ضرورت میانه‌روی در عرصه اعتقادی

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، به بهانه انتخابات نکاتی از زبان امیرالمومنین (ع) جهت روشنگری و بهره‌برداری تقدیم می‌شود. پاسداشت اعتدال و میانه‌روی در عرصه اعتقادی، ضرورتی اساسی است، زیرا با کمترین بی‌اعتدالی و گام‌نهادن در افراط و تفریط، مرزهای اعتقاد سالم و درست فرو می‌ریزد و انسان در اعتقاداتی افراطی یا تفریطی گام می‌نهد و به سرعت پیش می‌رود تا خود را به تباهی و نابودی کشانَد،

چنانکه امام علی (ع) دراین باره هشدار داده است: «هَلَکَ فِیَّ رَجُلاَنِ: مُحِبٌّ غَالٍ وَ مُبْغِضٌ قَالٍ». «درباره من، دو گروه نابود شدند: دوستدار افراط‌کننده و گزافه‌پوی و دشمن کینه‌توز و دشمن‌خوی». تمام اعتقادات چنین است که اگر در آن افراط و تفریط صورت بگیرد، از اندازه درست بیرون رود و در جایگاهی تباه شده قرار گیرد و به تباهی کشد اعتقاد به خداوند، پیامبر، امام، علم امام، عصمت، شفاعت و دیگر اعتقادات.

خداوند در قرآن کریم از غلوّ در دین پرهیز داده و فرموده است «یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لاَ تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ وَ لاَ تَقُولُوا عَلَی اللهِ إِلاَّ الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِیحُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ رَسُولُ اللهِ وَ کَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَی مَرْیَمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ وَ لاَ تَقُولُوا ثَلاَثَةٌ انْتَهُوا خَیْرًا لَکُمْ إِنَّمَا اللهُ إِلهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلَدًا». «ای اهل کتاب، در دین خود از اندازه فراتر مروید و غلو مکنید و بر خدا جز راست مگویید؛ همانا مسیح عیسی پسر مریم، پیامبر خدا و کلمه اوست که آن را به سوی مریم افکند و روحی است از او، پس به خدا و فرشتگان او ایمان آورید و مگویید خدا سه است ـ اب و ابن و روح القدس ـ از این گفته بازایستید که برای شما بهتر است. جز این نیست که الله خدایی یکتاست، پاک و منزّه است، از این که او را فرزندی باشد».

در میان پیروان هر دینی غلو پیدا شده و آسیب‌های اساسی به اعتقادات پیروان آن دین وارد کرده است و خداوند از پیروان هر دینی می‌خواهد که در دین خود غلو نکنند. در میان مسلمانان نیز به سبب عوامل گوناگون از جمله عواطف و احساسات تند و دوستی افراطی، نادانی و ناآگاهی، خرافه‌پروری، قدرت‌طلبی برخی اشخاص و گروه‌ها، میل به اباحی‌گری، طرفدارسازی، مریدپروری و دشمنی با دین و پیشوایان دین، مجموعه‌ای اعتقادات غلوآمیز شکل گرفته و رواج یافته است.

در میان مسلمانان، غلو از عصر پیامبر اکرم (ص) پیدا شد و همچنان رشد کرد و صورت‌های گوناگون یافت. رسول خدا (ص) با پیدایش نخستین جوانه‌های غلو، از مسلمانان خواست تا درباره او غلو نکنند «لاَ تُطْرُونِی کَمَا أَطْرَتِ النَّصَارَی عِیسیَ بْنَ مَرْیَمَ (ع)؛ فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ، فَقُولُوا: عَبْدُاللهِ وَ رَسُولُهُ». «در مدح و ستایش من آن‌سان که نصارا درباره عیسی بن مریم (ع) مبالغه کردند، مبالغه نکنید که من فقط بنده خدایم؛ پس درباره من فقط بگویید که او بنده خدا و فرستاده اوست».

پیامبر اکرم(ص) سخت بیمناک بود که مبادا برای او الوهیت و ربوبیت قائل شوند و او را از مرتبه‌اش بالاتر قرار دهند. روایت شده است که آن حضرت فرمود «لاَ تَرْفَعُونِی فَوْقَ قَدْرِی، فَتَقُولُوا فِیَّ مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی الْمَسِیحِ؛ فَإِنَّاللهَ اتَّخَذَنِی عَبْدًا قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَنِی رَسُولاً». «مرا بالاتر از آن چه هستم قرار مدهید و آن‌سان که نصارا درباره مسیح سخن گفتند، درباره من سخن مگویید، که به درستی خداوند پیش از آن که مرا فرستاده خویش گیرد، بنده خود گرفته است».

پیامبرخدا (ص) این چنین شأن خود را بیان کرده است تا راه غلو درباره او بسته شود، ولی جمعی از پیروان پیامبر (ص)، درباره او و دین او و اوصیای او، به راهی که می‌خواستند رفتند و پیرایه‌ها از غلو برساختند، حال آن که رسول خدا (ص) درباره آنان چنین به تهدید سخن گفته بود «إِیَّاکُمْ وَ الْغُلُوَّ فِی الدِّینِ، فَإِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانْ قَبْلَکُمْ بِالْغُلُوِّ فِی الدِّین». «بپرهیزید از زیاده‌روی و غلو در دین خود؛ زیرا آنان که پیش از شما بودند، به سبب غلو در دین خود نابود شدند».

نهج‌البلاغه، حکمت ۱۱۷

نساء / ۱۷۱

مسند أبی داود الطیالسی، صفحۀ ۶

نهج‌البلاغه، حکمت

* مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی

انتهای پیام/۴۱۱۸/