عوامل آموزشی و جسمانی علل بدخطی دانش‌آموزان دوره‌ ابتدایی است

به گزارش خبرنگار حوزه فرهنگی و هنری گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، در بررسی علل بدخطی دانش‌آموزان دوره‌ ابتدایی علاوه بر عوامل آموزشی و تربیتی مؤثر بر دست‌خط آنان، باید عوامل مربوط به وضعیت جسمی و روانی کودکان نیز مورد توجه قرارگیرد. از میان همه‌ مهارت‌های تحصیلی، نوشتن ملموس‌ترین آن‌هاست، زیرا فرد با استفاده از این مهارت سندی از خود بر جای می‌گذارد به همین دلیل مهارت در خوشنویسی اهمیت بسزایی دارد.

در این یاداشت که به قلم سیده فاطمه کسائیان دانشجوی کارشناسی علوم تربیتی در شماره شانزدهم فصلنامه فرهنگی و اجتماعی دانشگاه فرهنگیان مازندران بانام «هیوا» به رشته تحریر درآمده به علل این موضوع پرداخته شده است. در زیر می‌خوانید:

 از عوامل محیطی مؤثر بر خط می‌توان به خانواده، معلم و شیوه‌های آموزشی و تربیتی مدرسه و دانش‌آموز اشاره کرد.

1-خانواده: هرچه ذوق و استعداد هنری خانواده بیشتر باشد و خانواده توجه بیشتری به تکالیف دانش‌آموز داشته باشد دانش‌آموز خوش‌خط‌‌‌تر است. دانش‌آموزانی که در خانواده‌های با فقر فرهنگی ـ اجتماعی زندگی می‌کنند معمولاً خط خوبی ندارند.

2- معلم و شیوه‌های آموزشی: مهم‌ترین بخش در این عامل شیوه آموزشی معلم است. معلم وظیفه دارد نحوه صحیحِ گرفتن کاغذ و قلم شامل: زاویه دست با کاغذ، زاویه مکان گرفتن قلم و فاصله مناسب سر با کاغذ را به دانش‌آموز بیاموزد، همچنین معلم باید به دانش‌آموز بیاموزد هنگام نوشتن کلمات به شیوه‌ نوشتن کلمه و جهت حرکت قلم روی کاغذ دقت کند تا مشکل خود را دریافت کند. (سیف، ۱۳۸۵، ص ۱۸۵). محول کردن تکلیف زیاد به دانش‌آموز، بدخطی معلم و نوع برخورد معلم با دانش‌آموز بدخط از دیگر عوامل مؤثر در این بخش به شمار می‌رود.

3-دانش‌آموز: مهم‌ترین و مؤثرترین عامل در بدخطی مربوط به خود دانش‌آموز است.

الف) مشکلات پزشکی و اختلالات جسمی: اختلالات ارتوپدیک و عصبی که شامل: مشکلات استخوانی، گرفتگی‌ ماهیچه‌‌ها، فلج‌ مغزی (هیپوتانیا، آتاکسی، آتئوئید، ماکروگرافی و...)، مشکلات بینایی و سفت شدن عضلات چشم و... در این موارد باید سریعاً دانش‌آموز را به پزشک ارجاع دهیم. (والاس و لافلین، ترجمه‌ طوسی، ۱۳۷۰، ص ۷۵)

ب) عدم طرفه غلبی مغز: در این اختلال دانش‌آموز از هر دودست خود برای نوشتن استفاده می‌کند اما در نوشتن با هیچ دستی مهارت کافی را ندارد. (سیف، ۱۳۸۵، ص ۷۰)

 ج) چپ‌دستی: افراد چپ‌دست معمولاً به این دلیل که دستشان را کج می‌کنند و به حالت قلاب درمی‌آورند بنابراین دستشان روی نوشته می‌رود دید کافی ندارند. (بیابان‌گرد، ۱۳۸۵، ص ۲۵)

 د) اختلالات روحی ـ روانی: اضطراب و اختلالات نوروتیک، بی‌قراری، بیش‌فعالی، کوتاهی دامنه تمرکز، بی‌توجه  بودن در کلاس درس از عوامل عصبی که باعث گرفتگی عضلات می‌شوند.

 ه) نبود دید کافی: در این اختلال چون فرد دید کافی ندارد کاغذ را به چشمش نزدیک می‌کند. این افراد معمولاً کاغذهای کثیف با خط‌خوردگی فراوان دارند.

 عوامل جانبی تشدید‌کننده بدخطی را می‌توان ماشینی‌شدن وسایل نگارش، عدم آگاهی از درست گرفتن قلم، عدم آگاهی از درست نشستن، عدم توانایی تطابق چشم و دست، کتاب‌ها و نشریاتی که رسم‌الخط نامناسب دارند و مانع از آن می‌شوند که افراد با رسم‌الخط صحیح آشنا شوند، عدم توجه به خط زمینه‌ دفتر، تخته و نداشتن اعتماد به‌نفس در نوشتن دانست. درشت‌نویسی و ریزنویسی، فاصله‌گذاری نامناسب، نامرتب‌نویسی، کج نوشتن کلمات، خارج شدن از خط زمینه از آن بدخطی محسوب می‌شود. (مجله‌ کودکان استثنایی، اردیبهشت ۱۳۸۵)

معلم و والدین می‌توانند در صورت وجود هرگونه مشکل جسمی کودک را به پزشک ارجاع دهند. اگر کودک از مشکلات روحی از قبیل استرس، اضطراب، کمبود اعتمادبه‌نفس، افسردگی و مشکلات روحی رنج می‌برد او را باید به روانشناس و روان‌پزشک ارجاع داد و برای پرورش حرکات نوشتن با دیگر وسایل از کودک بخواهیم به‌جای استفاده از قلم، از انگشت خود و رنگ گواش استفاده کند یا عمل نوشتن را بر روی یک سینی خاکستر انجام دهد.

همچنین با استفاده از یک‌تکه گچ یا ذغال، حروف و کلمات درشت بر روی آسفالت کوچه بنویسد. اگر کودک سرخود را خیلی به کاغذ می‌چسباند یا مشکوک به ضعف بینایی است، او را به چشم‌پزشک ارجاع دهیم. گاها کودک قلم را از مکان نامناسب می‌گیرد که در این حالت می‌توانیم بر روی قلم در مکان مناسب نخ ببندیم.

از ایجاد تنش و اضطراب در کودک جلوگیری کنیم، به‌طور مثال تعیین وقت محدود برای انجام یک تکلیف، در دانش‌آموز مضطرب، باعث ایجاد تنش و اضطراب و درنهایت بدخطی بیشتر می‌شود. (بیابان‌گرد، ۱۳۸۵، ص ۴۵) اگر متوجه شدید که در نیم‌کره‌های مغزی کودک، غلبه‌ طرفی ایجاد نشده است، می‌توانید از کودک بخواهید با پای راستش به یک توپ لگد بزند و لوله‌ای را به دست کودک بدهید و از او بخواهید که با یک دستش روی چشم‌چپش را بگیرد و با چشم راستش درون لوله را نگاه کند همچنین یک رادیو کوچک را بدهید و از او بخواهید آن را نزدیک به گوش راستش بگیرد و به آن گوش کند. اگر عملکرد کودک نشان می‌دهد که تمایل او برای استفاده از سمت چپ بیشتر است، از او بخواهید همین اعمال را با سمت چپش انجام دهد. به‌این‌ترتیب، یک سمت بدن کودک غالب می‌شود.(سیف، ۱۳۸۵، ص ۱۳۵)

اگر کودک بیش‌از اندازه بزرگ یا کوچک می‌نویسد اندازه استاندارد کلمه را در نظر می‌گیریم و به‌اندازه آن در خط جای خالی می‌گذاریم و از دانش‌آموز می‌خواهیم مابین خطوط را با اندازه استاندارد پرکند. اگر کودک بیش‌ازحد پررنگ یا کم‌رنگ می‌نویسد، کاغذ سفیدی را زیر برگه کاربن و کاغذ سفید دیگری را بر روی آن قرار دهیم. از کودکی که با فشار زیاد می‌نویسد بخواهید آن‌قدر ضعیف مداد را فشار دهد که اثر زیادی از کلمه بر روی کاغذ زیرین باقی نماند.

از کودکی که فشار کمتر از حد معمول به مداد وارد می‌کند، بخواهید آن‌قدر به مداد فشار آورد که اثر آن بر روی کاغذ زیر کپی پررنگ باشد و همچنین اگر از خط راست خارج می‌شود، از او بخواهیم  یک خط‌‌‌کش را بالای خط زمینه قرار دهد، به‌گونه‌ای که هنگام نوشتن نوک مدادش مرتباً با لبه‌ خط‌کش تماس پیدا کند. همچنین می‌توانیم بالا و پایین خط زمینه دو خط کمرنگ بکشید و از کودک بخواهید کلمات را طوری بنویسد که از این دو خط خارج نشود.

نامرتب نوشتن تکالیف توسط دانش‌آموز، ممکن است به علت محدودیت حرکتی در دست باشد بااینکه مداد را بیش‌ازحد محکم در دست می‌گیرد یا وضعیت درستی در هنگام نوشتن به خود نداده است. بنابراین با برطرف کردن هر یک از این علل، دانش‌آموز می‌تواند دست‌خط مناسب‌تر داشته باشد.

در کلاس اول از معلمان خوش‌ذوق، خوش‌خط و علاقه‌مند به هنر خوشنویسی استفاده کنیم، کودک را به خاطر بدخط بودن سرزنش نکنیم. تکالیف متناسب با توانایی دانش‌آموزان (حدالامکان کم اما هدف‌دار) ارائه دهیم. هرگز نبايد تكاليف دانش‌آموزان را خط زد، زيرا انگيزه زيبا نوشتن در آن‌ها از بين می‌رود. (قائمی، علی. انتشارات انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۶۹).

در نوع تكالیف تنوع وجود داشته باشد تا رغبت انجام دادن آن در دانش‌آموز ایجاد شود. (قائمی، علی. انتشارات انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۶۹). از تشویق متناسب زیر نوشته دانش‌آموزان استفاده کنیم مثل: صد آفرین، احسنت، بسیار عالی پسرم/دخترم برای خط قشنگت (یا حتی برای تلاشی که در خوش‌نویسی داشتی).

 نگاه كردن به خط نستعليق (مشق نظری) تأثير زيادی در خوش‌نويسی دارد. بنابراين بهتر است از پايه اول دانش‌آموز با اين خط آشنا کنیم. (حدالامکان چشم دانش‌آموزان را به خط نستعلیق عادت دهیم.) دوره ضمن خدمت خوشنویسی برای معلمان اجرا شود. (قائمی، علی. انتشارات انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۶۹).

 انگیزه هنری را در دانش‌آموزان تقویت کنیم. به تفاوت‌های فردی و نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان توجه شود. (قائمی، علی. انتشارات انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۶۹). حکما مسئله خط، مبحثی پیچیده و وابسته به عوامل متعدد و نیازمند بررسی‌ دقیق‌تر است. در این خلاصه مقاله سعی کردیم اطلاعات و راه‌کارهای مختصر در ارتباط با بدخطی در اختیار شما قرار دهیم. امید است با مطالعه دقیق‌تر، عملکرد جدی‌تر و توجه و علاقه  بیشتر از سمت معلمان، شاهد بهبود وضعیت خط دانش‌آموزان و آینده‌سازان کشورمان باشیم.  

برای تهیه این یادداشت از منابع زیر استفاده‌ شده است:

مجله‌ کودکان استثنایی (اردیبهشت ۱۳۸۵). انتشارات سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی.

بیابان‌گرد، اسماعیل (۱۳۸۵). روان‌شناسی تربیتی. تهران: انتشارات رشد.

قائمی، علی. علل بدخطی کودکان (گزينشی از کتاب خانواده و مسائل مدرسه‌ای کودکان).

 محمدوند، علی‌اکبر. مقاله علل بدخطی دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی.

 مسیبی، علی (دی (۱۳۸۱). با بچه‌های ابتدایی. نشریه‌ رشد آموزش ابتدایی، شماره‌ ۱۸۱. تهران: انتشارات رشد.

والاس، جرالد و مک لافلین، جمیز (۱۳۷۰). ناتوانی‌های یادگیری. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

انتهای پیام/4107/4108/