جدیدترین اکتشافات و مومیایی‌های مصر باستان

گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا- هانا حیدری؛ مصر باستان مانند یک چاه بی‌پایان است؛ با وجود ازدحامی از باستان‌شناسان، سایت‌های حفاری‌ متعدد، وسایل اسکن پیشرفته و مطالعات زیاد این فرهنگ غنی اما گمشده هنوز از پای درنیامده است و همچنان باعث شگفتی می‌شود.

در این میان اجساد مومیایی و آرامگاه‌های باستانی نیز کشف شدند و مصنوعات منحصر به‌فرد و بناهای تاریخی شگفت‌انگیزی را به کلکسیون مصر باستان اضافه کردند.

در ادامه با برخی از جدیدترین اکتشافات از مصر باستان آشنا می‌شویم:

گورستان توت

کشور مصر به دلیل مرده‌ها و قبرستان‌هایش معروف است. سال گذشته یک گورستان بزرگ خارج از شهر مینیا در دره نیل کشف شد. با این حال مقبره‌های مینیا حاوی اجساد شهروندان یا فراعنه مصر نبود. در عوض این قبرها متعلق به خانواده کاهنان عالی‌رتبه بود. این کاهنان به توت، خدای دانش و ماه، خدمت می‌کردند.

یکی از این قبرها که متعلق به یک کاهن عالی‌رتبه است، حاوی 1000 مجسمه است. تابوت‌های چوبی 40 نفر از اعضای خانواده این کاهن نیز در آرامگاه وی کشف شده است. اندام‌های داخلی این کاهن در چهار کاسه شیشه‌ای قرار گرفته است. این کاسه‌های شیشه‌ای و برخی از تابوت‌های چوبی مزین به حکاکی‌های هیروگلیفی‌ است. این کاهن با مهره‌ها و صفحه‌های برنزی پوشیده شده بود.

این منطقه به دلیل دفن دسته جمعی حیوانات و پرندگان مومیایی‌شده و دخمه‌های به جا مانده از اواخر دوره سلسله پتلویم مشهور است.

آرامگاه خصوصی اقصر

معماری و آرامگاه‌های باستانی شهر اقصر شهرت جهانی دارند. مقبره‌های باستانی زیادی در ساحل غربی رود نیل وجود دارند. در اواخر سال 2017، دو آرامگاه 3500 ساله در این قسمت کشف شد. این مقبره‌ها برای اشراف‌زادگان مصری طراحی شده بودند و به نظر می‌رسد که متعلق به مقامات عالی‌رتبه بوده است.

باوجود این که این دو آرامگاه کوچک هستند اما طراحی جالب ساختمان‌ها نقص فضای نه چندان بزرگ این مقبره‌ها را جبران می‌کند. یکی از مقبره‌ها حیاط و دیوارهای سنگی دارد و توسط یک تونل به چهار اتاق دیگر ارتباط پیدا می‌کند. تزئینات دیوارها نشان می‌دهد که فرد متوفی در دوران سلسله هجدم، طی سلطنت شاه آمنهوتپ دوم یا توتمس چهارم، به خاک سپرده شده است.

مقبره دوم دارای پنج در ورودی است که همگی به یک اتاق مستطیل شکل ختم می‌شوند. این آرامگاه شامل دو چاله تدفینی است و پر از آثار باستانی مانند ماسک، بانداژ مومیایی کردن، سرامیک و 450 مجسمه است.

صورت اسپلتا

پادشاهان کوش زمانی بر مصر حکومت می‌کردند. وقتی حاکمی به نام اسپلتا به قدرت رسید کوش‌ها تنها بر قلمروی خودشان حکومت می‌کردند با این حال همچنان خود را پادشاهان مصر می‌نامیدند. اخیرا باستان‌شناسان در معبدی متعلق به خدای آمون تکه‌های شکسته یک مجسمه را پیدا کردند. این معبد در سایتی به نام «دانجیل» در سودان قرار دارد و این تکه‌های شکسته نیز متعلق به مجمسه‌ای است که چند سال پیش در این محل پیدا شده بود.

وقتی این قطعات در کنار هم قرار گرفتند صورت اسپلتا را نشان دادند؛ روی این مجسمه 2600 ساله حکاکی با هیروگلیف مصری وجود دارد که می‌گوید: «اسپلتا؛ شاه مصر بالا و پایین و پسر محبوب خدای خورشید».

این مجسمه که در ابعاد یک انسان واقعی است، حدود شش قرن بعد از ساخت این معبد خلق شده است.

برادران مومیایی

در سال 1907 دو مومیایی در 400 کیلومتری جنوب قاهره پیدا شدند. این دو مومیایی برای چهار هزار سال در کنار هم دفن شده بودند و «خنام نخت» و «نخت انخ» نام داشتند. با توجه به مقبره‌های غنی آنها احتمالا از اشراف‌زادگان بودند. روی تابوت هر دو نفر نام «خنام آ» به عنوان مادر این دو مرد مومیایی به چشم می‌خورد.

این دو مومیایی به فاصله 20 سال از هم به دنیا آمده بودند با این حال دانشمندان نمی‌توانستند ثابت کنند که این دو مومیایی برادر هستند یا خنام آ مادر این دو مرد بوده است. هیچ اشاره‌ای به پدر این دو نفر نشده بود به جز این که وی حاکم محلی بوده است.

پس از این که تفاوت‌هایی در شکل جمجمه و دیگر ویژگی‌های اسکلتی دیگر در این دو مومیایی کشف شد؛ اعلام شد که این دو مرد برادر نیستند. در سال 2014، در گزارشی آمد که DNA میتوکندری این دو مومیایی با هم تفاوت دارد که این امر نشان داد این دو برادر هیچ ارتباطی به خنام آ ندارند چرا که DNA میتوکندری معمولا از جانب مادر به کودکان ارث می‌رسد.

اما محققان با استفاده از یک روش مخصوص DNA باستانی را از کبد این دو مومیایی استخراج کردند و نمونه‌های گرفته شده از دندان و کبد مومیایی (تکه‌های کوچک میتوکندری و DNA کروموزوم Y) را در کنار هم قرار دادند. DNA کروموزوم Y نشان‌دهنده جنس نر در انسان است و از پدر به پسر می‌رسد.

نتایج تحقیقات حاکی از آن است نوشته‌های هیروگلیفی روی تابوت درست است و این دو مومیایی از یک مادر مشترک به دنیا آمده‌اند. اما شواهد نشان می‌دهد که پدر این دو برادر یک فرد نبوده است و نوشته‌های روی تابوت نیز اشاره‌ای به نام پدران نمی‌کند. به گفته محققان در آن دوره، قدرت از مادر به پسر به ارث می‌رسیده و نفوذ و ثروت خانواده مادری از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.

هرم انخنسپپی

ملکه انخنسپپی دوم تا زمانی که پسرش به سن فرعون شدن برسد بر مصر حکومت کرد. بیشتر ساختمان‌های تدفینی این ملکه شامل هرم و مقبره‌اش کشف شده است. اتاق تدفین ملکه در سال 1963 و هرم وی در سال 1998 کشف شد.

انخنسپپی اولین ملکه‌ای بود که متون اهرام روی آثار باستانی متعلق به او نوشته شد. حالا دانشمندان به دنبال ابلیسک هرم ملکه انخنسپپی هستند.

ابلیسک در واقع یک ستون سنگی بلند است که در ورودی هرم قرار می‌گیرد. نام و عنوان ملکه انخنسپپی دوم روی این ابلیسک نوشته شده که نشان می‌دهد در جلوی هرم ملکه قرار می‌گرفته است. این ابلیسک از گرانیت قرمز ساخته شده است که نشان می‌دهد بخشی از معبد تدفینی ملکه بوده است؛ در سلسله ششم جلوی هرم ملکه‌ها دو ابلیسک قرار می‌گرفت.

باستان‌شناسان موفق به کشف کلاهک هرم، بخش بالایی هرم، ملکه انخنسپپی نیز شدند. این کلاهک هرم که چهار هزار سال قدمت دارد 1.3 متر ارتفاع و 1.1 متر طول دارد.

مرگ و تولد دوباره مجسمه

پتا خدای صنعتگران و مجسمه‌سازان در مصر باستان بود. مجسمه‌سازان در معبد «کارناک» مجمسه‌ای از پتا ساختند. برای سال‌ها این خدای ساخته شده از سنگ آهک مورد پرستش مصریان قرار داشت. در سال 2014، چاله‌ای در کنار این معبد کشف شد که شامل مجسمه‌ای از پتا، یک گربه، یک بابون و یک ابوالهول بود.

همچنین مجسمه‌های خدایان دیگر ازیریس و مات نیز در این چاله وجود داشت. مصریان باستان این خدایان را مرده می‌دانستند به همین دلیل هم در مراسم تدفین پتا حضور داشتند. زندگی مجسمه پتا دو هزار سال پیش به پایان رسید چراکه به اندازه‌ای آسیب دیده بود که دیگر قابل استفاده نبود.

آرایش قرارگیری مجسمه‌های دیگر در اطراف پتا نیز در نوع خود جالب توجه بود؛ ابوالهول با هدف محافظت از پتا در کنار او قرار داشت. همچنین دانشمندان معتقدند که حضور ازیرس، خدای تولد مجدد، می‌تواند به این معنی باشد که کاهنان این چاله را برای تولد مجدد پتاه آماده کرده بودند.

قدیمی‌ترین خالکوبی جهان

‌بیش از یک قرن پیش دو قبر کم عمق در جنوب اقصر پیدا شدند که حاوی جسد یک زن و یک مرد بود. مقبره ساده و روش مومیایی شدن غیرحرفه‌ای اجساد نشان داد که این دو نفر افراد مهمی نبودند اما سهم بزرگی در تاریخچه هنر بدن دارند.

برای سال‌ها رنگ‌های تیره روی پوست دست مومیایی‌ها نادیده گرفته شد چراکه علائم و آثار دراماتیک‌تری روی بدن این دو مومیایی به چشم می‌خورد؛ مانند زخم مرگباری که پشت مرد مومیایی وجود دارد.

تا این که دانشمندان پوست مومیایی‌ها را با مادون قرمز اسکن کردند و دریافتند که این رنگ‌های تیره درواقع خالکوبی هستند. خالکوبی مرد مومیایی یک گاو و گوسفند بربری است که روی بازوی آن قرار دارد. این مرد در هنگام مرگ بین 18 تا 21 سال سن داشته است. شانه و قسمت بالایی بازوی زن مومیایی نیز مزین به خالکوبی با طرح S شکل است که می‌تواند نماد شجاعت، مقام و جادو باشد.

این خالکوبی‌ها پنج هزار سال قدمت دارند و قدیمی‌ترین خالکوبی جهان محسوب می‌شوند. این امر نشان می‌دهد که خالکوبی در آفریقا هزاران سال زودتر از آنچه تاکنون گمان می‌شد، انجام می‌شده است. تا پیش از این گمان می‌شد که تنها زنان مصر باستان خالکوبی می‌کردند اما شواهد جدید نشان می‌دهد که مردها نیز از این هنر استفاده می‌کرده‌اند.