سحر کیانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان، پژوهشکده سلول‌های بنیادی. از سال 84 با این مرکز همکاری دارم که خدا را شکر تا الان هم ادامه‌دار شده است. پژوهشکده ما به‌طور متمرکز روی بحث سلول‌های بنیادی کار می‌کند. سال‌هاست که با تلاش‌های آقای دکتر بهاروند و همکاران‌شان و تولید سلول‌های بنیادی جنینی، پروژه‌هایی در این پژوهشکده شروع شده است.
ما به‌طور ویژه جزء گروه مغز و علوم شناختی این پژوهشکده هستیم که تمرکزمان بیشتر روی سلول‌درمانی در آسیب‌های سیستم عصبی است. پروژه‌های متعددی در پژوهشکده ما به‌ویژه در گروه مغز و علوم شناختی در حال حاضر در حال انجام است. از جمله روی بیماری‌هایی مثل بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون، بیماری‌ها و آسیب‌های چشمی، آسیب‌های نخاعی و همچنین بیماری MS در حال انجام تحقیقات در زمینه سلول‌های بنیادی هستیم و اینکه ببینیم آیا سلول‌درمانی می‌تواند در بهبود وضعیت بیماران مبتلا تأثیر مثبتی داشته باشد یا خیر. در این زمینه هم همکاران متعددی به صورت هیئت‌علمی و همین‌طور به‌صورت پژوهشگر با دپارتمان و گروه ما در حال همکاری هستند.
علاوه بر گروه ما، گروه‌های دیگری هم در این پژوهشکده مشغول به‌کار هستند. از جمله بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین گروه‌مان، گروه سلول‌های بنیادی در زیست‌شناسی تکوینی هست که در زمینه‌های متعددی به‌منظور افزایش دانش ما در مورد سلول‌های بنیادی و همین‌طور زیست‌شناسی تکوینی در حال فعالیت هستند.
چندین لاین یا رده سلول‌های بنیادی در این پژوهشکده تولید شده. در حال حاضر بانک سلولی خیلی خوبی داریم که حتی به سایر مراکز، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها ارائه خدمات می‌کند. رده‌های مختلف سلولی از سلول‌های جنینی انسانی، موشی، سلول‌های بنیادی عصبی، سلول‌های مزانشیمی با منشأ مغز و استخوان و همین‌طور بافت چربی و همین‌طور سلول‌هایی که دستکاری ژنتیک شده‌‌اند در این بانک تولید شدند و برای فروش و ارائه به مراکز دیگر چندین سال است که خدمت‌رسانی می‌کنند.
علاوه بر این گروه دیگری داریم به نام گروه مهندسی سلولی که تلفیقی شده بین همکاران و علاقه‌مندان مباحث مهندسی و علاقه‌مندان به مباحث بیولوژی، به این ترتیب که دوستان در این تلاش هستند که ببینند چطور می‌توانند از دیدگاه‌های علم مهندسی، از جمله مهندسی مواد، مهندسی‌های متعددی در زمینه علم بیولوژیک کمک بگیرند.
به‌عنوان مثال پروژه‌های خوبی را با این گروه داشتیم که داربست‌های مهندسی شده خاصی را طراحی می‌کردند تا بسترهای مناسبی را برای بهبود وضعیت سلولی تهیه کنند و در چندین پروژه هم از این همکاری استفاده‌های خیلی خوبی شده است.
من به شخصه تمرکزم بیشتر در گروه مغز و علوم شناختی هست شاید در این زمینه بیشتر بتوانم اطلاعات بدهم. ما چندین سال است که در زمینه آسیب‌های نخاعی ضربه‌ای یا به اصطلاح تروماتیک مشغول کار و فعالیت هستیم. سلول‌های متعددی را در این راستا مورد بررسی قرار دادیم. هم از زاویه تأثیر سلول‌درمانی به بیماری نگاه کردیم، هم سعی کردیم ببینیم با استفاده از سازه‌های مهندسی شده و همین‌طور تأثیرات دارویی، چطور می‌توانیم به این بیماران کمک کنیم.
چندین سلول را در طی سال‌های متعدد مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار دادیم که در حال حاضر سلول‌های بنیادی عصبی در چندین پروژه به ما نتایج قابل توجهی را روی جوندگان ارائه کرده‌اند و یک امیدهایی را برای ما به‌وجود آورده‌اند که تمرکز بیشتری روی این سلول‌ها داشته باشیم و إن‌شاءالله بتوانیم این سلول‌ها را روی حیوانات بزرگ هم مورد مطالعه قرار دهیم و ببینیم موفق خواهیم شد که یک روش درمانی خوب برای این آسیب‌ها و این بیماران ارائه کنیم یا خیر.
علاوه بر این، همکارانم در بیماری آلزایمر هم موفقیت‌های خوبی داشتند. به‌خصوص که توانستند روی مدل حیوانی و همین‌طور در شرایط آزمایشگاهی، نتایج خوبی را در کنترل و تأثیر مثبت روی بیماری آلزایمر نشان دهند.
پیشگیری یا درمانش؟
- هر دو رویکرد را دارند. هم در مورد پیشگیری هدف‌شان این است که اگر بتوانند یک آنتی بادی را تولید کنند که تا حدی جلوگیری کند از ایجاد و حتی پیشرفت بیماری، بیشتر روی این زمینه متمرکز هستند. روی بیماری MS هم چندین سال است که رویان مشغول به کار است. یکی از همکاران نورولوژیست ما روی این پروژه متمرکز است و حتی چندین مرحله کارآزمایی بالینی هم برای بیماری MS انجام شده، مقالاتش هم موجود است، اگر علاقه‌مندان مایل بودند که با استفاده از سلول‌های مزانشیم مغز استخوان نشان داده‌اند که می‌توانند تأثیر مثبتی در جلوگیری از روند و پیشرفت بیماری MS داشته باشند.
علاوه بر این در گروه‌مان کارآزمایی بالینی روی بیماری ALS داشتیم که در آن مطالعه هم با استفاده از سلول‌های بنیادی مزانشیمی تداخلاتی را ایجاد کردند و این سلول‌ها به تعدادی بیمار تزریق شد و خدا را شکر نتایج قابل توجهی در فاز اول مطالعه محقق شد.
در حال حاضر پروژه‌هایی که در زمینه پارکینسون، آلزایمر و همین‌طور آسیب‌های نخاعی و بیماری‌های چشمی داریم بیشتر در حال تحقیقات است، یعنی همچنان روی مدل‌های حیوانی در حال دست‌ورزی و بررسی‌ها و آنالیزهای لازم هستیم.
در مورد MS و همین‌طور بیماری ALS، کارآزمایی‌های بالینی در مجموعه در حال پیشرفت است و همچنین یک کارآزمایی بالینی در مورد کودکان مبتلا به CP یا فلج مغزی با همکاری یکی از بیمارستان‌های تهران انجام شد که نتایج آن هم به چاپ رسیده است. از سلول‌های مزانشیم کودکان برای درمان بیماری استفاده می‌شد که آن هم نتایج خوب و قابل توجهی را در این زمینه به‌جا گذاشته است.
این مجموعه کارهایی است که ما در دپارتمان انجام می‌دهیم و إن‌شاءالله که رو به پیشرفت باشیم. با شرایط فعلی و سختی‌هایی که در حال حاضر موجود است، مسلماً روند تحقیقات تحت تأثیر قرار می‌گیرد و سرعت پیشرفت کارها تا حدی کُند شده است اما امیدواریم که نتایج خوبی داشته باشیم.
به دکتر بهاروند و بیماری‌های چشمی اشاره کردید. ایشان در صحبت‌هایشان در ؟؟؟ مصطفی گفته بودند که دارند روی درمان مارکولا از طریق سلول‌های مزانشیمی کار می‌کنند، اطلاعی از این پروژه دارید؟
- من از جزئیاتش مطلع نیستم. این کار را یکی دیگر از همکاران هیئت علمی‌مان در دست انجام دارند اما تا جایی که اطلاع دارم چون این یک مرحله‌ای لازم دارد. ما برای هر کار سلولی باید بعد از اینکه تحقیقات را به پایان رساندیم، سلول‌ها را در شرایط GMP تولید کنیم. تولید سلول در شرایط GMP برای آغاز کارآزمایی‌های بالینی چالش‌های خاص خودش را دارد. در اتاق‌های تمیز این استخراج سلول صورت می‌گیرد و با موادی که به هیچ‌عنوان منبع یا منشأ حیوانی نداشته باشد و کاملاً مواد و متریال‌ها با منشأ و سورس‌های انسانی باشد. تا جایی که اطلاع دارم همکاران‌مان در این زمینه در حال تولید سلول‌های مزانشیمی به‌صورت GMP هستند تا این سلول‌ها را برای پیوند به بیماران آماده کنند.
شرایط GMP چیست؟
- شرایط GMP شرایطی است که سلول‌ها کاملاً توسط متریال‌ها و موادی با منشأ انسانی تولید می‌شوند و کاملاً همه چیز استریل است برای تزریق به انسان. ما در این شرایط از اتاق‌های کاملاً تمیز استفاده می‌کنیم و استاندارد و استریل بودن شرایط بسیار متفاوت از زمانی که شما کار را روی مدل‌های حیوانی انجام می‌دهید،است.
نرسیدن مواد اولیه به دلیل تحریم‌ها چه تأثیری بر کار شما دارد؟
- بحث تحریم‌ها دو بُعد دارد. یک مسئله، مسئله تحریم است و اینکه خب مسلماً ما خیلی با تأخیر و مدت زمان بیشتری مواد مورد نیازمان را تحویل می‌گیریم. مشکل دوم، مشکل هزینه بسیار بالا و همین‌طور شرکت‌های واسطه است که در اینجا فضایی را برای خودشان باز کرده‌اند. خیلی از این شرکت‌های واسطه ممکن است مواد تاریخ مصرف گذشته یا موادی که چیزی به پایان تاریخ مصرف‌شان نمانده را وارد کشور کنند، بنابراین معمولاً موادی که در دسترس ما قرار می‌گیرد می‌بینید یک تا دو ماه بیشتر به زمان اکسپایر شدن یا از بین رفتن ماده نمانده است.
تحریم‌ها در واقع دو تأثیر داشته، تأثیر اولش خب مسلماً دسترسی ما را به مواد کمتر و سخت‌تر کرده است. ماده‌ای که قبلاً دو ماه یا سه ماه دست ما می‌رسید الان بالای هفت، هشت ماه به دست ما می‌رسد و دوم اینکه با وجود شرکت‌های حد واسط و افزایش هزینه‌هایی که مربوط به ارز و شرایط فعلی هست، هزینه‌ها را بسیار سنگین کرده است. به‌عنوان مثال ماده‌ای که شاید پیش از این شرایط با مبلغ یک تا دو میلیون تهیه می‌کردیم الان داریم با مبلغ بالای هفت، هشت میلیون تهیه می‌کنیم. یعنی متأسفانه با افزایش هفت، هشت برابر در افزایش قیمت مواد روبه‌رو هستیم که از یک طرف افزایش نرخ ارز و شرایط ناپایدار بازار به این وضعیت دامن زده و از طرف دیگر شرکت‌های حد واسط هم در این مسیر، کم آسیب نمی‌زنند و به‌نوعی دارند به سختی کار محققان دامن می‌زنند.
در حال حاضر واقعاً شرایط سخت است ولی باز با شرایط سخت همچنان پژوهشگران رویان در حال کار هستیم. عرض کردم کُند شده‌ایم اما متوقف نشده‌ایم.
انتهای پیام/
