«بهاءالدین آملی» عارفی از دیار طبرستان

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا-بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

بهاءالدین حیدر بن علی علوی حسینی، عارف شیعی امامی در قرن هشتم هجری قمری است.

در تاریخ تولد او تردید است، برخی منابع 711ق و برخی دیگر 720ق را سال تولد او دانسته‌اند. در آمل به دنیا آمد و از خانواده‌های بزرگ سید آمل بود. نسب وی به امام چهارم، امام زین‌العابدین(ع)، می‌رسد.

آملی از همان کودکی به یادگیری علوم متداول زمان پرداخت و سپس برای تحصیل به استرآباد خراسان و اصفهان رفت. در این زمان، فرمانروای طبرستان، فخرالدوله حسن فرزند شاه کیخسرو بن یزدگرد بود و آملی را بسیار محترم می‌شمرد و او را در زمره نزدیکان و معتمدان خود قرار داد و سرانجام آملی را وزیر خود کرد.

آملی، در این دوران، قدرت و ثروت و موقعیت مناسبی داشت ولی به یک‌باره از مناصب دنیوی کناره گرفت و به تزکیه نفس پرداخت و به قصد زیارت اماکن مقدس شیعه از آمل خارج شد و به اصفهان رفت و از محضر نورالدین طهرانی که از عارفان و زاهدان بزرگ بود، استفاده کرد. سپس عازم بغداد شد و در 751ق به مکه رفت. مدتی نیز در مدینه اقامت گزید ولی به علت بیماری نتوانست در آنجا بماند و عازم عراق شد و در آنجا از محضر شیخ فخرالدین محمد، فرزند علامه حلّی، بهره برد و در 761ق ا زشیخ فخرالدین و حسن بن حمزه هاشمی اجازه روایت گرفت و به اشاره فخرالدین رساله رافعة الخلاف فی وجه سکوت امیرالمؤمنین عن الاختلاف را نوشت.

از سال وفات آملی اطلاعی نداریم، همین اندازه می‌دانیم که تا 782ق که شرحی مفصل بر فصوص الحکم ابن عربی نوشته، زنده بوده است. هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی در مقدمه‌ای که بر کتاب جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار نوشته آملی ذکر کرده‌اند فهرست مفصلی از آثار او را آورده‌اند. برخی از این آثار عبارت‌اند از:

1. الارکان فی فروع شرایط اهل الایمان، کتابی است درباره نماز، روزه، زکات، حج و جهاد از دید اصحاب شریعت و ارباب طریقت؛

2. اسرار الشریعة و اطوار الطریقة و انوار الحقیقة، این کتاب اختصاص دارد به شرح شریعت و حقیقت و اهل ه ریک با توجه به حدیث نبوی «الشریعة اقوالی و الطریقة افعالی و الحقیقة احوالی» و آیه 48 سوره مائده «لکل جعلنا منکم شرعة و منهاجا» و آیه 7 سوره واقعه «و کُنتم اَزواجاً ثلاثة»؛

3. امثلة التوحید و ابنیة التجرید، این رساله به زبان فارسی نوشته شده است و مانند رساله لمعات فخرالدین عراقی به بحث درباره انواع توحید و تجرید ذهنی ذات الهی از اسماء و صفات و افعال می‌پردازد؛

4. البحر الخِضَمّ فی تفسیر القرآن الأعظم؛

5. تلخیص اصطلاحات الصوفیه؛

6. جامع الاسرار و منبع الانوار، اثر بزرگی است در کلیات فلسفه شیعی؛

7. جامع الحقایق، به فارسی که ظاهراً نوشته‌ای در حکمت شیعی است؛

8. رسالة الارکان، در این اثر مؤلف ارکان پنج‌گانه دیانت اسلامی (نماز، روزه، رکات، حج، جهاد) را از دیدگاه شریعت، طریقت و حقیقت تفسیر کرده است؛

9. رسالة الاسماء الالهیة و تعیین المظاهر لها من الاشخاص الانسانیة من آدم الی محمد، که رساله‌ای است در تعیین مظاهر اسماء الهی در میان انسان‌ها از آدم تا خاتم؛

10. رسالة التنبیه فی التنزیه، به فارسی؛

11. رسالة التوحید؛

12. رسالة الامانة‌فی تعیین الخلافة الربانیة، این اثر تفسیر عرفانی آیه 72 سوره احزاب است؛

13. الجداول الموسومة بمدارج السالکین فی مراتب العارفین، در این رساله از 100 مقام اصلی و یک هزار مرتبه فرعی یاد شده است که هر مقامی دارای شش مرتبه فرعی است. این رساله به کتاب منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری شباهت دارد؛

14. الحجب و خلاصة الکتب، این رساله تحقیقی درباره آیه 32 سوره حابّه «ثم فی سلسلة ذَرعُها سَبعون ذِراعاً فاسلُکُوهُ» و حدیث نبوت «ان الله تعالی سبعین الف حجب مِن نور و ظلمة» است؛

15. رساله رافعة الخلاف عن وجه سکوت امیرالمؤمنین عن الاختلاف، مؤلف در این اثر به توجیه رفتار امام اول در قبال سه خلیفه اول می‌پردازد. وی این رساله را به درخواست فخرالمحققین حلّی نوشته است؛

انتهای پیام/4104/