در ابتدا درباره شکل گیری معاونت امور بین الملل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و طرح بازگشت نخبگان توضیح دهید؟
از سال گذشته تغییری در ساختار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان در حوزه بین‌الملل داشتیم. در واقع معاونت امور بین‌الملل معاونت علمی و دفتر امور بین‌الملل بنیاد ملی نخبگان با یکدیگر ادغام و تبدیل به مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری شدند . در واقع تمام برنامه‌هایی که قبلا توسط معاونت علمی و بنیاد نخبگان در موضوع بین‌الملل پیگیری می‌شد همگی به صورت منسجم در چهارچوب مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری انجام می‌شود .
با توجه به تصویب سند جامع روابط علمی بین‌المللی کشور و اینکه اجرایی‌سازی این سند از طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی به معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری سپرده شده است
این موضوع از مصوبات اسفند سال گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی بود که اردیبهشت امسال رئیس‌جمهور به عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را به معاون علمی وفناوری ریاست جمهوری ابلاغ کردند ومرکز توانمندی تعاملات بین‌المللی علم و فناوری مسئول اجرایی‌سازی این سند شده است.
در حال حاضر با توجه به وظایفی که در چهارچوب این سند به عهده ما گذاشته شده ، دامنه فعالیت ما در حوزه بین‌الملل گسترده بوده و گسترده‌ترهم شده است.
تقریبا در چهار حوزه فعالیت‌های معاونت بین الملل این نهاد انجام می‌شود. برنامه همکاری و استفاده از ظرفیت متخصصان ایرانی خارج از کشور از برنامه های ما است چراکه ظرفیت خوبی از متخصصان در خارج از کشور وجود دارد . تعداد دانشجوی ایران در مقایسه با کشورهای دیگر در همین منطقه مثل عربستان، یا بعضی کشورهای آسیایی مثل کره در آمریکا یا دیگر کشورهای اروپایی خیلی کمتر است ولی با این وجود دانشجوهای خوبی از کشور ما بعد از فارغ‌التحصیلی ،در کشورهای پیشرفته دانشگاه برتر دنیا ادامه تحصیل می‌دهند. این جوانان به نیت ترک وطن و مهاجرت نمی‌روند بلکه مقطعی در خارج از کشور تحصیل می‌کنند و بعد به کشور بازمی گردند.
این جوانان بعد از فارغ‌التحصیلی دو مسیر پیش رو دارند. ماندن در کشور خارجی یا برگشتن. مسیر پیش رویشان در آن کشور هموار و با پیشنهادی مشخص و وسوسه‌کننده به لحاظ شغلی و تحقیقاتی است و ولی مسیر پشت سرش و بازگشت به ایران مجموعه‌ای از موانع مانند سربازی، تأیید مدرک، شغل، جذب هیأت علمی شدن وجود دارد و اینکه این مراحل و فرآیند بروکراتیک معلوم نیست چقدر طول می‌کشد. همین موضوع باعث می‌شود که فرد این تصمیم را بگیرد که یک سال دیگرپس از فارغ‌التحصیلی در آنجا بماند.
هر یک سالی که در آن کشور می‌ماند احتمال بازگشتش کمتر و کمتر می‌شود و یا اگر خودش هم بخواهد به ایران برگردد بحث تأیید مدرک، جذب هیأت علمی شدن و کارهای اداری حداقل در حالت خوشبینانه ، یک سال و نیم طول می‌کشد.
در این حالت فرد از محیطی با استانداردهای خیلی بالا به لحاظ زندگی، به لحاظ تحقیقاتی برگشته و به کشور بازگشته در حالی که یک سال حقوق ندارد، کار ندارد، تحقیقاتش متوقف است وحتی شخصیت حقوقی ندارد که مثلا بگوید من در دانشگاه یا پژوهشگاه هستم و مدام توسط دوستان و خانواده زخم زبان می‌شنود که در هاروارد درس خواندی ودر ایران یک سال معطل هستی که دانشگاه برای مصاحبه و جذب بپیذرد.
همین امر باعث می‌شود که فرد دیگر تحمل نمی‌کند و می‌رود. همین یک نفر می‌تواند به واسطه شبکه‌های اجتماعی صدها و هزاران نفر را از بازگشت به کشور پشیمان کند.
به همین دلیل ما در معاونت بین المللی دقیقا روی همین پروسه یک سال بعد از بازگشت فارغ التحصیلان از دانشگاههای خارجی دست گذاشتیم.
بر این اساس، اگر ریسک یک سال بعد از بازگشت این جوانان را پوشش بدهیم و شرایط را تسهیل کنیم و دغدغه‌ها در این دوران گذار یک که دوره برزخی است ؛ کم شود و ما حمایتشان کنیم ؛ آمار خروج این افراد کم و کمتر می شود.
به همین دلیل، از حدود سه سال پیش ،در این معاونت برنامه همکاری متخصصان و کارآفرینان خارج از کشور تدوین شد تا دانشجویان قبل از اینکه به کشور بازگردند در این سامانه ثبت‌نام کنند. ظرف حداکثر پنج روز بررسی سوابق در این سامانه انجام می‌شود وحداکثر 20 روز بعد پایگاه‌های همکاری متشکل از بهترین دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌هاو پارک‌های فناوری در کشور ، رزومه فرد را بررسی می‌کنند .
از زمانی که درخواست توسط فرد د سامانه ثبت شده تا زمانی که تکلیفش روشن بشود حداکثر 25 روز طول می‌کشد مدل‌های مختلفی برای همکاری تعریف شده که از همان هفته اول پس از بازگشت فرد، تمام جزئیات همکاری وی مشخص است.
حقوق و بیمه ماه اول تأمین می شود و حتی اگر مسئله سربازی دارد با همکاری نظام وظیفه تخصصی نخبگان این فرایند تسریع شده است.
آیا اجرای این برنامه برای دانشگاه ها و پژوهشگاه ها الزام‌آور است ؟
بله، پس از اینکه فرد در این سامانه ثبت‌نام کرده و بیست وپنج روز بعد جواب رسمی دریافت کرد، تاریخ بازگشت و اشتغال به کار را با ما تنظیم می‌کند و اینطور نیست که نهادی که قرار است فرد در آنجا مشغول به کار شود؛ بگوید الان رده شغلی ندارم و فرد تا 6 ماه دیگرمنتظر بماند.
پس بدقولی نمی‌شود؟
حتی اگر ظرف 20 روز پس از ثبت درخواست فرد در سامانه ، آن پژوهشگاه یا دانشگاه پاسخگو نباشد ،در سیستم سامانه به مرکز اخطار داده می‌شود که 20 هرچه سریعتر پاسخ دهند.
به این ترتیب تا یک سال پس از بازگشت به ایران، این افراد را پوشش می‌دهیم. اگر فرد بخواهد بعداً هم فعالیت آکادمیک داشته باشد ، دوره پسادکترا در یکی از دانشگاه‌ها یا پژوهشگاه‌ها تعریف می‌شود که محدود به تهران و رشته‌های فنی مهندسی نیست. در کل کشور وجود دارد و از علوم انسانی تا پزشکی را شامل می شود.
برای این افراد در یک سال پس از بازگشت نه تأییدیه مدرک از وزارت علوم را می‌خواهیم نه به خدمت سربازی فرد کار داریم.
این سته از افراد با مدرک دانشگاه خارجی کارشان را شروع می کنند و یک سال برای انجام مراحل اداری فرصت دارند. به عنوان مثال برای نظام وظیفه تخصصی نخبگان پس از گذراندن 45 روز آموزشی ، پروژه ای برای فرد تعریف می‌شود. همچنین فرد فرصت داردتا مدرکش را سازمان امور دانشجویان وزارت علوم تأیید کند و از طریق سامانه جذب هیأت علمی نیز اقدام کند. اگر عملکرد خیلی خوبی داشته باشد و فرایند اداری وی در این یک سال تمام نشد 6 ماه دیگر نیز تمدید می‌کنیم البته شاخص هایی برای این تمدید بررسی می شود.
این فعالیت را حدود سه سال پیش شروع کردیم و در سال 94 کلاً 126 نفر به کشور برگشتند که هیچ اطلاع‌رسانی عمومی نشده بود و تعداد محدودی از فارغ التحصیلان در شبکه‌های اجتماعی اطلاع‌رسانی کردند و دهان به دهان نقل شد.اما در سال دوم، فارغ التحصیلانی که به کشوربازگشتند ، متوجه شدند قول‌هایی که این تیم داده ، عملی شده و واقعی است و شروع به تبلیغ کردند همین تبلیغات باعث رشد نمایی شد. در سال اول 126 نفر وسال بعد 450 نفربازگشتند که یعنی چهار برابر رشد وجود داشت. در آن زمان ورودی سیستم از 400دانشگاه اول دنیا بود یعنی شخص فارغ‌التحصیل برای استفاده از تسهیلات باید از 400 دانشگاه دنیا فارغ التحصیل می شد .از سال گذشته متوجه شدیم که اگر با این روند پیش برود 800، 900 نفر در سامانه ثبت نام می کنند که البته به دلیل محدودیت منابع این امکان وجود نداشت. چراکه برای این کار از منابع معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری استفاده کردیم و این منابع محدود است اما اعتقاد راسخی دکتر ستاری به این برنامه دارد و در بدترین شرایط مالی معاونت هم همیشه از این طرح حمایت شده است.
به دلیل محدودیت بودجه از سال پیش فقط فارغ‌التحصیلان 100 دانشگاه اول دنیا در این برنامه پذیرفته شدند. البته دانشگاه شریف و تهران هم جزء این 400 دانشگاه اول در رتبه بندی عمومی نیستند.
با وجود سخت‌گیری ، سال گذشته نیز 380 نفر برگشتند و در قالب این برنامه تا کنون هزار و 72 نفر بازگشت به کشور داشتند که حدود 140 نفر از این افراد، فارغ‌التحصیل 20 دانشگاه اول دنیا هستند. یعنی از دانشگاههایی نظیر هاروارد، استنفورد، ام‌آی‌تی ، کالیفرنیا، برکلی، کلتک، پرینستون، آکسفورد ، بازگشت به کشور را ترجیح دادند و هر کدام از این افراد چند میلیون دلار برای کشور می‌ارزد.
آیا سیلیکون‌ولی با پارک‌های علم و فناوری مشابه سازی شده است؟
اتفاقا حدود سه سال پیش تعدادی از نخبگان ایرانی دانشگاه استنتفورد دکتر اکبرپور، دکتر مروتی و دکتر تابش که از اعضای هیأت علمی دانشگاه شریف بود اکوسیستم کارآفرینی سیلیکون‌ولی را بررسی کردند و مشاهدات و تحقیق میدانی انجام دادند که به اکوسیستم کارآفرینی کشور ایده‌های خوبی داد. قطعاً سیلیکون‌ولی تفاوت زیادی با فعالیت های معاونت علمی در پنج سال گذشته دارد اما این معاونت برای تقویت اکوسیستم کارآفرینی کشوراز شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری حمایتی و پارک‌های علم وفناوری با وجود اینکه زیر مجموعه وزارت علوم هستند ؛حمایت می کند.
موضوع استارتاپ‌ها در کشور ما داغ شده درحالی که در چهار سال گذشته اینطور نبود. فایننشال تایمز چند ماه پیش راجع به استارتاپ‌ها در ایران گزارشی زده بود و از وضعیت و شرایط آن تعریف و تمجید کرده بودبا اینکه این رسانه ها معمولا به دنبال جو منفی هستند.
این موضوع نشان می دهد که حداقل‌هایی ا توانستیم برای استارت آپ ها و بازگشت فارغ التحصیلان فراهم کنیم.
اگر این طرح نبود احتمال اینکه جوانان پس از بازگشت به ایران سرخورده می‌شدند و شکست می‌خوردند ؛بیشتر بود.
تمهیداتی انجام دادیم تا هرکسی که می‌خواهد جذب بخش تحقیق و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و یا راه برای فعالیت آکادمیک نیز هموار شده است.
به نظر شما امکانات و تسهیلاتی که معاونت علمی برای بازگشت افراد قائل می‌شود به اندازه‌ای هست که بتواند آنها را راضی نگه دارد و بستری که در خارج از کشور برایشان فراهم شده را بگذارند و به ایران بازگردند؟
بحث بازگشت یک تصمیم کاملاً شخصی است. یک عامل خیلی قوی در بحث بازگشت این افراد خانواده‌ها وعلقه‌های عاطفی، خانوادگی و وطن‌دوستی‌شان باشند.
ما در معاونت علمی حداقل‌هایی را فراهم می‌کنیم تا وقتی که فرد می‌خواهد برای بازگشت تصمیم بگیرد با دلگرمی بیشتری برگردد و بداند که در صورت بازگشت نیازی نیست که یک سال دوندگی کند و از هفته اول می‌تواند فعالیت خود را شروع کند .اتفاقا ما به این افراد هیچ وقت نمی‌گوییم که به ایران برگرد بلکه به آنها می‌گوییم پل پشت سرت را هم خراب نکن چرا که یک درصد هم ممکن است طی این یک سال تصمیم جدیدی بگیرد .
انتهای پیام/
