سیاست‌گذار اقتصادی باید نقدینگی را هدایت کند

به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه و کرسی‌های آزاداندیشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، بر اساس اعلام بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران حجم نقدینگی کل کشور در پایان مهر ماه سال 97 به رقم ۱۶۹۳ هزار و ۸۴۰ میلیارد تومان رسیده است. این میزان نسبت به مهر ماه سال 96،  ۲۹۰ هزار و ۷۹۰ میلیارد تومان معادل 20/7 درصد افزایش داشته است. این حجم از نقدینگی در صورت هدایت به سمت تولید می‌تواند سبب شکوفایی تولید و رشد اقتصادی شود اما اگر این نقدینگی هدایت و مهار نشود به‌سمت سفته‌بازی و ملتهب کردن بازار روی خواهد آورد. 

پیش از این بارها مسئولان اقتصادی دولت از هدایت‌ناپذیر بودن نقدینگی سخن می‌گفتند؛ به‌منظور بررسی این نظریه با حسین صمصامی، سرپرست اسبق وزارت امور اقتصادی و دارایی و عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی گفتگویی داشتیم.

آنا: بعضی از مسئولان اقتصادی اعتقاد دارند این حجم نقدینگی اصلاً قابل هدایت نیست، نظر شما در این مورد چیست؟ آیا نقدینگی اصلاً قابل هدایت است؟

صمصامی: بحث‌هایی که می‌گویند نقدینگی قابل هدایت نیست، لازم است که مفهوم نقدینگی را یک بار دیگر خوب بررسی کنند و بفهمند که نقدینگی چیست. نقدینگی دو سر دارد، یک طرف مصارف بوده و طرف دیگر منابع است. یعنی نقدینگی را از دو سر و دو منظر می‌شود مورد بررسی قرار داد، از بُعد منابع و از بُعد مصارف. از بُعد مصارف که همان تکیه بر اسکناس منتشر شده به‌علاوه سپرده‌های دیداری و سپرده‌های مدت‌دار است. از بُعد منابع هم خالص دارایی‌های خارجی سیستم بانکی و خالص دارایی‌های داخلی سیستم بانکی است که عمده منابع، تسهیلاتی است که به بخش غیردولتی داده شده است.

بنابراین در قسمت مربوط به مصارف الان این نقدینگی به‌صورت سپرده‌ها در حساب مردم است. بخش خصوصی اختیار دارد و امکان دارد که نقدینگی‌اش را به هر سمتی که می‌خواهد ببرد. این سیاست‌گذار اقتصادی است که باید با اتخاذ یک سیاست مناسب، زمینه لازم هدایت این منابع سپرده‌ها را به سمت سرمایه‌گذاری‌های مولد انجام دهد. حالا این‌ها یا در اختیار مردم است که می‌توانند این کار را کنند یا سیستم بانکی، چون الان ما از بیش از یک هزار و 700 هزار میلیارد تومان نقدینگی داریم، حدود 45 هزار میلیارد تومان آن به‌صورت سکه و اسکناس در دست مردم است و بقیه‌اش به‌صورت سپرده‌های دیداری و مدت‌دار در اختیار سیستم بانکی قرار گرفته و حدود یک هزار و 400  هزار میلیارد نقدینگی هم به‌صورت سپرده‌های سرمایه‌گذاری است که این بخش در اختیار سیستم بانکی قرار دارد، منتهی این‌ها سپرده‌های مردم است. یعنی هر وقت که مردم اراده کنند می‌توانند از این سپرده‌ها در زمینه‌های مختلف استفاده کنند و البته چون بعضی از سپرده‌های سرمایه‌گذاری همراه با سود هم هست، بانک می‌تواند سپرده‌ها را خودش هدایت کند، در جاهای مختلف تسهیلات بدهد و در زمینه‌های مختلف این پول را هدایت کند.

آنا: پس از منظر هدایت سپرده‌های مردم، سیستم بانکی کشور می‌تواند اعمال نظر کند؟

صمصامی: پس یک طرف نقدینگی برمی‌گردد به مردم که از این منابع چگونه استفاده کنند. اگر شما زیرساخت‌های اقتصادی مناسبی درست کردید، طبیعتاً این نقدینگی می‌رود در تولید قرار می‌گیرد. اگر چنانچه زیرساخت اقتصاد خراب بود، نرخ ارز را بردی بالا، نرخ سکه بالا رفت، بی‌ثباتی در اقتصاد ایجاد شد، بی‌ثباتی، سفته‌بازی را دامن می‌زند. وقتی که طرف می‌آید دو تن سکه می‌خرد، بدون اینکه مالیاتی بدهد، می‌آید میلیون، میلیون ارز می‌خرد بدون اینکه مالیاتی بدهد و می‌فروشد و میلیارد، میلیارد سود می‌کند و یک ریال مالیات نمی‌دهد، طبیعتاً شرایطی برایش فراهم می‌شود که درواقع طرف نیاید سرمایه‌گذاری کند، حتی اگر سرمایه‌ای هم داشته به‌صورت کارخانه، آن‌ها را بفروشد و بیاید وارد این بازارهای غیرمولد شود که ساختار اقتصاد و تولید را به‌هم می‌ریزد.

بنابراین این قسمت اول هدایت نقدینگی است که شما از طریق مصارف به‌این‌ترتیب می‌توانید نقدینگی را هدایت کنید.

آنا: اما از طریق منابع چطور، آیا می‌شود نقدینگی را هدایت کرد؟

صمصامی: منابع برمی‌گردد به سیستم بانکی. چون عامل اصلی خلق پول در کشور سیستم بانکی است. سیستم بانکی چطور پول خلق می‌کند؟ سپرده‌ای که می‌آید بانک و این عامل وام دادن عامل خلق پول سیستم بانکی است.

در هفت ماهه سال 97 سیستم بانکی 358 هزار میلیارد تومان تسهیلات داده است

سال گذشته سیستم بانکی مبلغی حدود 500 تا 600 هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت کرده است. خب بحث این است این تسهیلاتی که سیستم بانکی داده، سیستم بانکی که می‌گویند نقدینگی قابل هدایت شدن نیست بر اساس چه منطقی است، من متوجه نمی‌شوم. شما اگر یک سیستم بانکی کارایی داشتید خب این تسهیلات می‌رفت و به تولید داده می‌شد. وقتی سیستم ناکارایی دارید به‌صورت طبیعی این تسهیلات می‌رود در سفته‌بازی و دلالی استفاده می‌شود.

در سال 96، سیستم بانکی 614 هزار میلیارد تومان تسهیلات در طول 12 ماه پرداخت کرده است.

حالا اگر فرض کنیم که سیستم بانکی در سال 97 همین رقم را وام داده باشد که البته معمولاً 10 تا 15 درصد بیشتر می‌شود، چون رشد نقدینگی ما حدود 20 درصد بوده، یک چیزی حدود 650 میلیارد هزار تومان حجم تسهیلاتی است که سیستم بانکی احتمالاً در سال 97 پرداخت کرده که البته هنوز آمار 12 ماهه‌اش توسط بانک مرکزی بیرون نیامده است.

آنا: سؤال این است که این تسهیلاتی که سیستم بانکی پرداخت کرده به چه کسی پرداخت شده؟ آیا به تولید پرداخت شده است؟

صمصامی: خیر! چون اگر به تولید داده می‌شد، رشد اقتصادی ما مثبت می‌شد و صفر یا منفی نمی‌شد. چون الان رشد اقتصادی سال 97 را هم اعلام نکرده‌اند و به احتمال زیاد رشد اقتصادی بالایی نخواهیم داشت. در 6 ماه دوم رشد اقتصادی به‌شدت پایین بود، 0.3 درصد رشد 6 ماه اول سال 97 بود. خب وقتی که روی سیستم بانکی نظارتی نیست، تسهیلات را به هر کسی که بخواهد می‌دهد. بانک‌های خصوصی تسهیلات را به خودشان و شرکایشان می‌دهد. بعد مسئله مهم‌تر اینکه تسهیلات معوق می‌شود. بیش از 50 درصد این تسهیلاتی که سیستم بانکی داده، معوق است.

بنابراین اگر سیستم بانکی را اصلاح بکنیم، اگر سیاست اقتصادی را اصلاح کنیم، هم از طریق مصارف، هم از طریق منابع می‌توان نقدینگی را هدایت کرد این کسانی که می‌گویند نقدینگی قابل هدایت شدن نیست، به‌نظر من متأسفانه مفهوم نقدینگی را خوب درک نکرده‌اند.

آنا: رشد نقدینگی را نمی‌توانیم کنترل کنیم، بانک مرکزی باید در این میان چه کار کند؟

صمصامی: مثل این می‌ماند که یک آدمی است که بیمار است، می‌گویید این آدم بیمار قند دارد، فشار خون هم دارد. بعد این آدم مریض نمی‌تواند قرص و داروهایی را هم که دکتر می‌گوید، بخورد. خب به نظر شما این آدم بیمار چه کار باید بکند؟ پرهیز هم نمی‌تواند بکند، قرص و آمپول هم نمی‌خورد، دکتر هم به او گفته عمل کن، عمل هم نمی‌کند.

وقتی که بانک مرکزی نتواند نقدینگی را هدایت نکند، وقتی که بانک مرکزی کنترلی روی سیستم بانکی نداشته باشد، وقتی که بانک مرکزی نتوانسته 650 هزار میلیارد تومان تسهیلاتی را که بانک‌ها در سال قبل داده‌اند به تولید هدایت کند و به سمت سفته‌بازی و دلالی رفته است، خب حالا می‌پرسید بانک مرکزی باید چه کار کند؟ بانک مرکزی باید تکلیف قانونی خودش را انجام بدهد! نمی‌تواند انجام دهد، خب وقتی که نمی‌تواند انجام دهد، وضع همین است!

آنا: بعضی‌ها معتقد نیستند که سیستم اقتصادی مثل یک بدن یا انسان می‌ماند، بلکه معتقدند که اقتصاد مثل ماشین است، فنر دارد، فنر ارز و فنر نرخ سود را باید تنظیم کرد، نظر شما در این مورد چیست؟

صمصامی: این‌ها کافی است که بروند و یک مقدار کتاب‌های فریدمن را بخوانند که می‌گوید اقتصاد مثل مهندسی نیست. کتاب منچور را بخوانند، او می‌گوید مثل سیستم مهندسی شما نمی‌توانید اقتصاد را تنظیم کنید. اقتصاد مجموعه‌ای به هم مرتبط و منسجم است. وقتی که یک جایی‌اش مشکل ایجاد شود، آن مشکل در جاهای دیگر هم سرایت می‌کند. شما نمی‌توانید سیاست تولیدی مناسبی نداشته باشید و از آن طرف بخواهید هدایت نقدینگی کنید.

شما نمی‌توانید سیستم مالیاتی درستی نداشته باشید، از آن طرف بخواهید نقدینگی را هدایت کنید. به‌هیچ‌وجه نمی‌توانید. شما نمی‌توانید وقتی که طرف می‌آید سکه می‌خرد در عرض دو ماه یک میلیون تومان قیمت هر سکه افزایش می‌یابد، هزار تا سکه می‌خرد، هزار تا یک میلیون تومان می‌شود یک میلیارد تومان، این پول وقتی در تولید می‌رود، در یک سال 10 درصد هم سود نمی‌کند، تازه این همه مالیات و هزینه هم باید بدهد. خب وقتی سیستم مالیاتی شما اشکال دارد، طبیعی است که تولید انجام نمی‌شود و نقدینگی به مسیر درست خودش هدایت نمی‌شود.

 انسان اگر تدابیر لازم در موردش اجرا نشود، طبیعی است که به‌ هم می‌ریزد. اقتصاد هم همین است. اقتصاد یک مجموعه به‌هم‌پیوسته، منسجم و مرتبط است.

انتهای پیام/4107/4115/پ