بانک تخمدان انسانی؛ محلی امن برای حفظ باروری/ از انجماد جنین تا فریز بافت تخمدان

گروه فناوری خبرگزاری آنا-هانا حیدری، گروه جنین‌شناسی یکی از زیرمجموعه‌های پژوهشکده علوم تولیدمثل پژوهشگاه رویان است و از نخستین گروه‌هایی به‌شمار می‌رود که در این پژوهشگاه تشکیل شده است. در این گروه تحقیقات و درمان بالینی در کنار هم پیش می‌روند تا درنهایت رسالت اصلی خود که کمک به زوج‌های نابارور است را محقق کنند.

در حال حاضر روش‌های پیشرفته‌ای از جمله شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و داروهای مختلف برای درمان سرطان‌ به کار می‌رود. این روش‌ها به بیمار کمک می‌کند تا سلامت خود را به دست آورد اما عوارض جانبی نیز به همراه دارد که یکی از آنها آسیب به گنادهای جنسی است. معمولاً دختران و زنانی که از این روش‌های درمانی استفاده می‌کنند در آینده با مشکل ناباروری یا نقص در سیستم باروری مواجه می‌شوند. حفظ قدرت و توانایی بارداری برای بیماران مبتلا به سرطان و بیماری‌های بدخیم یکی از چالش‌های دنیای امروزی است.

بانک تخمدان انسانی چیست؟

بانک تخمدان انسانی نیز یکی از زیرگروه‌های گروه جنین‌شناسی پژوهشگاه رویان است که مخاطب آن بانوان در رده‌های سنی مختلف هستند. درمان ناباروری و حفظ باروری  دو اصطلاح بسیار رایج در جنین‌شناسی به‌شمار می‌روند. حفظ باروری به این معناست که فرد به‌طور بالقوه دچار ناباروری نیست اما ممکن است به دلایل خاصی مانند سرطان نابارور شود. بانک تخمدان انسانی متمرکز بر حفظ باروری زنان است.

بنابراین توصیه می‌شود که دختران و زنانی که به سرطان مبتلا می‌شوند پیش از شروع روند درمانی، به کلینیک‌های باروری مراجعه کرده و برای حفظ باروری از یکی از روش‌های موجود استفاده کنند. روش‌هایی مختلفی برای حفظ باروری وجود دارد. وقتی بانویی برای حفظ باروری اقدام می‌کند، موارد مختلفی از جمله سن، نوع بیماری، نوع داروی مصرفی، دوز دارو و... در کنار هم قرار می‌گیرند تا  از میان روش‌های انجماد تخمک، انجماد جنین یا انجماد بافت تخمدان بهترین گزینه برای حفظ باروری بیمار انتخاب شود.

شرایط انجماد جنین چیست؟

انجماد جنین استاندارد طلایی تمام کلینیک‌های حفظ باروری است که نخستین و بهترین گزینه برای یک زن بالغ به‌شمار می‌رود. البته این روش شرایط ویژه‌ای را می‌طلبد، ابتدا بیمار باید بالغ باشد تا بتواند دوره هایپراستیمیولیشن (تحریک تخمدان‌ها) و اینداکشن (القای زایمان) را بگذراند. دوم، این روش نیاز به زمان دارد و برای یک دوره کوتاه هایپراستیمیولیشن، اینداکشن و تخمک‌گذاری به 14 تا 15 روز زمان نیاز است. بنابراین پزشک اُنکولوژیست بیمار باید اجازه تعویق 15 روزه درمان اصلی را بدهد.

سوم، پزشک معالج بیمار باید اجازه مصرف داروهای هایپراستیمیولیشن و اینداکشن را بدهد. این داروها از خانواده  FSH/LH هستند و از آنجایی که برخی از بیماری‌های بدخیم به طور مستقیم با سیستم گنادها در ارتباط هستند، تحریک تخمک‌گذاری می‌تواند باعث عود بیماری اصلی شود. چهارم، بیمار باید متأهل باشد البته در صورت مجرد بیمار می‌توان به جای انجماد جنین، تخمک را فریز کرد.

روش‌های جایگزین انجماد جنین

در صورت رد هر کدام از پیش‌شرط‌های گفته شده، روش‌های دیگر جایگزین انجماد جنین می‌شود. برای مثال بیماری به حدی عود کرده است که پزشک اُنکولوژیست اجازه تعویق 10 روزه درمان را نیز نمی‌دهد و تنها می‌توان یک تا دو روز می‌تواند درمان را عقب انداخت. دختربچه نابالغی دچار نوعی بیمار بدخیم یا سرطان می‌شود، از آنجایی که سیکل‌های قاعدگی این بیمار هنوز شروع نشده است نمی‌توان از روش تحریک تخمک‌گذاری استفاده کرد.

درواقع تفاوتی ندارد که بیمار مبتلا به سرطان روده، بیماری خونی یا لنفوم هوچکین (تشکیل سلول‌های سرطانی در سیستم لنفاوی) باشد، این بیماری‌ها به طور مستقیم بر رحم و تخمدان‌ها مرتبط نیستند اما استفاده از داروهای شیمی‌درمانی و پرتودرمانی می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این بخش از سیستم تولید مثل زنان بزند. بنابراین نیاز است که پیش از شروع دوره درمان از یکی از روش‌های حفظ باروری استفاده کنند.

انجماد بافت و ذخیره‌سازی بافت تخمدان

بنابراین در صورت نبود زمان کافی، عدم امکان مصرف داروهای هورمونی و نداشتن شرایط سنی، بهترین گزینه برای حفظ باروری انجماد و ذخیره‌سازی بافت تخمدان است. در این روش در کوتاه‌ترین زمان و از طریق جراحی  لاپاراسکوپی (نوعی عمل جراحی که در آن به جای یک برش بزرگ، چند برش بسیار کوچک ایجاد می‌شود)  یا لاپاراتومی (به معنای ایجاد یک برش بزرگ در دیواره شکم و ورود به حفره شکمی) بخشی از یک تخمدان، یک تخمدان به طور کامل یا بافت تخمدان  برداشته می‌شود.

در این روش به جای فریز تخمک بالغ، بافت تخمدان که منبع غنی از فولیکول‌ها (توده‌هایی کروی شکل در تخمدان) در مراحل تکوینی مختلف است، منجمد و نگهداری می‌شود.  یکی از مزایای انجماد بافت تخمدان این است که نه‌تنها می‌توان بافت را پیوند زد بلکه می‌توان به شکل کشت آزمایشگاهی نیز از آن استفاده کرد. اگرچه روش انجماد و نگهداری بافت تخمدان نسبت به دو روش انجماد تخمک و جنین جدیدتر بوده اما موفقیت‌آمیزتر است. این روش افق روشنی را برای بیماران درخواست‌کننده این روش ترسیم می‌کند.

فعالیت‌های پژوهشگاه رویان در حوزه انجماد جنین، تخمک و بافت تخمدان

نخستین تولد زنده از روش ذوب بافت تخمدان در سال 2004 توسط یک تیم تحقیقاتی از بلژیک انجام شده است. به‌طور کلی تاکنون بیش از 170 نوزاد در جهان با استفاده از این روش به دنیا آمده‌اند. بانک تخمدان پژوهشگاه رویان به عنوان نخستین مرکز در کشور از سال 90 شروع به پذیرش بیمار در حوزه حفظ بارداری کرده است. تاکنون بیش از یک هزار بانوی مبتلا به سرطان به این بانک مراجعه کرده و جنین یا تخمک آنها فریز شده است. حدود 100 بافت تخمدان در رده‌های سنی مختلف در بانک تخمدان انسانی پژوهشگاه رویان منجمد شده‌اند.

نخستین پیوند بافت تخمدان در سال 95 در این مرکز انجام شده است. دختری مبتلا به سرطان روده بزرگ  در سن 18 سالگی به بانک تخمدان انسانی پژوهشگاه رویان مراجعه کرده و بافت تخمدان خود را فریز کرده است. این خانم پس از شکست سرطان و بهبودی در سن 23 سالگی تقاضای پیوند بافت داده که انجام شده است. پیگیری‌های بعدی نشان داد که آبشار هورمونی برقرار شده و پیوند موفقیت‌‌آمیز بوده است. متأسفانه بعد از مدتی این پروسه شکست خورد و سال گذشته پیوند دوم انجام شد که در مرحله پیگیری قرار دارد. پیگیری‌ها تا یک سال و نیم بعد از پیوند ادامه پیدا می‌کنند.

دستیابی رویان به پیوند بافت تخمدان

پژوهشگاه رویان پس از یک دهه تحقیق روی نمونه‌های حیوانی(موش، گوسفند،گاو و در نهایت میمون) موفق شد به روند حفظ و انجماد بافت تخمدان دست پیدا کند. سپس فاز تحقیقاتی این روند روی بافت تخمدان انسانی انجام شد تا درنهایت روشی مطمئن برای انجماد بافت تخمدان بیماران مبتلا به سرطان و بیماری‌های بدخیم حاصل شد. پروتکل‌های بانک تخمدان این پژوهشگاه به روز است و بافت تخمدان در شرایط طبیعی خود حفظ و نگهداری می‌شود.

تعداد پیوند بافت تخمدان به میزان تقاضا بستگی دارد. برای مثال وقتی دختربچه نابالغ یا خانم مجردی پیش شروع روند درمانی به بانک تخمدان انسانی مراجعه کرده و بافت تخمدان خود را منجمد می‌کند، بعد از ازدواج و تصمیم به بچه‌دار شدن، تقاضای پیوند خواهد کرد که می‌تواند پروسه زمان‌بری باشد.

تعداد دفعات پیوند به میزان استریپ‌های (قطعات) ذخیره‌شده‌ بیمار و سن بستگی دارد. برای مثال  اگر فردی 30 استریپ ذخیره داشته باشد، می‌تواند دو پیوند 15 عددی داشته باشد، البته این کار با سن بیمار ارتباط مستقیم دارد. اگر بیمار 38 یا 40 ساله باشد، تعداد بافت‌هایش محدود است، بنابراین برای افزایش شانس باروری تمام استریپ‌ها به وی پیوند زده می‌شود.

افزایش فریز تخمک به دلایل اجتماعی

سوشال فریزینگ یا فریز تخمک به دلایل اجتماعی از سه سال پیش شروع شده و کلینیک اُنکوفرتیلیتی پژوهشگاه رویان به صورت تخصصی به این موضوع می‌پردازد. افزایش سن ازدواج یکی از دلایل اصلی سوشال فریزینگ است، بانوانی که خواهان حفظ باروری‌ هستند به این کلینیک مراجعه می‌کنند و تخمک خود را فریز می‌کنند.

امروزه انجماد بافت تخمدان در بسیاری از کشورها به‌عنوان روشی لاکچری برای حفظ قدرت باروری به کار گرفته می‌شود. برگشت آبشار هورمونی تنها پس از پیوند مجدد بافت تخمدان انجام می‌شود، بنابراین از این روش برای به تعویق انداختن یائسگی نیز استفاده می‌شود. در برخی از کشورها وقتی برای سوشال فریزینگ مراجعه می‌کنند در کنار انجماد تخمک، بافت تخمدان را نیز فریز می‌کنند تا در کنار حفظ باروری گزینه به تعویق انداختن سن یائسگی را نیز داشته باشند.

انتهای پیام/4021/