معاون اسبق وزیر جهاد کشاورزی در گفتگو با آنا تشریح کرد؛

ظن قوی کارشناسان وجود مافیای قدرت و منفعت در پشت پرده ادغام پژوهشکده/ خسارت ادغام برگشت‌ناپذیر است

شریفی گفت: ادغام پژوهشکده ابخیزداری ناشی از هر انگیزه‌ای باشد، هدردادن سرمایه ملی و زیانبار و خسارت آن برگشت‌ناپذیر است.

کد خبر : 486408

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری آنا، اهمیت موضوع آبخیزداری موجب شد تا ادغام پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور در پژوهشکده جنگل‌ها و مراتع واکنش‌ بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران حوزه آبخیزداری را به دنبال داشته باشد. تاکنون کارشناسان و اساتید حوزه آبخیزداری در نامه‌هایی به وزیر کشاورزی، رئیس جمهور و رهبرانقلاب عواقب این تصمیم را یادآور شدند و درخواست کردند تا از این ادغام جلوگیری شود.

برای بررسی ابعاد اهمیت موضوع آبخیزداری و جایگاه پژوهشکده حفاظت و آبخیزداری گفتگویی تفصیلی را با فرود شریفی عضو حقیقی هیات امناء پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس اسبق سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور انجام دادیم که در ادامه مشروح آن منتشر می‌شود:

آبخیزداری از جنس پیشگیری است

آنا: آبخیزداری و ارتباط آن با کنترل سیل و سیلاب چیست و در این زمینه چه نتایجی دارد؟

برای کنترل سیل راه‌حل‌های متفاوتی وجود دارد که برخی از آن‌ها مکمل دیگری است. اگر از بحث پیش‌بینی، برآورد میزان، آمادگی در مقابله سیل که اقدامات نرم افزاری است عبور کنیم و اقدامات مدیریتی آبخیزداری را در جای خودش باز کنیم، در بحث کنترل مستقیم سیل، اغلب دو راه حل آبخیزداری و یا احداث سد برای کنترل سیل بین کارشناسان و مهندسین بیشتر مطرح می‌شوند. مقایسه بین این دو روش نشان می‌دهد که آبخیزداری راه منحصر به فرد در برخی موارد و راه حل حل بهتر و جامع‌تر برای کنترل سیل در دیگر حالات است.

دلیل اول این است که در همه جا امکان احداث سد نیست. حتی در مکان‌هایی هم که امکان احداث سد هست بالادست آن هنوز مخاطره سیل باقی می‌ماند. در پایین دست سازه سد نگرانی از شکست سد و بطور طبیعی و بتدریج پرشدن شریان‌های تخلیه آب حوضه در اثر رسوبات یا تجاوز به حریم و یا اطمینان کاذب ایجاد شده موجب تشدید سیل می‌شود. به بیانی دیگر اگر حجم سیل کم باشد نیازی به سد و سازه های سنگین پر هزینه برای کنترل نخواهد بود. اصولا اقتصادی نیست که با احداث سد سیل کنترل شود، اگر سیل ورودی به مخزن بلافاصله خارج شود فلسفه وجودی سد که ذخیره آب است زیر سوال می‌رود.

آبخیزداری از جنس پیشگیری است و حفظ نزولات در محل وقوع بارش سیل مانع از بوجود آمدن سیل شده و از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند و پوشش گیاهی را تقویت نموده و این عملیات کنترلی از جمله عملیات آبخیزداری با هدف پیشگیری از سیل است. ممکن است این سوال مطرح شود که اگر پوشش گیاهی باشد دیگر نیازی به آبخیزداری نیست. این سخن در سیل‌های با شدت کم ممکن است درست بنظر برسد ولی مناطق جنگلی هم سیل می‌آید و با عملیات خاص آبخیزداری مناطق جنگلی کنترل می‌شود. برای مناطقی که مثلا صخره ای یا کویری است و امکان استقرار پوشش گیاهی معمولی وجود ندارد، آبخیزداری روش‌های مختص این مناطق را دارد.

اگر حجم سیل ازحدی بالاتر برود سدیا پوشش گیاهی نمی‌تواند ماموریت کنترل آن را برعهده بگیرد (پوشش گیاهی اشباع می‌شود)، چون سد اولا مخزنش از رسوب پر می‌شود یا دریچه های تخلیهاش مسدود میشود یا تجمع آب سازه سد را به خطر می اندازد و در صورت رها سازی و یا شکستن سد فاجعه بوجود می‌آید. در برخی موارد احداث سد در شرايط مناطق خشك و نيمه خشك موجب تلف شدن حجم زیادی از آب بوسيله تبخير مي‌گردد. بويژه اینکه برخي سدها بدليل نداشتن شبكه هاي آبياري و زهكشي سال‌ها بصورت حوضچه تبخیر عمل مي‌نمایند و تا به مرحله بهره برداري برسند بخش زيادي از مخازن آنها توسط رسوب پر مي‌شود. در این حالت اقدامات آبخوانداری که هم کم هزینه و هم پر فایده است می‌تواند با پخش کردن سیل و رسوبات اولا اراضی نامرغوب را اصلاح کند ثانیا آب را به زمین نفوذ بدهد و ثالثا مستقیم با آب سیل تولید را افزایش بدهد، و اقدامات آبخیزداری در دو حالت فوق چشمه ها و قنوات و سفره های زیرزمینی را پرآب کرده و باعث حفظ محیط زیست و امکان تولید غیر متمرکز در مناطق مختلف شود.

برعکس آن اگر اصرار بر احداث سد و تمرکز آب برای تولید باشد و هزینه های تامین اراضی کشاورزی (عدم وجود اراضی کشاورزی) وایجاد زیر ساخت‌های اسکان ( امكانات بهداشت وسکونت و آموزش ) براي برقراري جوامع جديد به هزينه هاي سد سازي افزوده مي‌شود. هزینه تخریب منابع طبیعی، جنگل، مرتع، پوشش گیاهی، زیر آب رفتن اراضی کشاورزی، تغییر در زندگی گونه های جانوری وگیاهی، و خساراتی از این قبیل نیز در صورت محاسبه ممکن است چندین برابرمنافع احداث سد باشد که معمولا بدلیل این که این خسارات به حقوق عمومی وارد می‌شود و منافع کوتاه مدت و در امد سد به توسعه ملموس و حقوق اشخاص مرتبط می‌گردد بحساب آورده نمی‌شود.

با سد سازی بدليل سرمايه‌گذاري متمركز در تعداد محدودي از نقاط، معمولاً تعداد افراد كمي بصورت مستقيم سرمايه گذاري انجام شده بهره مند مي‌گردند. در صورتي كه اجرای طرح‌هاي آبخيزداري و احداث منابع آبي كوچك در اغلب مکانها (بدلیل عدم پیچیدگی و زودبازدهی) ميسر است و تطابق بيشتري با توزيع امكانات و عدالت اجتماعي دارد. از یک طرف در زمان طغیان رودخانه ها مقدار زیادی مواد جامد با آب حمل میشود که علاوه بر ورودآلودگی و پرکردن مخزن سد دریچه خروجی سد را نیز ممکن است مسدود کند.

آنا: علت اصلی کم توجهی به موضوع آبخیزداری در کشور چه بوده؟

اگر با حسن ظن به موضوع نگاه کنیم احتمالا نگاه صنفی، بخشی و سنتی صاحبان قدرت و تصمیم علت اصلی کم توجهی به موضوع آبخیزداری و باعث مهجور نمودن آن از ابتدای توسعه فعالیت‌های آبخیزداری بوده است. عدم شناخت و تجربه کافی و نداشتن درک صحیح از موضوعات و اثرات آبخوانداری، آبخیزداری، فرسایش خاک، سیل، هدررفت آب، تبخیر بیش از 70 درصد نزولات، دانش کافی توسط تصمیم گیران و مافیای منافع و غرض ورزی پشت پرده و یا نگاه صنفی باعث مهجور کردن آبخیزداری از ابتدای توسعه فعالیت ها بوده است.

طرح آبخوان‌داری این پژوهشکده که به عنوان یک برند جهانی معرفی شده است

آنا: عملکرد پژوهشکده آبخیزداری از زمان تاسیس تاکنون چه نتایجی داشته است؟

پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور به عنوان تنها نهاد تخصصی و منحصر بفرد (بدون مشابه در کل کشور) افتخار آن را داشته که در مباحث مربوط به پژوهش‌های حفاظت خاک، سیل، خشکسالی، آبخیزداری، آبخوان‌داری، استفاده از باران و ظرفیت‌های آبی حوزه‌های آبخیز، شناسایی و ارائه راه حل کنترل کانون‌های گرد و غبار و ارائه الگوهای موفق را با هدف بهبود مدیریت حوزه‌های آبخیز، کاهش تبخیر 70 درصدی نزولات آسمانی، اجرای الگوهای متعدد آبخیزداری و آبخوان‌داری، تهیۀ نقشه‌های متعدد در زمینۀ سیل‌خیزی حوزه‌های آبخیز، اطلس سیل ایران، اطلس ظرفیت‌های آبی کشور و معرفی ظرفیت‌های ناشناخته آبی سطحی و زیرزمینی، اطلس سیمای آبخیزهای کشور، تهیه نقشه‌های پایش خشکسالی کشاورزی و منابع طبیعی کشور در بازه‌های زمانی کوتاه مدت و به صورت مداوم، شناسایی و کنترل کانون‌های گرد و غبار، ارایه الگوهای موفق با هدف بهبود مدیریت حوزه های آبخیز، راه حل‌های بدیع جایگزین مالچ نفتی، ارائه راه حل آبیاری تبخیری در استقرار نهال و افزایش راندمان و بهروری آب، ارائه الگوی توسعه مناطق ساحلی و ارائه روش اصلاح خاک‌های بیابانی لم یزرع و معرفی روش های تولید در این اراضی، و صدها پروژه تحقیقاتی موفق دیگر اشاره کرد.

همچنین طرح آبخوان‌داری این پژوهشکده که به عنوان یک برند جهانی معرفی شده است، طرح الگویی احداث سدهای زیرزمینی، طرح رح الگویی قنات‌های معکوس، طرح الگویی قناتهای مدرن، از جمله این طرح‌هاست که آوازۀ آن جهانی است و سالانه عدۀ زیادی از دانشمندان، پژوهشگران و علاقه‌مندان از سرتاسر کشور و دنیا جهت بازدید از این طرح بازدید می‌کنند.

با عنایت به این دستاوردها، به عنوان نهاد تخصصی و موثر در سطح جهان نیز شناخته شده و محققین آن جوایز متعددی را از سوی سازمانمللمتحد دریافت نموده و به عنوان نهادی بین‌المللی و منحصر به فرد در کل مناطق خشک و نیمه خشک دنیا تعیین شده و به همین مناسبت تشکیل مرکز بین‌المللی "مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع زیستی در مناطق خشک و نیمه‌خشک" با مرکزیت کشور ایران و پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در سال 1395 در کنفرانس عمومی و تخصصی یونسکو تایید و پس از تصویب هیات محترم دولت جهت اجرا ابلاغ شده است.

ظن قوی وجود مافیای قدرت و منفعت در پشت پرده این ادغام است

آنا: ادغام پژوهشکده ابخیزداری را چگونه ارزیابی میکنید چه تبعاتی به دنبال دارد؟

آثار و تبعات وضعی هر اقدام تابع وجود علت آن اقدام است. به عنوان مثال اگر شخصی سم را به جای آب به دیگری بدهد، علم و جهل او در نتیجه امر اثری ندارد و خسارت ناشی از دادن سم مستقل از انگیزه عامل عمل می‌کند و لذا مسولیت عالمان و عقلا و مطلعین توقف امر خسارت بار است. ادغام پژوهشکده ابخیزداری و یا آبخیزداری ناشی از هر انگیزه‌ای باشد هدردادن سرمایه ملی و زیانبار و خسارت آن برگشت‌ناپذیر است.

اگر با حسن ظن به موضوع نگاه کنیم احتمالا نگاه صنفی باعث مهجور کردن آبخیزداری از ابتدای توسعه فعالیت‌ها بوده است و در این باب عدم شناخت و نداشتن تجربه کافی و نداشتن درک صحیح از موضوعات و اثرات آبخوانداری، آبخیزداری، فرسایش خاک، سیل، هدررفت آب، تبخیر بیش از 70 درصد نزولات، نبود دانش کافی تصمیم‌گیران علت این تصمیم است. گرچه ظن قوی برخی کارشناسان بر این است که سلیقه اشخاص و غرض‌ورزی شخصی در کنار مافیای قدرت و منفعت در پشت پرده این ادغام قراردارد که در صورت جدی شدن موضوع در زمان خودش آشکار خواهد شد.

نتیجه تعطیل آبخیزداری و مدیریت غلط حوزه های آبخیز