افسردگی دانشجویان روی خط بحران

شهرزاد همتی، گروه دانشگاه خبرگزاری آنا- صورت‌هایشان به نظر بی‌حوصله نمی‌رسد. در حیاط گروه نشسته‌اند و راجع به مسائل مختلف حرف می‌زنند، گاه‌به‌گاه صدای قهقهه‌شان فضای حیاط را پر می‌کند و حس خوب جوانی را در فضا جریان می‌دهد. این اتفاق تقریباً رویداد هر روزه محوطه دانشگاه است. اگر سری به دانشگاه‌ها بزنید اغلب مواجه با صورت‌های بشاش جوانانی می‌شوید که قرار است آینده کشور دست آن‌ها باشد، با این‌همه آمارها خبر از افزایش افسردگی در میان دانشجویان را دارد.

مطابق آمار اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت، یک درصد دانشجویان علوم پزشکی مشروط می‌شوند و سه درصد نیز دچار ضعف مفرط تحصیلی می‌شوند که این به خاطر بهره هوشی کم آن‌ها نیست، بلکه تابع شرایط مختلفی است.

ازدیاد افسردگی در جوامع دانشگاهی

بر اساس مطالعات صورت گرفته، وزارت بهداشت در اردیبهشت‌ماه سال جاری اعلام کرد افسردگی در جامعه دانشگاهی افزایش پیداکرده است و همچنین آمار آسیب‌های اجتماعی طی سال‌های گذشته افزایش‌یافته است. آمار افت تحصیلی، اعتیاد، افسردگی، مواد مخدر و روان‌گردان‌ها آسیب‌های اجتماعی است که متأسفانه سال‌های گذشته به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش‌یافته است و شاید بر همین اساس بود که یک روز به نام «سلامت روان و سبک زندگی دانشجویی» نام‌گذاری شده است.

دکتر حمیدرضا پوراعتماد، روانشناس و استاد دانشگاه شهید بهشتی، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، ضمن تأکید بر وجود افسردگی میان جامعه دانشگاهی کشور می‌گوید: افسردگی‌های ناشی از شرایط اجتماعی که موجب بروز حالات احساساتی نظیر «تنهایی شدید، ضعف اعتمادبه‌نفس ، کمال‌گرایی مطلق ، سرزنش خود،

ناامیدی و یاس نسبت به آینده ،تشکیک در اعتقادات، نگرش غیرمنطقی نسبت به مرگ و زندگی اخروی ، ناکامی و شکست در برنامه‌ها، برآورده نشدن نیازها و...» میان دانشجویان می‌شود، اصلی‌ترین عامل در تصمیم‌گیری برای خودکشی است.

وی می افزاید: این عامل می‌تواند تحت تأثیر وجود تناقض در جامعه ، تفاوت تصورات درباره دانشگاه قبل و بعد از ورود به آن ، بیکاری، اعتیاد، بحران‌های عاطفی ، اختلاف‌های خانوادگی بیماری‌های روانی موجب تسریع در تصمیم‌گیری برای خودکشی شود. تقریباً اغلب دانشجویانی که اقدام به خودکشی می‌کنند، افرادی کم‌حوصله ، پرخاشگر و منزوی گزارش‌شده‌اند که هیچ‌گونه علاقه‌ای نسبت به پیرامون خود ابراز نمی‌کردند. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که افسردگی در میان افراد مجرد و کسانی که به‌تنهایی زندگی می‌کرده‌اند، شیوع بیشتری داشته است.

این روانشناس ادامه داد: از سوی دیگر، چندی پیش در خبرها اعلام شد در صورت ازدواج تمام پسران ایرانی ، حدود یک‌میلیون و 700هزار نفر دختر ایرانی بدون همسر می‌مانند و در کنار این خبر، مرتب می‌شنویم که در سال‌های اخیر بیشتر از نیمی از پذیرفته‌شدگان در کنکور ورودی دانشگاه‌ها را دختران تشکیل می‌دهند! حالا با قرار گرفتن اجزای این جورچین اجتماعی در کنار هم یعنی حضور چشمگیر دختران در دانشگاه‌ها، افزایش سطح توقعات و انتظارات ، بالا رفتن سن ازدواج ، بیکاری ، سرخوردگی‌های اجتماعی ، بیماری‌های روحی و روانی ، تنهایی و... - اولین مطلبی که به ذهن می‌رسد، موجی از ناملایمات و آشفتگی‌های روانی و اجتماعی در سال‌های آینده است ؛ بحرانی که مسلم تدبیرهای جزی نگر و ظریف و متعدد را می‌طلبد نه نسخه‌های کلی که هم صدورشان راحت است و هم فراموش کردنشان .

پور اعتماد با اشاره به افزایش میزان افسردگی و خودکشی در دانشگاه های کشور افزود: متأسفانه بحث افسردگی در دانشگاه‌های ما طی سال‌های گذشته زیاد شده است افت تحصیلی به وجود آمده است بحث خودکشی در سال‌های گذشته روند افزایشی را نشان می‌دهد. وظایف، مشکلات و استرس دانشجویان بیشتر است و در سن بحران تصمیم‌گیری برای رشته، شغل و آینده هستند. عدم رضایت خیلی از دانشجویان از رشته انتخابی برای تحصیل، ازدواج و آینده مبهمی که دارند دست‌به‌دست هم می‌دهند افسردگی را در این قشر ایجاد می‌کنند.رشد خاص افسردگی در بین دانشجویان نیست و مسئله در بین تمام دانشجویان دنیا مطرح است. بهترین راه کاهش افسردگی در بین دانشجویان پر کردن اوقات فراغت آنان، پیش‌بینی برنامه‌های شادی‌بخش، برگزاری کارگاه‌های مهارت‌آموزی، کارگاه مبارزه با استرس و افسردگی و نیازهای آنان را درک کنیم.

این روانشناس عنوان کرد: مهم‌ترین مشکلی که در جامعه داریم عدم درک والدین از نوجوانان است. والدین باید دردها، فشارها و مشکلات جوانان را درک کنند.اساتید باید نیازها و فشارهای روحی و روانی دانشجویان را درک کنند و با دانشجویان ارتباط برقرار کنند تا در صورت نیاز دانشجو، بتوانند به او مشاوره دهند و او را راهنمایی کنند و پناهگاهی برای دانشجو باشند.

سرگردانی عامل افسردگی

از طرفی آمارها نشان می‌دهد افسردگی در خواب‌گاه‌های دانشجویی بیشتر از دیگر محیط‌های دانشگاهی احساس می‌شود، دلیل این امر دوری از خانواده، و عدم آمادگی دانشجو برای تنها زندگی کردن است، دانشجویان در شهری دور از محل زندگی‌شان به‌ناچار باید با فرهنگ و نوعی دیگر از زندگی خو بگیرند و همین باعث می‌شود که مسئولین به فکر بومی گزینی برای تحصیل دانشجویان باشند.

آنچه از شواهد امر بر می‌آید این است که دانشجویان وقتی به واپسین سال‌های تحصیل خود می‌رسند، بیش‌ از پیش احساس افسردگی می‌کنند چراکه، آن‌ها با سردرگمی مواجه می‌شوند و نمی‌دانند که بعد از سال‌ها درس خواندن چه باید بکنند، بسیاری از آن‌ها نگرانی پس از پایان تحصیلات خود رادارند و به بیکاری‌های طولانی‌مدت فکر می‌کنند. همچنین عده‌ای از دانشجویان بعد از حضور در دانشگاه متوجه می‌شوند رشته انتخابی‌شان با ایده آلی که در ذهن خود مدنظر داشته‌اند متفاوت است و همین مسئله نیز خیزی جدی برای پیش رفتن به سمت افسردگی محسوب می‌شود.

گذراندن ساعات طولانی در طول روز به درس خواندن و بی‌توجهی به برنامه‌های تفریحی در میان دانشجویان می‌تواند آن‌ها را به سمت افسردگی سوق دهد ازاین‌رو باید دانشجویان در کنار تحصیل، فرصتی را برای کسب آرامش روح و سلامت جسم اختصاص دهند.

ناکامی یکی از علل مهم افسردگی در میان دانشجویان به شمار می‌رود، بدان معنا که دانشجو با یک تصویر خاص از رشته دانشگاهی وارد دانشگاه می‌شود، اما به‌مرور زمان به دلیل رویارویی با واقعیات سرخورده و منزوی می‌شود. این تناقض‌های موجود میان وضعیت روحی و روانی و واقعیات نهفته در روند تحصیل می‌تواند افراد را به احساس ناکامی و درنهایت افسردگی بکشاند. زیرا نتوانسته‌اند خلأهای روحی خود را با تحصیل در رشته دلخواه پر کنند.

البته این ماجرا فقط مربوط به ایران نیست. مطالعات مرتبط با سلامت روان در آمریکا نشان می‌دهد که معضل شیوع افسردگی و اضطراب در بین دانشجویان این کشور همچنان رو به وخامت است. طبق آمار حاصل از یک مطالعه اخیر حدود یک‌چهارم دانشجویان دانشگاه بوستون در ایالت ماساچوست با این اختلالات روانی دست‌به‌گریبان هستند.

در یک تحقیق انجام‌شده از 1696 دانشجوی در حال تحصیل و فارغ‌التحصیل معلوم شد که 20 درصد از آن‌ها به اضطراب و افسردگی مبتلا هستند و 6 درصد از آن‌ها تفکرات دائمی خودکشی دارند. به‌رغم تلاش‌های کارشناسان و مقام‌های این کشور برای ارائه خدمات سلامت روان به دانشجویان و مراکز آموزشی و دانشگاهی اما ترس و فشارهای اجتماعی،‌ همچنان مانع از بهره‌مندی دانشجویان این کشور از این خدمات می‌شود. بر اساس این مطالعات موضوعات عمده‌ای که عامل اضطراب و افسردگی دانشجویان هستند شامل مسائل آموزشی، دانشگاهی، مشکلات خانوادگی، مشکلات مالی و روابط خصوصی دانشجویان می‌شوند.از میان دانشجویانی که در این تحقیق به‌عنوان بیماران دچار مشکلات روانی شناخته‌شده‌اند، تنها 45 درصد از آن‌ها از خدمات سلامت و مشاوره‌ای بهره‌مند شده‌اند که از میان این افراد 58 درصد با شیوه رفتاردرمانی، معالجه شده‌اند.

پاسخ معاون دانشجویی-فرهنگی وزارت بهداشت به سوال «چه باید کرد؟»

مطالعات مرتبط با سلامت روان در آمریکا نشان می‌دهد که معضل شیوع افسردگی و اضطراب در بین دانشجویان این کشور همچنان رو به وخامت است. طبق آمار حاصل از یک مطالعه اخیر حدود یک‌چهارم دانشجویان دانشگاه بوستون در ایالت ماساچوست با این اختلالات روانی دست‌به‌گریبان هستند. در یک تحقیق انجام‌شده از 1696 دانشجوی در حال تحصیل و فارغ‌التحصیل معلوم شد که 20 درصد از آن‌ها به اضطراب و افسردگی مبتلا هستند و 6 درصد از آن‌ها تفکرات دائمی خودکشی دارند.

نگاه بسیاری جامعه‌شناسان و روانشناسان، احساس عدم تناسب بین نیازها، آرزوها و هدف‌های جوانان از مهم‌ترین زمینه‌های بروز سرخوردگی، افسردگی یا پرخاشگری نزد آن‌هاست. کارشناسان معتقدند که جوان به شادی، تحرک، شغل، آموزش، تفریح یا امنیت روحی نیاز دارد. سرخوشی از ویژگی‌های عهد شباب است اما بیشتر جوانان ایرانی از نبود فضای شاد و محرومیت از ساده‌ترین حقوق و نیازهای طبیعی خود در رنج هستند.

دکتر محمدرضا داودآبادی فراهانی، معاون دانشجویی-فرهنگی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره میزان افسردگی در میان دانشجویان به خبرنگار خبرگزاری‌ آنا می‌گوید: افسردگی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های اعصاب و روان است. افسردگی احساس بیمارگونه غم و اندوه است که با درجاتی از رکود واکنش‌ها همراه است. دانشجویان، به علت فشار تحصیل، دلهره امتحان، مشکلات حاد عاطفی و اجتماعی و به‌طورکلی مسائل رشد و بلوغ در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. دراین‌بین عواملی چون دوگانگی محیط خانواده و تحصیل ،نداشتن شناخت کافی از دانشگاه و تضادهای فرهنگی با سایر دانشجویان ، مشکلات خانوادگی ،اجتماعی و اخلاقی و مشکلات روحی، روانی و اجتماعی ناشی از تحصیل در دانشگاه‌های دور از محل زندگی نیز به ناهنجاری و آسیب‌های هرچه بیشتر در بین دانشجویان می‌انجامند.

فراهانی افزود: در همین راستا کارشناسان و متخصصان علم روانشناسی معتقدند حفظ بهداشت روانی در دانشجویان اهمیت بسیاری دارد چراکه از این طریق دانشجو توانایی‌های خود را بازمی‌شناسد و می‌تواند با استرس‌ها و فشارهای معمول زندگی شخصی یا دانشجویی‌اش کنار بیاید. یافته‌ها نشان می‌دهند که افسردگی شایع‌ترین نوع اختلالات روانی در بین دانشجویان است؛ به‌طوری‌که میزان افسردگی در بیش از یک‌پنجم دانشجویان در سطحی بالاتر از متوسط قرار دارد. با عنوان کردن « افسردگی در دانشجویان » و ارتباط دادن این دو کلمه به یکدیگر، شاید شنونده خودبه‌خود ترغیب ‌شود این‌گونه استنباط کند که دانشگاه در افسردگی دانشجویان نقش مؤثری دارد.البته عواملی وجود دارند که می‌توانند باحالت‌های افسردگی در دانشجویان مرتبط باشند که یکی از این عوامل سرگردانی شخص است. نوعی بی‌هدفی و سرگردانی کلی در بسیاری از افراد جامعه همسال با دانشجویان در مورد اشتغال و آینده زندگی وجود دارد. البته بر اساس نظریه‌های روانشناسان بزرگی مانند اریکسون این افسردگی خاص دوران نوجوانی تا حدود 30 سالگی و کاملاً طبیعی است.

وی با تأکید بر اینکه این نوع افسردگی در قشر دانشجو نیز وجود دارد، تصریح کرد: این مسئله در ایجاد حالت‌های خمودگی و عدم پویایی و نهایتاً احساس خلق پایین و ایجاد غمگینی مؤثر است.