رسول جعفریان: امام سجاد(ع)، نماینده زهد و رأفت اسلامی در جامعه خسته از خشونت و سیاست

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، رسول جعفریان، مدرس تاریخ دانشگاه تهران و پژوهشگر تاریخ اسلام در مراسمی که به مناسبت سالروز شهادت امام سجاد (ع) برپا شده بود، به بیان مطالبی درباره ثروت‌، خشونت‌طلبی و متقابل با آن معنویت‌گرایی پرداخت.

وی با اشاره به آیه 113 سوره آل عمران و تعریف اهل کتاب در آن، گفت: «از نظر قرآن، اهل کتاب یکسان نیستند و امتی از آنان در طول شب آیات خدا را می خوانند در حالی که به سجده می‌روند. چه بسا این آیه اشاره به این نکته باشد که اصل این معنویت و زهد بسیار با ارزش است، فارغ از این که اهل کتاب باشد یا مسلمان.»

جعفریان ادامه داد: «آیه « ذلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسینَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا یَسْتَکْبِرُون‏» هم نسبت به کشیشان ستایش آمیز است، این که قسیسین و رهبانان ذاتا تمایل به پرهیز از استکبار دارند و اگر چنین باشند بسیار خوب است. اما کامل ترین نکته در این زمینه در سوره حدید است که خداوند تصویری خاص از تاریخ انبیاء از نوح تا عیسی داده است.»

وی اظهار داشت: «خداوند می‌فرماید انبیاء دیگری را برای اصلاح فرستاده تا می‌رسد به حضرت عیسی(ع). اینجا قرآن توقف دارد و نکته‌ای را مطرح می کند و آن این که خداوند انجیل را به پیروان عیسی داد و «رأفت و رحمت و رهبانیت» را که آغازگرش بودند، در قلوب آنها منعقد کرد وَ جَعَلْنا فی‏ قُلُوبِ الَّذینَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَ رَحْمَةً وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ إِلاَّ ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللَّهِ این تعریف از نصاری جالب است، به خصوص که سنت زهد و معنویت‌گرایی در میان آنان نیرومند بوده است.»

این مدرس دانشگاه، خاطر نشان کرد: «درباره این رهبانیت، برخی آیه را چنین معنا کرده‌اند که آنها نوعی از رهبانیت را ابداع کردند یا به معنای دیگر بدعتی برپا کردند، اما برخی دیگر، آن را بدعت ندانسته، و این ابتدعوها را به معنای شروع کردن از یک مرحله می‌دانند. پیشگامی آنان پس از یک انحراف عام به اصلاح با روش زهد؛ به این معنا که بعد از آن انحراف‌ها در میان یهود، خداوند با کاشتن بذر رحمت و رأفت و رهبانیت در قلوبشان، آن‌ها را در مسیر تازه‌ای قرار داد.»

وی با اشاره به ضروریات کنونی جامعه و نگاه‌های دینی و تاریخی، خاطر نشان کرد: «ما به وجه معنوی در جامعه، در مجموعه حرکت موحدان، بسیار نیازمندیم. جامعه صدر اسلام هم در اثر رفتن به دام فتوحات بیشتر، هم اهل خشونت شد و هم اهل ثروت. خشونت گرایان و قدرت طلبان و ثروت اندوزان، امام حسین (ع) را شهید کردند و جامعه را به فسق و فجور سوق دادند. در این میانه، امام سجاد (ع) پس از کربلا، نماینده معنویت و زهد در اسلام بود. زیاده از حد سیاسی شدن، آن هم به اسم دین، دکان باز کردن است. کار اصلی دین، زهدورزی در جامعه است.»

جعفریان افزود: «این که ما صحیفه داریم (شامل 54 دعا و البته صحیفه های دوم و ... با دعاهای بیشتر) معنایش این است که امام سجاد در 36 سال، مشغول ترویج زهد در جامعه بود. امام حضوری در جریان‌های سیاسی نداشت، و به نظر می‌رسد تمام تلاشش را می‌کرد تا بخش جا مانده صبغة الله در جامعه را که همانا زهد و معنویت است ترویج کند.»

وی ادامه داد: «اسلام، کتاب می خواهد، میزان و حدید، و رأفت و رحمت و رهبانیت معقول که می توان از آن به نوعی عرفان خفیف تعبیر کرد. هیچ کدام اینها بدون یکدیگر امکان تحقق در جامعه را ندارد. ضمن آن که در هر حال، انسان از هر گروه و دسته و مذهب، همواره می‌تواند خوب یا بد باشد، فاسق یا زاهد و پاک باشد.»