آیا هرچیزی سنتی و ارگانیکش بهتر است؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا-  محمدامین پورحسینقلی؛ در یکی از جلست تدریس کارگاهی که روش تحقیق را درس می‌دادم بحث به علم و شبه علم و طب مدرن و طب سنتی کشیده شد. یکی از کارآموزان که از طرفداران پر و پا قرص طب سنتی بود (و به قول خودش واکسن کرونا هم نزده و هنوز سالم مانده بود!) ادعا کرد یکی از بستگانش مبتلا به سرطان کبد شده و با مصرف چند جوشانده و داروی گیاهی سلامتش را باز یافته است. در ضمن تاکید او به این بود که داروهای گیاهی چون ارگانیک و سالم هستند، با خیال راحت می‌توان مصرف کرد. البته دوگانه‌سازی داروی گیاهی در برابر داروی مدرن (که در این دوگانه‌سازی به غلط داروی شیمیایی خطاب می‌شود تا با زدن این برچسب، خطرناک قلمدادش کنند) و تاکید بر اینکه روش‌های سنتی بی‌خطر هستند، یکی از دستاویزهای شبه‌علم است. اما آیا صرفا با عنوان اینکه یک دارو ارگانیک و گیاهی است آیا می‌توان با خیال راحت از آن استفاده کرد؟ پاسخ قطعا منفی است. به یاد دارم گفتگویم با دوستی داروساز که می‌گفت هر مولکولی که به بدن انسان وارد شود می‌تواند عوارض جانبی خودش را داشته باشد، چه اسمش را داروی گیاهی بگذاریم چه یک دمنوش ارگانیک.

چه بسیار از همین دمنوش‌ها و داروهای گیاهی که می‌توانند اثرات جانبی خطرناکی داشته باشند به خصوص در برخی گروه‌های خاص از بیماران و یا درصورت مصرف نادرست و بیش از اندازه منجر به بروز نتایج خطرناک شوند. به طور مثال یک دمنوش ساده گل گاوزبان (که خود من هم گاهی مصرف می‌کنم) می‌تواند درصورت مصرف بیش از حد، آسیب‌های جدی به اندام حیاتی مانند کبد وارد کند چون این دمنوش هنگام تجزیه در کبد مجموعه‌ای از ترکیب‌های شیمیایی به نام آلکالوئید آزاد می‌کند که مقدار زیاد آن می‌تواند عوارض جدی در کبد ایجاد کند و حتی کبد را دچار زردی کند. کبد اندامی در بدن است که وظیفه تجزیه داروها و تنظیم میزان تاثیرشان در خون را ایفا می‌کند و اگر با دارویی با دوز بالا مواجه شود (چه اسمش را بگذاریم داروی گیاهی چه داروی مدرن) عملکردش ممکن است دچار اختلال شود و یا حتی از کار بیفتد.

یکی دیگر از گیاهان دارویی که اتفاقا برای درمان کبد چرب در کشور ما مصرف بالایی دارد عرق کاسنی است. نکته جالب اینجاست که همین عرق کاسنی هم می‌تواند منجر به بالا رفتن آنزیم‌های کبدی شود. سال گذشته پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ارومیه تلاش کردند در یک کارآزمایی بالینی و با تقسیم بیماران مبتلا به کبد چرب به دو گروه تصادفی و ارائه جوشانده کاسنی به یک گروه و مقایسه نتایج آزمایش آنزیم‌های کبدی مشخص کنند آیا کاسنی می‌تواند به عنوان یک درمان بی‌خطر برای کبد چرب مورد استفاده قرار بگیرد. نتیجه آزمایش‌ها بعد از شش هفته نشان داد گرچه در گروهی که کاسنی مصرف کرده بودند نشانه‌های بهبود ظاهر شده بود، بروز عوارض جانبی مثل تهوع، مشکلات گوارشی، عدم تحمل غذا، درد معده و... در گروه مصرف‌کننده کاسنی مشاهده شد و در نتیجه مطالعه به دلیل مسائل اخلاقی از هفته هفتم متوقف گشت. نتیجه این تحقیق نشان داد گرچه ممکن است کاسنی تاثیرات مثبتی برای درمان کبد چرب داشته باشد، عوارض جانبی آن به قدری زیاد است که نمی‌توان آن را به عنوان یک داروی بی‌خطر تجویز کرد.

همانگونه که ملاحظه می‌کنید لزوما نمی‌توان با عبارت طبیعی، سنتی، گیاهی یا ارگانیک نسبت به بی‌خطر بودن یک روش درمانی اطمینان حاصل کرد. وقتی من از کارآموزی که مدعی بود سرطان کبد را با دمنوش گیاهی درمان کرده پرسیدم چطور فهمیده بودید بیمارتان اصلا سرطان کبد دارد، ایشان خیلی صریح اعلام کرد از طریق آزمایش پاتولوژی! و من پرسیدم چطور شما معتقدید باید سرطان را از طریق پاتولوژی که یک روش مدرن است تشخیص داد ولی برای درمانش به روش‌های سنتی روی می‌آورید؟ و اصولا اگر هر چیزی سنتی‌اش بهتر است این گوشی موبایل پیشرفته دست جنابعالی چکار می‌کند و آیا شما برای رفت و آمد همچنان از شیوه‌های سنتی (و ارگانیک) استفاده می‌کنید یا سوار ماشین می‌شوید؟ البته که جواب خاصی از ایشان نشنیدم جز اینکه برای بقیه چیزها صنعتی را به سنتی ترجیح می‌دادند، جز پزشکی!