیم بار به سینما رفته است.

وضعیت اکران سینماها

طبق انتظار و با توجه به بالاتر رفتن تعداد صندلی‌های سینما و سینماروتر شدن مردم ایران در سال ۶۵، میزان فروش کل فیلم‌های سینمایی در سالن‌های سراسر کشور به نسبت سال‌های قبل بیشتر شد. سینمای ایران در این سال فروشی بیش از ۶۷۱ میلیون تومان را تجربه کرد و به رکوردی تازه در گیشه دست پیدا کرد. درحالی که قیمت بلیت سینما در شهرهای مختلف و البته برای فیلم‌های گوناگون متفاوت بود.

در این سال سینما عصر جدید تهران با بلیت ۱۰۳ ریالی گران‌ترین سینمای کشور بود و دو سینما با بلیت ۴۰ ریالی، ارزان‌ترین سالن‌ها بودند. یکی سینما «ارشاد» اسلام‌آباد و دیگری سینما «شهرک مینو» در خرمدره. با وجود این قیمت‌های متفاوت اما سالن‌های سینما در سراسر کشور آماری فوق‌العاده را تجربه کردند. در سال ۶۵ به طور متوسط ۵۰۰ نفر روی هر یک از صندلی‌های سینما در ایران نشستند، آماری که اگر امروز در سینمای ایران رخ دهد، تکانی اساسی به صنعت سینما می‌داد. اگرچه طبق آمار پیش از همه‌گیری کرونا و در سال‌های مختلف دهه ۹۰ نیز، سینمای ایران از لحاظ میزان مخاطب و علاقه‌مند فعال هیچوقت به چنین رکوردهای فوق‌العاده‌ای نزدیک هم نشد.

بیشتر بخوانید:

سینمای ایران در سال ۶۴؛ محبوبیت عجیب فیلم‌های اکشن و پرواز «عقابها» به قله فروش

سینمای ایران اسیر رکود و فیلم‌های بی‌مخاطب

مشهدی‌ها، سینمابازترین‌ها

در سال ۶۵ هم، مانند سال گذشته سینما «هویزه» مشهد، مهم‌ترین سالن سینمای ایران بوده است. این سینما با بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تماشاگر، تنها سالن سینمای کشور بود که فروش آن به بیش از ۱۰ میلیون تومان رسید. سینما هویزه در این سال ۱۲ میلیون و هفتصدهزار تومان فروش داشت. اما در فهرست سینماهای پرفروش سه سینمای تهرانی «آفریقا»، «آزادی» و «پارس» در میان پنج سینمای برتر قرار داشتند و جزء تعقیب‌کنندگان سینما «هویزه» بودند. اگرچه سینما «آفریقا»ی مشهد نیز در این میان حضور موفقی داشت و در رده سومین سینمای پرفروش سال قرار گرفت.

با وجود حضور موفق سینماهای تهرانی در زمینه فروش، اما در بحث تعداد تماشاگر، اوضاع کمی متفاوت بود. در فهرست پرتماشاگرترین سینماهای کشور در سال ۶۵، دو سینمای اصلی مشهد یعنی «هویزه» و «آفریقا» با بیش از ۲ میلیون و چهارصد هزار نفر، صدرنشین بودند و مقام سوم هم به سینما «بهمن» شیراز اختصاص داشت که سومین سینمای ایران با بیش از یک میلیون تماشاگر در سال بود.

نکته جالب در فهرست ۱۰ سینمای پرتماشاگر سال ۶۵، تغییر نیمی از سالن‌های پرتماشاگر به نسبت سال قبل بود. در این فهرست به جز مشهد که دو سینما و تهران که سه سینما داشتند، شیراز با دو سالن «بهمن» و «آسیا»، تبریز با دو سالن «۲۹ بهمن» و «فلسطین» و رشت نیز با سالن «میرزا کوچک‌خان» حضور داشتند.

پرفروش‌ترین فیلم سال ۶۵

در این سال ۹۶ عنوان فیلم ایرانی در سالن‌های سینمای سراسر کشور اکران شد و عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال هم به فیلم «گمشده» با فروش ۲۰ میلیون تومانی رسید. درامی به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده و نویسندگی فریدون جیرانی که بازیگرانی همچون فرامرز قریبیان، جمشید مشایخی، افسانه بایگان، جعفر والی، مهری ودادیان و... در آن به ایفای نقش می‌پرداختند. نکته جالب توجه اینجاست که «گمشده» با وجود اینکه پرفروش‌ترین فیلم سال شد، اما پرتماشاگرترین فیلم نبود. فیلم سینمایی «عقابها» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان که پرفروش‌ترین فیلم سال گذشته بود، در سال ۶۵ هم توانست برای بار دیگر بیشترین تعداد مخاطب را به سمت خود جذب کند. این فیلم با جذب بیش از ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تماشاگر، توانست حدوداً ۵۰ هزار نفر بیشتر از فیلم «گمشده» مخاطب به سالن‌های سینما بیاورد، اما از آنجا که متوسط قیمت بلیت (گمشده) با ۸۹ ریال، ۸ ریال بیشتر از «عقابها» بود ساخته خاچیکیان با نزدیک به ۱۹ میلیون تومان در رده سوم فیلم‌های پرفروش سال قرار گرفت. فیلم سینمایی «بایکوت» ساخته محسن مخملباف با فروش نزدیک به ۲۰ میلیون تومان در رتبه دوم ایستاد.

در سال ۶۵ هم مثل سال گذشته، تعداد فیلم‌های سینمایی خارجی به نمایش درآمده در سالن‌های سینما، از آثار ایرانی بیشتر بود. در این سال ۱۷۳ فیلم سینمایی از کشورهای مختلف (آمریکا، انگلیس، شوروی، یوگسلاوی، رومانی، کره، هند، سوئد، ژاپن، لهستان و...) به روی پرده سینماها رفتند که از این میان فیلم سینمایی «کمیسر متهم می‌کند ۲؛ انتقام» پرتماشاگرترین و پرفروش‌ترین فیلم خارجی سال لقب گرفت. این اثر رومانیایی توانست بیش از ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر را به سالن‌های سینما بکشاند و با بلیت ۹۳ ریالی (گران‌تر از دو فیلم اول پرفروش ایرانی) به فروشی بیش از ۱۵ میلیون تومان برسد و در مجموع در رتبه ششمین فیلم پرفروش سینمای ایران قرار بگیرد.

تحلیل آمار

روند تغییرات در ساختار و محتوای فیلم‌های سینمایی در سال‌های میانی دهه شصت کاملا مشهود است. حتی با قیاس ساده میان سال‌های ۶۵ و ۶۴ می‌توان به نکات قابل توجه زیادی رسید. از بیشتر شدن استقبال مخاطبان سینمایی از فیلم‌های ایرانی گرفته، تا به‌روز شدن سینماها و افزایش صندلی‌ها، تغییر ذائقه مخاطب در انتخاب ژانر، کمتر شدن فیلم‌های خارجی و مواردی از این دست. در این میان مسئله ژانرهای محبوب در میان سینماروها در سال ۶۵ بسیار حائز اهمیت است، نگاهی به فهرست ۱۰ فیلم پرفروش و پرمخاطب ایرانی در این سال نشان می‌دهد که فیلم‌هایی با ژانر اجتماعی و خانوادگی، بیش از آثار جنگی، حادثه‌ای و کمدی مورد استقبال قرار گرفته‌اند. آثاری همچون «گمشده»، «بایکوت»، «خط پایان»، «پدربزرگ»، فیلم‌های اجتماعی و خانوادگی این فهرست بودند که البته می‌توان به آنها «اتوبوس» را هم اضافه کرد. اثری اجتماعی که با مضمونی کمدی ساخته شده بود و در آن سال نزدیک به ۲ میلیون نفر تماشاگر داشت.

در آن ایام تغییر فاز فیلم‌سازها و فیلم‌بازها کاملا مشخص بود، سینمای ایران مشغول پوست‌اندازی شده بود و در این میان ژانرهای مختلف را امتحان می‌کرد. چهره‌های جدیدی همچون ایرج طهماسب، حمید جبلی، اکبر عبدی، پرویز پورحسینی و... به ستاره‌های دهه ۴۰، ۵۰ و ۶۰ سینما اضافه شده بودند. فیلم‌سازها اهل ریسک بودند و سعی می‌کردند با شیوه‌های جدید در فیلمنامه‌نویسی، کارگردانی و مسائل فنی دیگر، سطح کیفی آثارشان را بالا ببرند و دوستداران سینما هم بیشتر از اسم و رسم قهرمان داستان، به دنبال مفاهیم و مضامین آثار بودند، نکاتی که حالا دیگر سال‌هاست نه در میان فیلم‌سازان وطنی می‌بینیم و نه در میان سینماروها.

انتهای پیام/۴۱۷۳/پ