گردشگری دفاع مقدس، گردشگری حماسه‌هاست. برای بسیاری از ما دفاع مقدس نوستالژیک است. با گردشگری دفاع مقدس می‌توان گردشگران را با تاریخ حماسه‌ها و رشادت‌های مردم دیارمان آشنا کرد و فرهنگ شهادت و ایثار را به گردشگران معرفی کرد. استان‌های خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کردستان از جمله استان‌های درگیر در هشت سال دفاع مقدس ایران و عراق بودند، به همین دلیل مناطق جنگی و آثار زیادی از رشادت‌های رزمندگان، ایثارگران و شهیدان در این استانها به یادگار مانده است.
شلمچه، طلائیه، دهلاویه، هویزه، فکه، تنگه چزابه، اروندکنار، پایگاه زید، پادگان دو‌کوهه، پادگان گلف، مسجد جامع خرمشهر و شهر خرمشهر و آبادان که شاهد یکی از موفق‌ترین و بزرگ‌ترین نبردهای دوران دفاع مقدس بوده است، از جمله مناطقی است که ما را با در تجربه‌ای معنوی با مهم‌ترین ذخیره فرهنگی دوره معاصر دیارمان آشنا می‌کند.
خوزستان سرشار از نشانه‌های هشت سال دفاع و نبرد نابرابر با دشمن بعثی است. جغرافیای نبردهای هشت‌ساله دلاورمردان ایرانی در خوزستان برای هر زائری یادآور خاطراتی است هویت‌ساز و غرورآفرین. همین عبارات کافی است تا نشان دهد چرا برای گردشگری دفاع مقدس نه به‌مثابه امری کوتاه‌مدت که به‌مثابه ذخیره فرهنگی ایران عزیز در افق تاریخ فردا باید برنامه‌ریزی کرد. از همین‌روست که در عالی‌ترین مراجع نظام به این مهم پرداخته شده و می‌شود.
محققان، دفاع مقدس ما را از انواع جنگ می‌دانند. بر این مبنا جنگ در همه جای دنیا یافتنی است اما دفاع مقدس مختص به هشت سالی است که ما تجربه کردیم و گردشگری آن موضوع سخن ماست.
در بررسی تجربیات سرزمین‌های دیگر می‌بینیم که نگاه به گردشگری جنگ از جمله بزرگ‌ترین جنگ دوران معاصر، جنگ جهانی دوم مورد توجه قرار گرفته است. بعد از اتمام جنگ جهانی دوم، برخی کشورهای اروپایی از جمله فرانسه برای گردشگری جنگ برنامه‌ریزی کردند. آنها بر این مبنا که باید رونق را به مناطق جنگ‌زده برگردانند علاوه بر برنامه‌ای فرهنگی به رونق صنعت گردشگری نیز توجه کردند. از معروف‌ترین نبردهای جنگ جهانی دوم در نورماندی فرانسه به وقوع پیوست. نبرد نورماندی بسیار تاثیرگذار بود و سرنوشت جنگ جهانی دوم را به سود متفقین رقم زد. در دهه‌های پس از جنگ جهانی دوم، فرانسه با سرمایه‌گذاری بر نورماندی و حفظ آن به‌عنوان یک جاذبه جنگی، کسب درآمد از این منطقه را در دستور کار قرار داد. دولت فرانسه هرساله با مدیریت رخدادهای مختلف گردشگری و بازآفرینی صحنه‌های نبرد علاوه بر بهره‌برداری فرهنگی، سود سرشار اقتصادی نیز در این منطقه ایجاد می‌کند.
بی‌تردید افق نگاه ما به گردشگری دفاع مقدس که یکی از جلوه‌های آن اردوهای راهیان نور است، با موضوع گردشگری جنگ به معنای عام کلمه متفاوت است. چراکه مثلاً در منطقه شلمچه بیش از رویکرد گردشگرانه مرسوم، هر انسانی که به این مناطق پای می‌گذارد توفیق پیدا می‌کند در تجربه‌ای معنوی مشارکت کند.
می‌دانیم که سابقه راهیان نور به همان سال‌های ابتدایی دفاع مقدس بازمی‌گردد و از سال 1361 شروع شده است که عموماً خانواده‌های شهدا بودند. آنها با حضور در این مناطق، یاد عزیزانشان را گرامی داشتند. مسوولان میانی و عالی‌رتبه مملکتی نیز از دیگر مسافران راهیان نور در سال‌های دفاع مقدس بودند علاوه برایشان نویسندگان، هنرمندان و کسبه نیز در سال‌های دفاع مقدس به جبهه‌ها سفر می‌کردند. البته سفرها، در زمان دفاع مقدس وسعت نیافت. اما بعد از پایان دفاع مقدس گروه‌های مردمی خودجوش شکل گرفت که در ایامی خاص نظیر عید نوروز، ایام محرم و... از محل‌هایی نظیر یادمان‌های فعلی شلمچه، اروندکنار و فتح‌المبین بازدید کردند. تا اینکه پس از سال 1376 با مدیریت بسیج دانشجویی اعزام کاروان‌های دانشجویی شروع شد و با سفر مقام معظم رهبری به یادمان شلمچه در سال 78 و حضور در میان زائران راهیان نور استقبال از اردوهای راهیان نور گسترده شده به دنبال این استقبال در تاریخ 12 /12 /78 ستاد هماهنگی راهیان نور با مسوولیت و ریاست بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس تشکیل شد.
در سال 1379 اولین برنامه‌های رزم شب در پادگان میشداغ از سوی ارتش اجرا شد که مورد استقبال چشمگیر زائران قرار گرفت، همچنین ارتش با در اختیار قرار دادن سه پادگان برای اسکان زائران کمک بزرگی به گسترش راهیان نور کرد.
با تاسیس ستاد مرکزی راهیان نور در سال 1384 حرکت فرهنگی راهیان نور شتاب بیشتری گرفت و ستاد مرکزی راهیان نور به‌صورت متمرکز، مدیریت یادمان‌ها، زائرین، راویان و خادمان را بر عهده گرفت و با استفاده از ظرفیت سپاه و بسیج در حوزه اعزام و کمک ارتش توانست به گسترش راهیان نور کمک شایانی کند.
به دنبال مسافرت‌های متعدد مقام معظم رهبری به مناطق عملیاتی و شرکت مستقیم در اردوهای راهیان نور، این اقدام ارزنده فرهنگی به رخدادی اثرگذار تبدیل شده است و این اردوها از برنامه فصلی و کوتاه‌مدت اسفند و فروردین‌ماه هر سال خارج شده و به لحاظ جغرافیایی نیز علاوه بر خوزستان در استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی اجرا می‌شود.
به سبب اهمیت فرهنگی راهیان نور و بهره‌مندی نسل جوان کشور از این ذخیره معنوی و فرهنگی از سال 1390 برنامه آموزشی آمادگی دفاعی نیز در دبیرستان‌ها اجرا می‌شود که با پیوند به راهیان نور به امری موثر تبدیل شده است.
امروزه با گسترش راهیان نور، همه اقشار جامعه در شهرها و استان‌های جنگ‌زده، اسناد زنده جنایت‌های ارتش بعثی را مشاهده می‌کنند که در کنار بهره‌مندی معنوی از یادمان‌های دفاع مقدس آثار هویت‌آفرینی بزرگی را به ارمغان می‌آورد. قطعاً هر گردشگری که نخل‌های سوخته را ببیند، عمق فجایع را درک کرده و به حقانیت دلاوران دفاع هشت‌ساله پی می‌برد.
آمارهای رسمی از ورود حدود پنج میلیون زائر راهیان نور به مناطق عملیاتی در سال 95 و هدف‌گذاری شش‌میلیونی در سال 96 حکایت دارند. بنا به همین آمارها حدود 5 /3 میلیون نفر به خوزستان سفر کرده‌اند. علاوه بر اهداف ارزشمند ذکرشده در سطور بالا، این جمعیت میلیونی از منظر اقتصاد فرهنگی در عرصه گردشگری بازار مناسبی به نظر می‌رسد که می‌تواند برای مردمان ساکن در خوزستان آورده بالایی را به ارمغان بیاورد و در بلندمدت به توسعه پایدار این مناطق کمک می‌کند.
اکنون که استان خوزستان به قطب‌های صنعت گردشگری دفاع مقدس تبدیل شده، ضروری است یادمان‌های استان تجهیز شوند و زیرساخت‌های آن به‌گونه‌ای توسعه یابند که بتوان از این نقاط در توسعه استان بهره گرفت.
در راستای توسعه صنعت گردشگری دفاع مقدس و بهره جستن از این فرصت برای تقویت اقتصاد فرهنگ در خوزستان اقدامات زیر ضروری است:
1- واگذاری اسکان و تغذیه کاروان‌های گردشگری دفاع مقدس به مراکز و اماکن خصوصی و عمومی بومی، البته بر اساس مطالعات دقیق علمی و ملاحظات ارزشی.
2- راه‌اندازی بازارچه در محل یادمان‌های دفاع مقدس و واگذاری آنها به ساکنان علاقه‌مند شهرها و روستاهای مناطق عملیاتی با هدف رونق کشاورزی، صنایع دستی و اقتصاد بومی.
3- تشویق به تهیه و عرضه بسته‌های سوغاتی بومی شامل اقلام فرهنگی و غذاها و محصولات سنتی از طریق بخش خصوصی.
4- تشویق به سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی با هدف ایجاد و تاسیس مراکز اقامتی و خدمات رفاهی در شهرها و مناطق مختلف خوزستان.
5- بهره‌گیری از فرصت‌های گردشگری تاریخی، گردشگری مردم‌شناسی و گردشگری طبیعی خوزستان به برنامه گردشگری کاروان‌های راهیان نور. مناطق تاریخی شوش و شوشتر و دزفول در کنار «تالاب بین‌المللی دورق»، «تالاب هور‌العظیم» در تقویت اقتصاد فرهنگی خوزستان نقش ویژه خواهد داشت.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات خوزستان امروز مسائل زیست‌محیطی است. امروز خوزستان از بحران ریزگردها و خشک شدن بخشی از تالاب‌های بین‌المللی هور‌العظیم و شادگان و گسترش صنعت سدسازی رنج می‌برد.
ضروری است با آموزش‌های لازم به گردشگران دفاع مقدس، آنها را به تهدید زباله‌سازی گردشگران در مناطق گردشگری آگاه کرد. مناسب است گردشگران دفاع مقدس ضمن مشارکت در پاکسازی مناطق گردشگری در برنامه درختکاری و سالم‌سازی محیط زیست مشارکت کنند. اگر هر ساله پاسداشت محیط زیست خوزستان به‌مثابه یک امر جهادی در برنامه گردشگری دفاع مقدس جای گیرد تاثیر فرهنگی و اقتصادی این اردوها روزافزون خواهد شد و صرفه‌جویی ده‌ها میلیارد تومانی را با اجرای طرح‌های کمربند سبز به ارمغان خواهد آورد.
*پژوهشگر تاریخ
انتهای پیام/
