روایت فریدون جنیدی از پایان یافتن سرایش شاهنامه در 25 اسفند

فریدون جنیدی، شاهنامه‌پژوه و اسطوره‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی آنا، فرارسیدن سال‌روز به پایان رسیدن سرایش شاهنامه از سوی حکیم ابوالقاسم فردوسی توضیح داد: «در گذشته، روزها در تقویم ایرانی هر کدام نامی داشتند و شمارش هفتگی وجود نداشت. به این ترتیب ماه با روزهای «اورمزد» یا اهورامزدا، «بهمن» یا هومن به معنای نیک‌اندیش که صفت خداوند است، «ارداوهیشت» که امروزه به غلط آن را اردیبهشت می‌خوانند و به معنای پاکی‌ست که صفت دیگر خداوند است و... هرگاه نام روز با نام ماه، برابر می‌شد، ایرانیان آن روز را جشن می‌گرفتند. مثل جشن مهرگان که «مهر» نام روز شانزدهم هر ماه است و این روز در ماه مهر، به اسم مهرگان شناخته می‌شود.»

وی ادامه داد: «نام روز بیست و پنجم هر ماه نیز روز «اِرْد» است؛ و روزی که سرایش شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی به اتمام رسیده، 25 اسفندماه بوده است. آنچنان که سروده است: «سرآمد کنون نامه یزدگرد/ به ماهِ سپندارمذ، روزِ اِرْد» که به روز 25 ماه اسفند اشاره دارد.»

این ایران‌شناس و پژوهشگر زبان‌های باستانی، درباره ابیات پایانی شاهنامه گفت: «برخی بیت‌ها از ابیات پایانی شاهنامه، به اعتقاد من اشتباه هستند و به شاهنامه افزوده شده‌اند. مانند این بیت که: «بناهای آباد گردد خراب/ ز باران و از تابش آفتاب». این بیت از بخش دیگر شاهنامه گرفته شده که به ماجرای ساختن ایوان مدائن برمی‌گردد که خسروپرویز برای ساخت این بنا، معماران را از سراسر کشور فرامی‌خواند: «یکی جای خواهم که فرزند من/ همان تا بسی سال پیوند من/ بدو درنشیند، نگردد خراب/ ز باران از برف و از آفتاب» وگرنه بناها که با تابش آفتاب، خراب نمی‌شوند.»

وی افزود: «بیت دیگری که به اعتقاد من اشتباه است و به شاهنامه افزوده شده،‌بیتِ «نمیرم از این پس که من زنده‌ام/ که تخم سخن را پراکنده‌ام» است. نخست اینکه در این جمله دو «که» موصول وجود دارد که به لحاظ دستورزبانی اشتباه است. دوم اینکه آمدن «که من زنده‌ام» بعد از «نمیرم از این پس» بی‌معنا است چرا که به بعد از مرگ اشاره دارد و باید از «زنده خواهم بود» استفاده می‌شد.»

جنیدی اضافه کرد: «همچنین وجود این بیت در حالی که فردوسی در ادامه سروده است «هر آن‌کس که دارد هُش و رای و دین/ پس از مرگ بر من کند آفرین» ضرورتی نداشته است.»

این نویسنده و شاهنامه‌پژوه با بیان اینکه در مصرع دیگری از این ابیات، آمدن «قصه» اشتباه است و «نامه» درست است، ابیات پایانی شاهنامه را چنین روایت کرد:

سرآمد کنون نامه یزدگرد
به ماه سپندارمذ، روز اِرْد
که پیوستم این نامه‌ی نامدار
ز هجرت شده پنج، هشتاد بار *
هر آن‌کس که دارد هُش و رای و دین
پس از مرگ بر من کند آفرین

* اشاره به سال 400 هجری قمری

فریدون جنیدی در پایان این گفت‌وگو،‌ فرارسیدن روز 25 اسفند که مصادف با پایان یافتن سرایش شاهنامه است را به همه ایرانیان تبریک گفت.