حل معمای مار و عسگر با کمک علم/ چطور می‌توان از نیش مار در امان بود؟

گروه فناوری خبرگزاری آنا- نوید فرخی: این روزها در فضای مجازی ویدئویی مرتبط با فردی از اهالی روستای تل پوک سروستان دست‌به‌دست می‌شود که مدام مارگزیدگی را تجربه می‌کند. در این گزارش سعی می‌کنیم این رویداد را از ابعاد علمی بکاویم و در انتها توصیه‌هایی را در صورت بروز تجربه مارگزیدگی ارائه دهیم.

معمولاً وقتی افراد مارگزیده می‌شوند از شدت درد  بلافاصله به آن پی می‌برند. با این حال، این جانوران خزنده می‌توانند خیلی زود پس از نیش زدن بگریزند! علت این امر ساده است. مطالعات نشان داده است به طور معمول مار سعی می‌کند در مسیری قرار نگیرد که انسان در آنجا حضور دارد. پس می‌توان این طور نتیجه گرفت که مارها از ما خیلی می‌ترسند، حتی بیش از حدی که ما از آنها می‌ترسیم!

اما چرا گزش مار؟

به طور کلی گزش مار در اثر غافلگیری مار از حضور شما در نزدیکی او ایجاد می‌شود(مارها به‌شدت از غافلگیر شدن متنفرند). اگر مار تصور کند شما برایش یک تهدید هستید با حمله‌ای دفاعی واکنش نشان خواهد داد. بنابراین در صورتی که به آنها حس هشدار و خطر دهید، قبل از اینکه چشم بر هم بگذارید نیش‌شان را زده و در رفته‌اند. اغلب گزش مارها می‌تواند باعث درد و تورم در اطراف ناحیه گزش شود. مواردی که مار زهردار باشد نیز ممکن است گزش آن منجر به تب، سردرد، تشنج و بی‌حسی شود. با این حال این علائم می‌توانند به دلیل ترس شدید متعاقب گزش نیز بروز پیدا کنند.

فراموش نکنید مارهای زهردار و غیرزهردار بسیار مراقب رفتار انسان هستند و به طور پیش‌فرض برنامه‌ای برای حمله ندارند. گزش آخرین تلاش آنها برای جلوگیری از آسیب دیدن خودشان است. پس صرفاً ترک کردن محیط حضور مار، بهترین راه برای جلوگیری از حمله او است. برخی دوست دارند جسد مارها را در الکل نگه دارند. زهر مارهای مُرده همچنان فعال است، بنابراین از دست زدن به هر گونه مار در طبیعت چه مُرده و چه زنده خودداری کنید.

علت وقوع حادثه روستای تل پوک سروستان چیست؟

حتماً تا اینجا برای‌تان این سؤال پیش آمده است که چرا مارهایی که این قدر ترسو هستند وارد منازل یا محیط زندگی مردم می‌شوند. چنین اتفاقی به‌خصوص در روستاها زیاد اتفاق می‌افتد. اصلی‌ترین دلیل این است که آنها به دنبال منبع گرما هستند. منزل انسان‌ها گرم‌تر از بیرون است و ازقضا گرم‌ترین جای منزل در بسیاری اوقات احتمالاً رختخواب خود فرد است زیرا بدن انسان نیز گرما تولید می‌کند.

بسیاری از مارها به طور کلی حواس پنجگانه قوی ندارند. بنابراین بدون اینکه بدانند در رختخواب انسانی خوابیده است به سمت آن می‌روند و گزش بدون شک به دلیل احساس خطر مار هنگام غلتیدن فرد خوابیده روی آن یا حرکت در نزدیکی‌اش، اتفاق می‌افتد.

به هر حال به گمانه‌زنی‌های فضای مجازی چندان نباید توجه کرد. برخی ادعا می‌کنند مارها در صورت آسیب دیدن برای انتقام باز می‌گردند. اما از نظر علمی ثابت شده است که مغز مار آن قدر‌ها پیچیده نیست که چنین چیزی را به خاطر داشته باشد.  بنابراین حافظه‌اش آن قدر چیزهای طولانی را به خاطر نمی‌آورد که به دلیل یک رفتار بد از سوی انسان یا سایر موجودات برای انتقام گرفتن برنامه‌ریزی کند. مطالعات علمی نشان داده است در اکثریت مواردی که مارها وارد حریم شخصی انسان‌ها شده‌اند چند چیز ثابت بوده است:

1. گزش‌ها در مناطق روستایی اتفاق می‌افتد جایی که حیوانات به انسان‌ها نزدیک‌ترند. مناطق روستایی به دلیل تراکم کمتر انسان و فعالیت‌های انسانی، حس ترس و وحشت مارها نسبت به انسان را می‌کاهد. از سوی دیگر حضور مارها در مناطق روستایی با مزارع و دشت‌های کشاورزی بسیار رایج است زیرا آنها به طور فعال آفاتی مانند موش را شکار می‌کنند. پس در نتیجه تعداد زیادی مار در منطقه وجود دارد و احتمالاً آنها به حضور انسان عادت کرده‌اند.

2. به ندرت شنیده شده است که مارها در طبقات بالای منازل دیده شوند. آنها اکثراً در زیرزمین یا طبقات همکف هستند. ازقضا در مناطق روستایی رختخواب مردم غالباً در طبقه همکف است یا حتی به احتمال زیاد فرد روی زمین می‌خوابد. بنابراین مار بدون تلاش چندانی با انسان مواجه می‌شود.

3. گزش مار به ‌ندرت در فصل‌های خیلی گرم سال اتفاق می‌افتد. آمارها نشان می‌دهد گزش زمانی رخ می‌دهد که مارها به دنبال جای گرم باشند. اغلب شب‌ها سردتر از روزهاست بنابراین بیشتر موارد نیش زدن در طول زمان خواب اتفاق می‌افتد.

چطور می‌توان از حمله مارها جلوگیری کرد؟

انسان در طول روز می‌تواند خیلی ساده احتیاط بیشتری کند. بنابراین باید فرض را براین بگیریم که حمله یا شب‌ها رخ می‌دهد یا در زمانی پیش می‌آید که فرد هوشیار نیست و در خواب است. بر این اساس چند پیشنهاد می‌توان ارائه کرد.

1. خوابیدن بر روی تختخواب‌های با تیرهای فلزی بلند می‌تواند مؤثر باشد. اولاً به این خاطر که فاصله ایجاد می‌کند، ثانیاً به این علت که خواص فلز به گونه‌ای است که سرد می‌ماند یا گرایش به سرد ماندن دارد، چیزی که باب میل مارها نیست. پس سعی نمی‌کنند از آن بالا روند.

2. یک پیشنهاد دیگر می‌تواند کاشت گیاهان خاص باشد. اعتقاد بر این است که برخی گیاهان مارها را دفع می‌کنند. در هندوستان که حمله مارها به انسان‌ها بسیار زیاد رخ می‌دهد(بالاترین حمله مار به انسان در هندوستان اتفاق می‌افتد)، بومیان هندی به طور تجربی پی برده‌اند که گیاه پوتار یا علف لیموی هند غربی(Cymbopogon citratus) و گیاه راولفیا سرپنتینا(Rauvolfia serpentina)  مارها را دور نگه می‌دارد که گزینه‌هایی مناسب و ارزان هستند.

3. گربه‌ها دشمنان طبیعی مارها در طبیعت هستند. آنها مارها را شکار می‌کنند و ممکن است وجود چند گربه‌ کاملاً مارها را از اطراف منزل‌تان دور نگه دارد. حضور مداوم یک گربه در حیاط منزل ممکن است جلوی تمام مارها را نگیرد اما بیشتر گربه‌سانان در صورت روبه‌رو شدن با مار یا آنها را می‌کشند یا کاری می‌کنند که مارها ترغیب به ترک محل شوند.

ایده دیگر بستن منافذ است که این کار در امکان روستایی دشوار است. به عبارت دیگر «ضد مار» کردن خانه روستایی تقریباً غیرممکن است زیرا مارها در بالا رفتن و جهیدن و پنهان شدن در مکان‌های کوچک مهارت دارند. شاید مهاجرت به شهرها گزینه آخر باشد.

علائم گزش مار سمی

اگر روزی خدای ناکرده در اطراف خود مار دیدید حضور آن را جدی بگیرید. افراد آموزش‌دیده بعد از سال‌ها تمرین به مارها نزدیک می‌شوند. فراموش نکنید گزش این جانور خزنده می‌تواند در برخی افراد واکنش آلرژیک ایجاد کند که منجر به آنافیلاکسی می‌شود.

همه مارهای سمی می‌توانند گزش خشک(dry bite) انجام دهند که به نیش‌هایی گفته می‌شود که سم را به بدن قربانی تزریق نمی‌کند. آنها این کار را به این دلیل انجام می‌دهند که ذخیره زهر محدودی دارند بنابراین تا جای ممکن از زهر خود استفاده نمی‌کنند. طبق تخمین‌ها 20 الی 25 درصد از گزش‌های افعی گودال(pit viper) و 50 درصد از گزش مارهای مرجانی(Coral snake) گزش خشک است.

مارهای سمی دارای دو دندان نیش هستند که هنگام گاز گرفتن زهر را آزاد می‌کند. نیش مار سمی معمولاً دو علامت سوراخ واضح برجای می‌گذارد. در مقابل، در یک گزش غیرسمی فقط ردیف جای دندان باقی می‌گذارد.

گاهی ممکن است تشخیص تفاوت بین زخم مارهای سمی و غیرسمی دشوار باشد. بنابراین من و شما که پزشکی نخوانده‌ایم لازم است برای هر نوع گزیدگی به بیمارستان مراجعه کنیم. علائم معمول گزش مار سمی شامل موارد زیر است:

1) دو سوراخ زخم

2) تورم و درد در اطراف ناحیه گزش

3)  قرمزی و کبودی در اطراف ناحیه گزش

4)  بی‌حسی صورت، به خصوص در دهان

5)  افزایش ضربان قلب

6)  تنفس دشوار

7) سرگیجه  و ضعف و تاری دید و تشنج

8) سردرد و تب

9) تعرق مفرط

10) تشنگی

11) حالت تهوع و اسهال

12) غش کردن

مارهای غیرسمی اصلاً زهری تولید نمی‌کنند. آنها برخلاف مارهای سمی دندان نیش ندارند. در عوض یک ردیف دندان دارند. برخی از علائم گزش مار غیرسمی عبارتند از:

1) درد در نزدیکی ناحیه گزش

2) خون‌ریزی

3) تورم و قرمزی در نزدیکی ناحیه گزش

4) خارش در نزدیکی ناحیه گزش

گزش مارهای غیرسمی بدون مراجعه به پزشک همیشه بی‌دردسر نیست و می‌تواند منجر به عفونت‌های پوستی و نکروز یا از بین رفتن بافت بدن شود،  بنابراین مراقبت از زخم ضروری است.

کارهای که در هنگام تجربه گزیدگی در برابر مار باید انجام دهید

 الف) وحشت نکنید و همچنین حرکت نکنید!

ب)با مار کاری نداشته باشید.

ج)اگر برای‌تان مقدور است بانداژ و آتل روی زخم قرار دهید و آن نقطه را بی‌حرکت باقی بگذارید.

د)زخم را شست‌وشو ندهید، وقتی آشنایی با روش‌های درمانی ندارید تلاش برای مکیدن نکنید و شریان‌بند نبندید.

در عوض فوراً با آمبولانس تماس بگیرید. شما باید هر نوع گزش مار را به عنوان یک وضعیت اضطراری فرض کنید صرف نظر از اینکه فکر می‌کنید مار زهردار بوده است یا نه. ...

آیا مارها می‌توانند با انسان پیوند عاطفی برقرار کنند؟

مارها توانایی مغزی برای احساس عواطف انسانی مانند عشق یا علاقه را ندارند. بنابراین در پاسخ باید گفت نه، آنها نمی‌توانند نسبت به شما احساس محبت کنند. با این حال، آنها می‌توانند نسبت به شما به عنوان موجود غیرتهدیدکننده‌ای که از آنها مراقبت می‌کنید، احساس خویشاوندی پیدا کنند.

مارها حیوانات خانگی شگفت‌انگیزی هستند حتی اگر به همان شکلی که انسان‌ها احساسات خود را نشان می‌دهند قادر به این کار نباشند. مارها از طریق رایحه‌های شیمیایی بدن، عرق و تا حدودی بینایی و شنوایی حضور افراد یا صاحبان خود را تشخیص می‌دهند. آنها می‌توانند با استفاده از اندام تیغه‌ای-بینی(یا Vomeronasal organ) رایحه مالک خود را از بقیه تفکیک کنند.

سخن آخر اینکه تقریباً بی‌استثنا مارها زمانی به طور بی‌پروا حمله می‌کنند که گزینه دیگری نداشته باشند. پس گزش اغلب هنگامی اتفاق می‌افتد که کسی به دلیل دید نامناسب مار را به طور تصادفی لگد کند یا وقتی روی تختش است غلت بخورد. مطالعات علمی هم این موضوع را تأیید می‌کند و مارگزیدگی در منازل بیشتر در اوایل صبح اتفاق می‌افتد، وقتی که حرکت فرد خوابیده بیشتر است.

انتهای پیام/4160/پ