آینده ورزش و سلامت در دانشگاه آزاد اسلامی

به گزارش گروه رسانه های دیگر آنا از فرهیختگان، مشروعیت علم و نهادهای علمی، بیش از همه وابسته به تولید و تقویت صورت‌های غیرمالی سرمایه است. محصولات مستقیم دانشگاه عبارتند از سرمایه انسانی (در قالب هنرمندان، کارورزان، متخصصان و محققان)، سرمایه علمی (در قالب تولیدات متنوع ادبی هنری، علمی و فناورانه) و سرمایه فرهنگی (در قالب سبک زندگی، اندیشه‌سازی، گفتمان‌سازی و جریان‌سازی). اگرچه در کنار صورت‌های فوق‌الذکر سرمایه، تولید و توسعه سرمایه مالی هم می‌تواند جزء ماموریت‌های یک نهاد علمی تعریف شود، اما تولید سرمایه مالی نسبت به سایر صور سرمایه، همواره در دانشگاه جایگاهی ثانویه یا جنبی دارد. به عبارت دیگر، دستیابی به سرمایه مالی در نهادهای دانشگاهی به‌واسطه تولید و توسعه صورت‌های دیگر سرمایه مقدور می‌شود. این محوری‌ترین تفاوت دانشگاه با یک بنگاه تجاری است. بنابراین، آرمان دانشگاه‌ها، تولید و ارتقای تنوع گسترده‌ای از انواع سرمایه و به‌نحوی کارآمد است که در ترفیع نیازهای جوامع، دولت‌ها و صنایع کارآمد باشد.

دانشگاه آزاد اسلامی یک دانشگاه جامع و مادر است. در دانشگاه جامع، مهم‌ترین چالش در تولید حداکثری سرمایه، ایجاد توازن بین صور سرمایه است. یک دانشگاه جامع، هم به دلایل راهبردی و هم به دلایل اخلاقی نمی‌تواند بین حوزه‌های متنوع علمی تبعیض قائل شود. از نظر راهبردی، تمایز قائل ‌شدن برای هر حوزه‌ علمی به‌معنای از دست رفتن قابلیت‌ها و ظرفیت‌های موجود و بالقوه در حوزه‌های علمی دیگر است. چنین وضعیتی به از دست رفتن فرصت‌ها و درنهایت ناتوانی دانشگاه در ایفای وظیفه منجر خواهد شد. همچنین از نظر اخلاقی، دانشگاه نمی‌تواند استعدادهای فطری کثیری از انسان‌ها را به‌پای مطامع برتری‌جویانه قلیلی از افراد ذبح کند. در کنار آیات بسیاری که به ارزش تکوینی عدالت اختصاص یافته است، آیه 58 سوره مبارکه نساء، مشخصا به بازگرداندن امانت و عدالت در کنار هم اشاره می‌کند: «ان اللَّه یَأْمُرُکُمْ ان تُودُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهلِها وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ ان تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ ان اللَّه نِعِمَّا یَعِظُکُمْ بِه؛ بازگرداندن امانت به صاحب ان»، برای یک نهاد دانشگاهی، صیانت از استعدادها و ظرفیت‌ها از طریق پرورش صحیح آن را شامل می‌شود و «حکم به عدالت»، راجع‌ به رعایت توازن در این مسیر است.

حفظ توازن بین صورت‌های سرمایه، نه‌فقط بین آموزه‌های دینی و اخلاقی ما، بلکه به‌عنوان محور سیاستگذاری و اخلاقی در دانشگاه‌های سراسر جهان محوریت دارد. به‌عنوان مثال در برنامه راهبردی 2022م دانشگاه استنفورد، یکی از محورهای اصلی، توسعه متوازن محیط‌ها برای رشته‌های دانشگاهی است. چارچوب راهبردی 2016م دانشگاه پرینستون، به‌صورت فراگیر به امکانات متوازن و عادلانه بین حوزه‌های مختلف علمی تصریح و دانشگاه برکلی برای برآورده شدن این موضوع، برنامه ویژه «برکلی متنوع» را طراحی کرده است. همچنین دانشگاه آکسفورد، یکی از اصول اخلاقی خود را «برابری در شأن علمی رشته‌های دانشگاهی» عنوان کرده است. همه این اشارات، نشان‌دهنده قطعیت لزوم حفظ توازن بین منابع و صورت‌های سرمایه در دانشگاه است.

براساس همین منطق اخلاقی و عقلانی توازن‌محوری، توسعه سرمایه فرهنگی نیز جزء وظایف ذاتی دانشگاه‌ها تعریف می‌شود. سرمایه فرهنگی، دامنه گسترده‌ بهبود سبک زندگی، سلامت، چندفرهنگی‌گرایی، تقویت عزت نفس و تقویت ارزش‌های اجتماعی مانند مقابله با تبعیض، بی‌عدالتی و فساد را دربرمی‌گیرد که هدف کلان آن، بر ساختن انسان توانمند و متعهد برای ساختن جامعه متعالی است. مجددا در این زمینه نیز اصل توازن‌محوری در توجه به جنبه‌های مختلف سرمایه‌ فرهنگی، نقش اساسی دارد. به‌عنوان مثال، در محور سلامت و بهبود سبک زندگی، دانشگاه برای تقویت توانمندی‌ها مسئولیت دارد نسبت به تقویت تیم‌های دانشجویی، توسعه برنامه‌های ورزشی کارکنان و اعضای هیات‌علمی و توسعه ورزش همگانی در دانشگاه اهتمام داشته باشد تا از این طریق مخاطرات موجود در سبک زندگی اعضا را جبران کرده و به تقویت نشاط و سلامت کمک کند.

ابتکار دانشگاه‌‌های جهان در زمینه بهبود سبک زندگی و سلامت، تقویت پیوند بین بدنه ورزشی، بهداشت و سلامت و فرهنگی در دانشگاه‌هاست. بررسی برنامه‌ دانشگاه‌های تراز اول جهان در این زمینه، نشان می‌دهد این دانشگاه‌ها با واگذاری انحصاری ماموریت آموزش و تربیت ورزشکار حرفه‌ای به دانشکده‌های تربیت بدنی، تعمدا ورزش حرفه‌ای را از عرصه عمومی دانشگاه منفک می‌کنند. این ابتکار، ضمن اینکه شکاف اختصاص هزینه عمومی به ورزشکاران حرفه‌ای و سایر اعضا را کاهش می‌دهد، همچنین به هدایت تخصصی‌تر ورزش حرفه‌ای در تناسب با نیازها و فرصت‌های اجتماعی منجر می‌شود. در عوض، دانشگاه‌ها مسیرهای توسعه امکانات زیرساختی ورزشی از جمله باشگاه‌های عمومی و استخرها، توسعه رقابت‌های ورزشی غیرحرفه‌ای بین دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها و ارائه مشاوره سلامت را در کنار آموزش فراگیر سایر جنبه‌های فرهنگی دنبال می‌کنند که منجر به تقویت سلامت زیست اجتماعی اعضای دانشگاهی و در نتیجه جامعه خواهد شد.

با توجه به مبانی راهبردی و منطق اخلاقی توازن‌محوری در تولید سرمایه، دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند نقشه‌راه جدیدی را در حوزه ورزش و سلامت طراحی کند. اصول این نقشه‌راه عبارتند از: 1) ارائه خوانش جدید از ورزش به‌عنوان قابلیتی در توسعه سلامت عمومی و بهبود سبک زندگی و نه قهرمان‌سازی فردیت‌گرایانه و مبتنی‌بر اصول بهره‌جویانه اقتصاد لیبرال، 2) توجه به ورزش به‌عنوان ماهیت فرهنگی و سلامتی و در نتیجه تعمیق رابطه ساختاری و عملکردی زیرنهادهای فرهنگی، ورزشی و بهداشت و سلامت، 3) تعهد نسبت به توسعه سلامت عمومی و بهبود سبک زندگی همگانی، 4) پرهیز از تبعیض در استفاده از فرصت‌ها و امکانات عمومی در بهره‌برداری از زیرساخت‌های ورزشی، 5) سپردن تربیت و پشتیبانی از ورزشکار حرفه‌ای به دانشکده‌های تربیت‌بدنی به‌عنوان بدنه مسئول تخصص‌گرایی، 6) ایجاد روابط و پیمان‌های رسمی بین دانشکده‌های تربیت‌بدنی و باشگاه‌های ورزش حرفه‌ای در جامعه به‌منظور هدایت صحیح ورزشکاران حرفه‌ای در جایگاه فراخور و مبتنی‌بر نیاز جامعه.

محاسن پیشنهاد فوق، استفاده از قابلیت بالقوه دانشگاه در توسعه سلامت عمومی اعضا، پرهیز از تقویت روحیه فردیت‌گرایی کاذب مبتنی‌بر قهرمان‌گرایی صرف، جایگزینی روحیه مساوات‌گرایی به‌جای برتری‌جویی، توازن در توجه و پشتیبانی از سرمایه‌های متکثر دانشگاه، پشتیبانی و ارتقای قابلیت‌های جسمانی و روانی سرمایه انسانی دانشگاه اعم از دانشجویان، کارکنان و اعضای هیات‌علمی، قرار گرفتن ورزش حرفه‌ای در مسیر حرفه‌ای و تخصصی، ایجاد پیوند عمیق‌تر بین بدنه ورزش تخصصی دانشگاه با جامعه، لمس نیازهای اجتماعی و حرفه‌ای جامعه در حوزه ورزش از طرف دانشگاه و انتفاع بیشتر از قابلیت‌های تخصصی دانشگاه از سوی جامعه است.

صالح اسکندری
سرپرست سازمان چاپ، انتشارات و امور رسانه‌های دانشگاه آزاد اسلامی