حریّت و آزادی در ماه رمضان

ماه رمضان، ماه ضیافت الهی و مهمانی خدا بربندگان است. ماهی که در آن از یک سو، نزول قرآن کتاب آسمانی خدا قرار گرفته، کتابی جامع و علمی که برنامه زندگی انسان تا قیامت را به همراه دارد و از سوی دیگر ماه صعود انسان کامل، اسوه فضایل علی(ع) است. صعودی که درس آموز آزادی، معنویت و کرامت برای مومنان است. این دو معیار و سنجه الهی «نزول قرآن و صعود انسان» در شب قدر ماه رمضان رخ داده است. شب قدری که زمان تعیین سرنوشت برای انسان تعالی‌خواه، مومن و متعبّد است و به تعبیر قرآن «خیر ٌمن ألف شهر» برتر از هزار ماه است.

خواست خدا و صاحب ضیافت الهی در این ماه از مومنان، این است که به دو بعد وجودی خودشان «بعد جسمانی و روحانی» توجه کنند و خود را در این ماه پرشرف محک بزنند و آن هنگام که در سر سفره پر تنعم خدا، خود را حاضر و ناظر یافتند سعی کنند بعد روحانی و کمال‌خواه خود را بر بعد حیوانی و شهوانی که ریشه در نیازهای عزیزی دارد مقدم بدارند و شرافت انسانی‌شان را از راه معنویت، عقلانیت و عدالت کسب نمایند. رهروان خدا و رسول تنها از این طریق است که امکان غلبه بر موانع و موجبات غفلت و نفس اماره دارند و می توانند به معنی واقعی کلمه حرّ و آزاد باشند. سفارش امام خوبی‌ها، علی(ع) را در خودشان محقق سازند که فرمود: «لا تَکُن عبد غَیرکَ لَقَد جَعَلَکَ الله حرّاً» برده و بنده کسی نباش، تحقیقاً خدا تو را آزاد و حرّ آفریده است.

برای تبیین این مطلب لازم است بدانیم انسان ترکیبی از جسم و روح است. این واقعیت غیرقابل انکار در موجودیت انسان، باعث تفاوت و تضاد در خواسته و تمایل او است. میل مادی که حبّ شهوات است و ریشه در نیازهای غریزی او دارد و میل روحی که در عشق به تعالی و شرافت تجلی می‌یابد، او را اوج می دهد و از پیرایه های مادی دور می سازد.

به قول مولوی : میل جان، اندر ترقّی و شرف/ میل تن در کسب اسباب و علف

مقدّر شدن ماه پرفیض رمضان از جانب خدای یگانه برای بندگان در این جهت است که مومنان از راه عبادت و بندگی خالصانه بتوانند به این تضاد خاتمه بدهند و کرامت حاصل کنند.

انسان مومن و متعبد در ماه رمضان بفرموده علی(ع) از راه ریاضت می‌تواند عقل خودش را زنده بدارد، نفس خود را بمیراند، در وجودش درشتها نازک و غلیظ‌ها لطیف گردد و به نور یقین برسد و در نتیجه سالک راه خدا و صراط مستقیم شود. در این صورت است که درها یکی پس از دیگر به روی او گشوده می‌شود، تا آنجا که در سلامت است و بارانداز اقامت و «عند ملیک مقتدر» محسوب می‌شود. جایگاهی که برای یوسف در آن امتحان بزرگ و مبارزه با نفس حاصل شد و او را در تاریخ ماندگار کرد.

امام راحل(ره) از راه توجه به قرآن، کتاب علمی خدا و رسول اعظم، کتاب عینی منسوب به ذات ربوبی اعلام کرده است: « خداوند به مومنان منت گذاشته است که از خودشان کسی را فرستاده است که آیات الهی را به آن‌ها تلاوت کند. تلاوت آیات برای تزکیه و تعلیم و حکمت است. خدا تزکیه را مقدم ذکر فرموده است. معلوم می‌شود که تزکیه نفس بالاتر از علم و حکمت است.» ماه رمضان ماه تزکیه است. مولای خوبان و امام عارفان، علی(ع)، هر چند از عصمت ذاتی برخوردار بود ولی از تزکیه و عصمت اکتسابی خود را بی‌نیاز نمی دید. آن حضرت با برخورداری از همین عصمت اکتسابی بود که وقتی شمشیر شقی‌ترین انسان‌ها در میان محراب عبادت در مسجد، فرق او را شکافت گفت : «فُزتُ وَرَبِّ الکَعبه»، به خدای کعبه قسم رستگار شدم. نتیجه این که بزرگترین برنامه مومنان در ماه مبارک رمضان در درجه اول توجه به نزول قرآن و توجه به عالم بالا است.

/ اِنا اَنزَلناهُ فِی لَیلَة القَدر/ سپس تزکیه برای کسب آزادی معنوی و صعود است. چنانکه خدا فرمود: قَداَفلَحَ مَن زَکّیها، اگر چنین شد، هدف مهم رمضان که حریت و آزادی واقعی و چیره شدن بر نفس اماره است حاصل می‌شود.

* معاون پارلمانی دانشگاه آزاد اسلامی