۵ آذر در دنیای علم چه خبر؟

تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۵ آذر برابر با ۲۶ نوامبر را ورق می‌زنیم.

کشف عنصر کلمبیوم

۲۶ نوامبر ۱۸۰۱ میلادی برابر با ۵ آذر ۱۱۸۰ خورشیدی، چارلز هاچت به انجمن سلطنتی لندن اعلام کرد که عنصر جدیدی را کشف کرده و آن را کلمبیوم (Cb) نامیده است. هاچت که در آن‌زمان در موزه بریتانیا در لندن کار می‌کرد، قطعه‌ای از کلمبیت را که ماده معدنی سیاه رنگی بود در مخزن موزه پیدا کرد. این سنگ را جان وینتروپ (۱۶۷۶-۱۶۰۶)، اولین فرماندار کنکتیکت که مجموعه‌دار کانی‌های معدنی بود از نیوانگلند آورده بود و نوه‌اش این نمونه را چند دهه قبل به موزه داده بود. هاچت سنگ را تجزیه‌وتحلیل کرد و معلوم شد که کلمبیت کانی بسیار پیچیده‌ای است و همچنین کشف کرد که حاوی عنصر جدیدی است که او می‌تواند آن را تشخیص دهد، اما قادر به جداسازی‌اش نیست. 40 سال بعد این عنصر جدید را شیمیدان آلمانی، هاینریش رز، دوباره کشف کرد و اکنون نیوبیوم نامیده می‌شود و عدد اتمی آن ۴۱ است.

اولین عکس از رد شهاب

۲۶ نوامبر ۱۸۸۵ میلادی برابر با ۵ آذر ۱۲۶۴ خورشیدی، لادیسلاس واینک اخترشناس اتریشی‌مجاری از اولین رد شهاب در آسمان شب پراگ در چک عکاسی کرد. این شهاب بخشی از بارش شهابی آندرومدید بود که از بقایای دنباله‌دار بیلا می‌آیند. ویلیام اف. دنینگ، دانشمند انگلیسی فعالیت این بارش شهابی را با نرخ متوسط ۱۰۰ شهاب در ساعت اندازه‌گیری کرده بود و در غروب روز بعد، 27 نوامبر، او اعلام کرد که «شهاب‌ها با نزدیک‌شدن شب به‌شدت سقوط می‌کردند به‌گونه‌ای که دیگر شمارش آنها تقریبا غیرممکن شده بود.» رصدگرانی که آسمان صاف داشتند سرعت بارش را حدود یک شهاب در ثانیه یا ۳هزارو۶۰۰ شهاب در ساعت اندازه‌گیری کرده بودند. بارش شهابی حاصل تکه‌های کوچک زباله‌های کیهانی است که با سرعت بسیار زیاد وارد جو زمین می‌شوند.

بوریس بوریسوویچ یگوروف

۲۶ نوامبر ۱۹۳۷ میلادی برابر با ۵ آذر ۱۳۱۶ خورشیدی، بوریس بوریسوویچ یگوروف به‌دنیا آمد. او را به‌عنوان اولین پزشک شاغل در فضا می‌شناسند. یگوروف از ۱۲ تا ۱۳ اکتبر ۱۹۶۴ در ماموریت وسخود ۱ (طلوع خورشید ۱) شرکت کرد. این ماموریت به‌عنوان اولین پرواز فضایی جهان با بیش‌از یک خدمه شناخته می‌شود. تخصص یگوروف، بررسی سازوکار حس تعادل گوش داخلی بود و طی این ماموریت علاوه‌بر عملکرد گوش داخلی، اطلاعات پزشکی دیگری ازجمله اثرات تابش‌ها، محبوس‌ماندن در اتاقک فضاپیما و همچنین تاثیر بی‌وزنی را بر خدمه جمع‌آوری کرد. او تمریناتش را در تابستان 1964، چندماه قبل از پرواز آغاز کرد، اما یک فضانورد دائمی نبود و پس از انجام این ماموریت به شغل طبابت بازگشت.

کارل زیگلر

۲۶ نوامبر ۱۸۹۸ میلادی برابر با ۵ آذر ۱۲۷۷ خورشیدی، کارل زیگلر شیمی‌دان آلمانی به‌دنیا آمد. زیگلر در سال 1963 جایزه نوبل شیمی را با جولیو ناتا «برای اکتشافاتشان در زمینه شیمی و فناوری پلیمرهای بالا» در بهبود کیفیت پلاستیک‌ها به‌طور اشتراکی برنده شد. مولکول‌های پلیمری، زنجیره‌های بلندی از هزاران اتم هستند که از اتصال واحدهای تکرارشونده یک مولکول کوچک (مونومر) به یکدیگر ساخته می‌شوند. زیگلر نیروهای الکتریکی عجیبی را در پیوند بین آلومینیوم و اتم کربن در زنجیره هیدروکربنی پیدا کرد: مولکول‌های واکنشی به داخل کشیده می‌شوند و بین این دو اتم قرار می‌گیرند و طول زنجیره را افزایش می‌دهند. هنگامی که زنجیره به‌اندازه کافی طولانی باشد، جداکردن آلومینیوم رشد بیشتر مولکول را متوقف می‌کند. ترکیب‌کردن ترکیبات آلومینیوم با سایر ترکیبات فلزی کاتالیزورهای زیگلر را به‌وجود می‌آورد. کاتالیزورهای زیگلر معمولا برای تبدیل اتیلن برپایه تیتانیوم هستند.

عزیمت مریخ‌نورد کنجکاوی

۲۶ نوامبر ۲۰۱۱ میلادی برابر با ۵ آذر ۱۳۹۰ خورشیدی، آزمایشگاه علمی مریخ (MSL)، ماموریت کاوشگر فضایی رباتیک ناسا همراه با موشک اتلس ۵ به مریخ پرتاب شد. ماموریت آزمایشگاه علمی مریخ بخشی از برنامه اکتشاف مریخ ناسا و تلاشی طولانی مدت است برای اکتشافات رباتیک سیاره سرخ که در آزمایشگاه پیشرانه جت موسسه فناوری کالیفرنیا مدیریت می‌شود. هزینه کل پروژه MSL حدود ۲.۵ میلیارد دلار آمریکا است. این آزمایشگاه در 6 آگوست 2012 با موفقیت مریخ‌نورد کنجکاوی را در دهانه گیل فرود آورد. اهداف کلی این مریخ‌نورد شامل بررسی قابلیت سکونت مریخ، مطالعه اقلیم و ژئولوژی آن و جمع‌آوری داده‌ها برای ماموریت انسانی به این سیاره است. این مریخ‌نورد انواع ابزارهای علمی طراحی‌شده به‌دست یک تیم بین‌المللی را حمل می‌کند و همچنان در ماموریت است.