حقایقی درباره جایزه نوبل/ تاجر مرگ به حامی دانشمندان تبدیل شد

 گروه فناوری خبرگزاری آنا، آلفرد برنارد نوبل دانشمند، مهندس و اسلحه‌ساز سوئدی 213 سال پیش  چشم به جهان گشود. وی صاحب کارخانه اسلحه‌‌سازی بوفورس بود و در آخرین وصیت‌نامه خود سرمایه عظیمش را به برگزاری جایزه نوبل اختصاص داد. لازم به ذکر است عنصر شیمیایی «نوبلیم» به احترام وی نامگذاری شده ‌است.

ماجرا از کجا شروع شد

آلفرد پیش از مرگ، سهم شایانی در توسعه اسلحه‌سازی و به کارگیری صنایع ذوب فلز در توپ‌سازی و تولید جنگ‌افزار داشت. وی حتی مخترع نیز بود. نوبل سال 1867 متوجه شد اگر نیتروگلیسیرین جذب یک ماده خنثی مثل دیاتومایت شود، انتقال ایمن‌تری خواهد داشت. نوبل آن مخلوط را دینامیت نامید و به نام خود ثبت کرد. دینامیت اولین ماده منفجره قابل کنترلی بود که از باروت قدرت بیشتری داشت. این ماده منفجره باعث شد کار و بار نوبل  سکه شود.

در سال 1888، برادرِ آلفرد،‌ لودویگ دار فانی را وداع گفت اما یک روزنامه به اشتباه تصور کرد که آلفرد فوت کرده است و در گزارشی با عنوان «تاجر مرگ مُرد» به این موضوع پرداخت. همین مسئله باعث انقلابی درونی شد و ظاهرا یک چرخش فکری در وی پدید آمد.  بدین ترتیب، او تدبیری را اندیشید تا پس از مرگش مجموعه‌ای از جوایز برای بزرگداشت کسانی که «بیشترین سود را برای بشریت» در فیزیک، شیمی، فیزیولوژی یا پزشکی، ادبیات و صلح داشته‌اند، در نظر گرفته شود. همچنین جایزه یادبود نوبل در علوم اقتصادی به احترام آلفرد نوبل در سال 1968 به این مجموعه اضافه شد.

مدال طلای ارزشمند

مدال جایزه نوبل طلای 18 عیار است، وزن آن حدود 150 گرم و قطر آن 6.5 سانتی متر است. تعداد کمی از این مدال‌ها طی سال‌های گذشته به فروش رسیده است که اغلب بین 500 هزار الی یک میلیون دلار قیمت‌گذاری شده‌اند. با این وجود جیمز واتسون که به دلیل سهم قابل توجهش در کشف DNA شناخته می‌شود، در سال 2014 مدال خود را به قیمت 4.7 میلیون دلار به حراج گذاشت.

جوانی همیشه دوره خامی نیست!

در تصور عمومی یک فرد دانشمند، فردی با ریش و مویی سپید است که احتمالا با کمری قوز، شیشه عینکش را پاک می‌کند. با این وجود کمیته نوبل نشان داده است چندان توجهی به سن و سال ندارد! یکی از جوان‌ترین برندگان جایزه نوبل تا به امروز سر ویلیام لارنس براگ بود که در سال 1915 در 25 سالگی به دلیل کار با اشعه ایکس برنده جایزه فیزیک شد. البته جایزه نوبل همیشه دست به سر جوانان نکشیده است. اقتصاددان لهستانی لئونید هورویچ، در سال 2007 در 90 سالگی برنده نوبل شد. او یک سال بیشتر زنده نماند تا از جایزه خود لذت ببرد و ژوئن 2008 درگذشت.

پنجاه سال پنهان کاری!

روند کار نوبل بدین صورت است که افرادی به عنوان نامزد در هر رشته انتخاب می‌شوند. سپس اعضای کمیته با توجه به شاخص‌های مورد نظر خود از این بین یک نفر را انتخاب می‌کنند. با این وجود نامزدهای نوبل به مدت نیم قرن پس از اعلام برندگان مخفی می‌مانند! کمیته جایزه نوبل تا 50 سال پس از جایزه هر سال صبر می‌کند تا اطلاعات مربوط به معرفی‌شدگان را در پایگاه داده خود به روزرسانی کند.

برباد رفته!

به برندگان جایزه نوبل، فقط مدال طلا نمی‌دهند. نوبل با یک میلیون دلار جایزه همراه است. بنابراین وقتی رابرت لوکاس، استاد اقتصاد دانشگاه شیکاگو، در سال 1995 به دلیل «تحول در تحلیل اقتصاد کلان و تعمیق درک ما از سیاست اقتصادی» موفق به کسب جایزه اقتصاد شد، به نظر می‌رسید شانس به وی رو کرده و میلیونر شده است. اما زهی خیال باطل! زیرا معلوم شد که شش سال قبل همسر وی بندی را در توافق طلاق قرار داده بود که می‌گفت در صورت برنده شدن شوهرش نیمی از پاداش جایزه نوبل به وی تعلق می‌گیرد. اگر اعلامیه کمیته نوبل چند هفته دیرتر اعلام می‌شد، انقضای آن بند نیز به پایان می‌رسید.

برندگان خانوادگی

وقتی صحبت از خانواده باشد،‌ خاندان کوری در جایزه نوبل از هر طایفه دیگر پیشی می‌گیرد. طبیعتا مخاطبان این صفحه، ماری کوری را می‌شناسند که در سال 1903 به همراه همسرش پیئر برنده نوبل فیزیک شد و در 1911 نیز جایزه نوبل شیمی را دریافت کرد اما سهم این خاندان از نوبل محدود به این‌ها نیست. موارد دیگری نیز وجود دارد: دختر ماری، ایرن-جولیت کوری و همسرش فردریک جولیت-کوری در سال 1935 برنده جایزه فیزیک شدند. داماد ماری، هنری ریچاردسون لابوئیس هم در سال 1965 برنده جایزه نوبل شد!

گاف بزرگ

روش‌شناسی علمی در گذشته مانند امروز مستحکم نبود. در حال حاضر وقتی نادرستی گزاره‌ای علمی به اثبات می‌رسد به سرعت مقالات تازه آن را رد می‌کنند و در ژورنال یا کنفرانس نیز اصطلاحا ریترکت شدن آن اعلام می‌شود. یوهانس فیبیگر، پزشک دانمارکی، سال 1926 به دلیل اثبات اینکه کرم حلقوی باعث ایجاد سرطان در موش شده است، برنده نوبل فیزیولوژی یا پزشکی شد. تنها مشکل این بود که نتیجه‌گیری وی درست نبود! حقیقتِ این موضوع چند سال بعد خود را نشان داد اما در آن زمان دیگر فیبیگر زنده نبود. تحقیقات بعدی مشخص کرد به احتمال زیاد، نمونه‌های مورد استفاده در آزمایش‌های فیبیگر به دلیل رژیم غذایی فاقد ویتامین A مُرده بودند.

نوبل هرگز جایزه را از ورثه پس نگرفت اما در سال 2010، یکی از مقامات انستیتوی کارولینسکا، که جایزه فیزیولوژی یا پزشکی را اعطا می‌کند، پذیرفت که این «یکی از بزرگترین اشتباهات» در تاریخِ این موسسه بوده است.

کم‌لطفیِ علمی

لیزه مایتنر، فیزیکدان سوئدی-اتریشی کسی بود که موفق به کشف شکافت هسته‌ای اورانیوم شد و در نتیجه تحقیقات وی، استفاده از اتم به عنوان یک انرژی معنی یافت اما سال 1945، کمیته جایزه نوبل، جایزه شیمی را فقط به همکار قدیمی وی یعنی اوتو هان اهدا کرد. مایتنر که مجبور شده بود از دست نازی‌ها که به نقش زن در نهاد خانواده اعتقاد راسخ داشتند، به سوئد بگریزد و تبعیض جنسیتی را در علوم تحمل کند، حتی از سوی بلوک غرب نیز مورد کم‌لطفی قرار گرفت. در سال 1982، عنصرMeitnerium یا Mt به احترام وی نامگذاری شد.

برخاسته از مرگ!

در قوانین نوبل پیش‌بینی شده است که جایزه پس از مرگ به کسی تعلق نمی‌گیرد. تنها استثنا در سال 2011 صورت گرفت زمانی که رالف استاینمن، ایمونولوژیست کانادایی، نوبل فیزیولوژی یا پزشکی را دریافت کرد. کمیته نوبل اعلامیه خود را در تاریخ سه اکتبر اعلام کرد، غافل از اینکه استاینمن تنها چند روز قبل درگذشته بود. کمیته پس از مدتی مشورت، تصمیم گرفت جایزه همچنان به نام استاینمن بماند و جایزه به ورثه وی برسد. به گفته دختر استاینمن، پدرش کمی قبل از مرگ در مورد نوبل شوخی کرده و گفته بود: «اگر از دنیا رفته باشی، دیگر جایزه نوبل را به تو نمی‌دهند اما من نباید تسلیم بشوم!»

انتهای پیام/4021/