تأملی بر اعطای مرخصی‌های بی‌سابقه به زندانیان با نگاه به قوانین و مقررات بین‌المللی

گروه اجتماعی خبرگزاری آنا-عاطفه شیخ‌الاسلامی؛ جمعیت کیفری زندان‌ها (چه افرادی که تحت قرار بازداشت موقت در روند دادرسی کیفری قرار دارند و چه بزهکارانی که به حکم قطعی دادگاه و برای گذراندن دوران محکومیت خود در زندان بسر می‌برند) از منظر کیفری با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستند که در صدر آن، سلب حق بر آزادی قرار دارد که مندرج در اسناد بین‌المللی و قوانین اساسی کشورهاست.

مجازات حبس به عنوان رایج‌ترین کیفر در قوانین و مقررات کیفری کشورهای مختلف، متضمن سلب آزادی از افراد در محیط‌های بسته به نام زندان است. البته به رغم محرومیت از حق آزادی، حفظ حقوق انسانی و رفتار کرامت‌مدار با متهمان و محکومان نگهداری شده در زندان، امری پذیرفته شده در اسناد بین‌المللی و قوانین کشورهاست.

ماده 10 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مصوب 1966 و نیز ماده یک مجموعه قواعد حداقل استاندارد رفتار با زندانیان مصوب سازمان ملل متحد 2015 که با تأکید بر لزوم حفظ کرامت ذاتی و حقوق انسانی زندانیان تدوین شده‌اند از جمله قواعد بین‌المللی هستند که بر تضمین سلامت و امنیت زندانیان در هر زمان تصریح کرده‌اند.

دوران شیوع بیماری‌های واگیردار و خطرناک از جمله بیماری کرونا، از جمله شرایط اضطراری است که سیستم‌های عدالت کیفری باید نحوه عملکرد خود را با این شرایط و در راستای حفظ حق زندانیان در برخورداری از امنیت، سلامت جسمانی و روحی و برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر، تطبیق دهند در غیر این صورت خطرات و عواقب طولانی مدت قرار گرفتن در معرض بیماری‌های واگیردار از جمله COVID-19 که امکان و احتمال آن در محیط‌های پرتجمع، بیش از هر مکان دیگری است، در کمین دولت‌ها و متولیان اجرای کیفر حبس است.

براساس قوانین بین‌المللی حقوق بشر، هر انسانی حق دارد بالاترین حد قابل دستیابی از سلامت جسمی و روانی را کسب کند. هنگامی که شخصی از آزادی خود براساس قوانین و مقررات کیفری کشوری محروم شد، وظیفه مراقبت از وی نیز به عهده متولیان کشور محروم کننده است که بتواند از سلامت جسمی و روانی وی محافظت کرده و حتی با توجه به اهداف اصلاح و توانبخشی کیفر حبس، آن را ارتقا بخشد، این امر خود مبیّن این مهم است که کیفر حبس صرفاً ناظر به سلب آزادی اشخاص و شهروندان است و نه به معنای مجوزی در رفتار غیرانسانی با آنها یا محرومیت آنها از سایر حقوق انسانی خویش.

در این ارتباط ماده 10 اعلامیه جهانی حقوق بشر، ماده هفت میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، اعلامیه نهم دسامبر 1975 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، قطعنامه 86/51 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، قطعنامه ۳۸/ ۱۹۹۷ کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد، بند الف ماده 37 کنوانسیون حقوق کودک، بند 56 اعلامیه و برنامه اقدام وین مصوب 1993 کنفرانس جهانی حقوق بشر در زمینه‌ی منع رفتارهای غیر انسانی و حمایت از افرادی که مخاطب چنین رفتارهایی هستند، قابل توجه است.

با توجه به شیوع گسترده ویروس COVID-19 و شناسایی آن به عنوان یک بیماری همه‌گیر از سوی سازمان بهداشت جهانی، نگرانی‌های مرتبط با تضمین برابری مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی در زندان‌ها توسعه یافته است. طبق ماده 24 مجموعه قواعد حداقل استاندارد رفتار با زندانیان مصوب سازمان ملل متحد، زندانیان باید از همان استانداردهای مراقبت‌های بهداشتی که در جامعه موجود است بهره‌مند شوند و به دلایل وضعیت حقوقی خود باید به خدمات درمانی لازم بهداشتی بصورت رایگان و بدون تبعیض دسترسی داشته باشند. از این ماده که بر «برابری مراقبت های بهداشتی و سلامت» تمام شهروندان تأکید می‌کند، می‌توان حق زندانیان در برخورداری از این مراقبت‌ها همانند سایر شهروندان جامعه نتیجه گرفت.

از طرف دیگر، اقدامات اساسی مقرر شده در پیشگیری و محافظت از این بیماری، توسط سازمان بهداشت جهانی، شامل دو مؤلفه اصلی است: 1- شست‌وشوی مرتب دست‌ها 2-حفظ فاصله مقرر (حداقل یک و نیم تا دومتر) از دیگران. توصیه‌های دیگر شامل پیگیری مراقبت‌های پزشکی در صورت بروز تب، سرفه یا مشکلات تنفسی زود هنگام و داشتن آگاهی های لازم در این زمینه است.

هرچند انجام این اقدامات و توصیه‌ها در خصوص افراد غیر زندانی آسان و قابل اجراست اما برای افرادی که در زندان هستند، سهل‌الوصول نیست به ویژه آنکه جمعیت کیفری زندان‌ها، از نظر سلامتی عمومی و استانداردهای بهداشتی معمولاً ضعیف‌تر از سایر افراد جامعه بوده و به دلایل مختلف (عوامل امنیتی یا زیرساختی) فرصت و بستر انجام اقدامات مقتضی مقرر شده یا توصیه شده (شستشوی متعدد دست‌ها، دسترسی به مواد ضدعفونی کننده و حفظ فاصله مقتضی) توسط سازمان بهداشت جهانی را ندارند. از این منظر، وابستگی زندانیان، در بهره‌مندی از حق خود بر سلامتی و بهداشت به مقامات و متولیان مربوطه و اهمیت اتخاذ اقدامات مقتضی از سوی آنها در تضمین این حق زندانیان، بیش از پیش روشن می‌شود.

ضرورت تأمل بر حق زندانیان در برخورداری از مراقبت‌های بهداشتی و سلامت‌محور در دوران این بیماری مسری و توجه در قالب‌های اِعمال این حق از جمله اعطای مرخصی به آنها در این دوران، با توجه به شیوع و همه گیری بیماری مذکور و لزوم انجام اقدامات مقتضی در پیشگیری از شیوع و گستردگی آن از یک سو و حق زندانیان در برخورداری برابر از مراقبت‌های بهداشتی و سلامت از سوی دیگر، قابل تأمل و واکاوی است.

صرف نظر از کمیت این جمعیت که در کشورهای مختلفی به عنوان یک معضل محسوب شده و منتج به اتخاذ سیاست‌های کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها شده است، این جمعیت برای هر موقعیت شیوع بیماری‌های واگیر خطر بزرگی محسوب می‌شود به ویژه در موارد اضطراری، مثل بیماری‌های واگیردار گسترده از جمله COVID19، ازدحام بیش از حد، می‌تواند مدیریت زندان را به چالش بکشاند زیرا مدیریت در این شرایط، بسیار متفاوت از شرایط عادی است و به علت تحت‌الشعاع قرار دادن (کاهش) توانایی متولیان زندان در انجام تعهد خود در ارائه مراقبت‌های بهداشتی و سلامت، ممکن است منتج به آثار منفی و مخربی در محیط زندان‌ها شود.

از جمله مهمترین راهکارهای برون رفت از خطرات زندان در دوران بیماری‌های با توجه به حقوق زندانیان در اسناد بین‌المللی می‌توان به لزوم ارتباط زندان و متولیان آن با خدمات درمانی جامعه و سایر ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی، لزوم اتخاذ برنامه‌های آزادی زودهنگام و موقت چه در قالب اعطای مرخصی، و چه در سایر قالب ها از جمله بازداشت خانگی، نظارت الکترونیکی، نظام نیمه آزادی، تبدیل قرار بازداشت به سایر قرارهای مقتضی در این زمینه قابل توجه است که همسو با حق زندانیان در برخورداری برابر از خدمات بهداشت و درمان است.

با توجه به خطرات خاص آنها  با COVID 19  و نیز افزایش اعطای مرخصی به افراد محکوم به جرایم غیرخشونت‌آمیز که با توجه به اصول و استانداردهای قانونی و صلاحدید متولیان مربوطه خطری برای جامعه دربرنداشته باشد. (بویژه با در نظر گرفتن نوع جرم ارتکابی، محکومیت کیفری، کمیت و کیفیت کیفر حبس، سوابق و حسن رفتار زندانی). همچنین، اتخاذ تدابیری در راستای ممنوعیت یا کاهش بازداشت های غیرضروری (قبل از محاکمه) و تبدیل آن به سایر قرارهای مقتضی در این زمینه مهم و قابل توجه است.

در نتیجه با توجه گستردگی آثار بیماری همه‌گیرcovid19  از یک سو و عدم امکان اجرای استانداردهای مقرر توسط سازمان بهداشت جهانی و متخصصان عفونی در پیشگیری و مقابله با بیماری Covid19، پایین بودن سلامت عمومی جسمانی و روحی و روانی زندانیان در محیط زندان نسبت به سایر افراد جامعه، پایین بودن اصول و استانداردهای بهداشتی در محیط‌های بسته پرتجمع از جمله زندان، محدودیت در دسترسی به مقتضیات و لوازم بهداشت فردی و نیز خدمات درمانی و پزشکی و در نهایت عدم آگاهی کافی به ابعاد این بیماری و کیفیت مقابله با آن از سوی دیگر، ضرورت کاهش موقت جمعیت کیفری زندان‌ها و ضروت اتخاذ تدابیری در آزادی موقت آنها از جمله اعطای مرخصی به زندانیان در قالب دستورالعمل‌های ویژه از جمله بخشنامه ریاست دستگاه قضا برای اعطای مرخصی به زندانیان در روزهای پایانی سال 1398 و در شرایطی که شیوع بیماری کرونا می‌توانست تهدیدی برای سلامت هزاران زندانی باشد، روشن می شود.

انتهای پیام/4076/