وفاق دنیا برای تغییر شرایط اقلیمی با علم و دانش/ راهکار‌های پیشگیری از فاجعه دگرگونی اقلیمی چیست؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، اکوسیستم کره زمین برای میلیون‌ها سال بدون مشکل خاصی فعال بوده و این موضوع سبب ایجاد و گسترش انواع گونه‌های جانوری در سراسر دنیا شده است.

تنوع آب‌وهوایی و نوع تقسیم آب‌ها در سطح سیاره زمین، آن را به میزبانی مناسب برای حیات تبدیل کرده است و در این میان طبیعت به‌واسطه سیستم‌های تصفیه طبیعی خود قادر بود طی میلیون‌ها سال گذشته آب‌وهوای مورد نیاز گونه‌های مختلف جانداران را تصفیه و مورد استفاده قرار دهد.

به این ترتیب میلیون‌ها سال همه چیز طبق روال عادی خود پیش می‌رفت تا موجودی به نام انسان پا به عرصه زندگی گذاشت و رفته‌رفته توانست با غلبه بر طبیعت آن را مهار کند و نژاد خود را در تمامی نقاط دنیا گسترش دهد.

در حقیقت برخلاف سایر موجودات زنده مانند حیوانات و گیاهان که همواره خود را با شرایط طبیعت وفق می‌دهند، انسان با تغییر محیط اطراف خود، شرایط زندگی مورد نظر خود را در هر فضایی ایجاد می‌کند. این روند در مراحل ابتدایی زندگی بشر تأثیر چندانی بر آب‌وهوا و اکوسیستم جهانی نداشت؛ اما همزمان با واردشدن انسان به عصر تکنولوژی و قدرت یافتن او و صنعتی شدن جوامع، شرایط و توازن محیط‌زیست کره زمین به هم ریخت.

درحقیقت فعالیت‌های صنعتی که عمدتاً همراه با مصرف سوخت‌های فسیلی هستند، اصلی‌ترین دلیل گرم‌شدن کره زمین محسوب می‌شوند. مطالعات متعدد نشان داده است که دی‌اکسید کربن ناشی از فعالیت‌های بشری برای صدها سال در اتمسفر باقی می‌ماند و دی‌اکسید کربن موجود در اقیانوس‌ها برای مدت‌زمان بیشتری در چرخه طبیعت باقی خواهد ماند. متأسفانه این روند تولید روزافزون دی‌اکسید کربن سبب ایجاد تأثیرات مخرب روی دریاها و اتمسفر شده است.

نکته دیگری که باید به آن توجه کنیم، این است که درواقع صرفاً وجود خود این آلاینده‌ها تأثیری در گرم‌شدن زمین ندارند؛ بلکه تراکم این مواد در سطوح مختلف اتمسفر مانند لایه‌ای از عایق سبب حبس نیروی انرژی خورشیدی در سطح زمین شده و در نتیجه دمای عمومی سطح کره زمین بالاتر می‌رود. عامل ایجاد این پدیده گازهای گلخانه‌ای نامیده می‌شود. گازهای گلخانه‌ای که بیشتر شامل بخار آب، دی‌اکسید کربن، متان و اوزون هستند، مانند شیشه گلخانه، جلوی خروج انرژی خورشیدی از سطح زمین را گرفته و باعث گرم‌تر شدن آن می‌شوند.

این شرایط در سال‌های اخیر به وضعیت بحرانی رسیده و به همین دلیل شناسایی راهکارهایی برای خروج از این شرایط بسیار حیاتی، اقداماتی مانند اهداف توسعه پایدار سازمان ملل و ممنوعیت تولید خودروهای احتراق داخلی در بسیاری از کشورهای دنیا از سال ۲۰۳۰ همگی در این راستا ارزیابی می‌شوند. برای مثال در سال ۲۰۱۵، نمایندگان ۱۹۶ کشور در چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) که در آن سال در پاریس برگزار می‌شد، گرد هم جمع شدند تا برنامه‌ای را برای مقابله و کاهش تغییرات آب‌وهوایی به‌عنوان توافق پاریس ترتیب دهند.

بر اساس این جلسه بین‌المللی طرفین با سه هدف عمومی از جمله رساندن متوسط افزایش دمای کره زمین به میزان کمتر از دو درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطوح پیش از انقلاب صنعتی و ترجیحاً رساندن آن به کمتر از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد، ایجاد تاب‌آوری در برابر تأثیرات تغییرات اقلیمی و اختصاص بودجه مناسب برای موارد بالا  موافقت کردند.

در این راستا، قرار شد از سال ۲۰۲۳، طرفین این توافق هر پنج سال یک‌ بار جلسه‌ای تشکیل دهند تا پیشرفت خود را ارزیابی و برای تقویت مشارکت‌های مدنظر خود برنامه‌ریزی کنند؛ اما علاوه بر این سیاست‌های کلان، راهکارهای دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند ما را در عبور از بحران زیستی پیش رو یاری دهد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

ضرورت آموزش همگانی برای تغییر الگو

امروزه حدود ۸ میلیارد نفر در کره زمین زندگی می‌کنند و آموزش این افراد در راستای پیشگیری از تغییرات آب‌وهوایی دارای اهمیت و تأثیر بسیار زیادی است. به همین دلیل گروهی از دانشمندان بین‌المللی از ایالات‌متحده آمریکا، استرالیا، بریتانیا و شیلی به سرپرستی پروفسور کینر با بررسی صدها مطالعه و پروژه‌های تحقیقاتی، پنج نکته کلیدی مانند اطمینان از این‌که مردم سرمایه‌های لازم را در اختیار دارند، ایجاد انعطاف‌پذیری برای تغییر، آموزش، یادگیری و دریافت اطلاعات لازم از تغییرات اقلیمی و گزینه‌های سازگاری، سرمایه‌گذاری در روابط اجتماعی و توانمند ساختن مردم برای بیان آنچه مناسب آن‌هاست را برای مقابله عمومی مردم با تغییرات اقلیمی معرفی کردند.

مدیریت رسانه و شبکه‌های اجتماعی

امروزه رسانه‌ها و در رأس آن شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در شکل‌دهی افکار عمومی داشته و جلوگیری از انتشار اخبار جعلی و یا محتوای ضد اقدامات مرتبط با تغییرات آب هوایی اهمیت بسیار زیادی دارد. برای نمونه برخی سیاستمداران مشهور از جمله «دانلد ترامپ» (Donald Trump)  به‌کلی منکر بحث گرمایش زمین هستند و این موضوع می‌تواند تأثیراتی جدی در ذهن مخاطبان داشته باشد. یک نمونه مناسب برای مدیریت این موضوع، سیاست توئیتر پیش از خریداری شدن توسط ایلان ماسک بود که اعلام کرد؛ اجازه انتشار به محتوای مخالف با تغییرات اقلیمی را نمی‌دهد.

«شان بویل»، مدیر بخش سیاست‌های مرتبط با پایداری توئیتر و «کیسی جونود»، مدیر پایداری جهانی این شرکت در سال ۲۰۲۰ در رابطه با موضوع فوق معتقدند که ممنوعیت و حذف چنین تبلیغاتی با سیاست این شرکت در مورد محتوای نامناسب همسو است؛ زیرا توئیتر تبلیغات با استفاده از محتوای گمراه‌کننده را ممنوع می‌کند.

از سوی دیگر «آندرو جِی. هافمن» (Andrew J. Hoffman) از پژوهشگران دانشگاه میشیگان مباحث بسیار خوبی درباره موضوع خطرات سمی و کشنده تغییرات آب‌وهوایی مطرح کرده است.

وی در این رابطه می‌گوید: «از یک سو گروهی اعتقاد دارند که تمام این موضوع شوخی و فریب است و فعالیت‌های انسان هیچ تأثیری در محیط‌زیست ندارد و هیچ موضوع غیرعادی در طبیعت رخ نداده است. از سوی دیگر شاهد بحرانی قریب‌الوقوع هستیم که نشان می‌دهد فعالیت‌های انسانی عامل همه این تغییرات است. در این میان دانشمندان تلاش می‌کنند تا این حقیقت را با تمام پیچیدگی‌هایش برای دیگران توضیح دهند.»

وی می‌افزاید: «به‌عنوان افراد یک جامعه مشترک باید در این زمینه به توافق برسیم، ازطرفی نیازمند وجود رهبرانی هستیم که چگونگی مشاهده دستاوردهای علمی را آموزش دهند و ما را در مسیری درست هدایت کنند. این موضوع آسان نیست و بدیهی است که مبارزه با تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین نیازمند بررسی موارد متعددی است که اجرای آن‌ها نیاز به رویکرد و چشم‌اندازی متنوع دارد.»

تأمین بودجه کلان

 بدون شک موفقیت در یک هدف کلان بین‌المللی نیازمند مشارکت همه کشورهاست و در این زمینه هر کشوری باید سهم مالی و عملی خود را ایفا کند. به همین دلیل چندی پیش سلطان بن احمد آل جابر، وزیر صنایع و فناوری پیشرفته امارات متحده عربی در حاشیه بیست و هشتمین نشست کنفرانس COP28 خواستار کمک بین‌المللی و اختصاص ۱۰۰ میلیارد دلار به کشورهای درحال‌توسعه برای مقابله با گرمایش جهانی شد.

رویکرد علم‌محور

متأسفانه شرایط بحرانی گرمایش زمین موجب شده است تا تغییراتی جدی در زمینه‌های مختلف محیط‌زیست کره زمین رخ دهد و ما در مقابله با این تهدید فقط یک سلاح به نام علم و فناوری در اختیار داریم.

در حقیقت جهان باید تلاش کند طی سال‌های پیش رو با بهره‌گیری از دانش خود بر شرایط ناشی از تغییرات اقلیمی غلبه کند. برای نمونه یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد گازهای گلخانه‌ای که نقش مهمی در گرمایش زمین دارند، دامداری صنعتی و به‌ویژه گازهای تولیدشده توسط گاوهاست.

به‌تازگی گروهی از دانشمندان در سوئد کشف کرده‌اند که می‌توانند انتشار گازهای گلخانه‌ای از کود گاوهای شیری را با اضافه‌کردن نوعی جلبک به نصف کاهش دهند. باید توجه داشت که حیوانات نشخوارکننده مانند گاو و بز دارای معده‌های چهار حفره‌ای هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد غذای خود را بدون جویدن، هضم کنند. هنگامی‌که این حیوانات آروغ می‌زنند و همچنین زمانی که کود آن‌ها تجزیه می‌شود، متان آزاد می‌شود.

نمونه دیگر شاخص در این رابطه، استفاده از انرژی‌های نو است. باید این حقیقت را پذیرفت که بدون استفاده و به‌کارگیری فناوری‌های زیست‌محیطی در کشورهای بزرگ صنعتی، هیچ شانسی برای مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی و گرمایش زمین وجود ندارد.

استفاده از انرژی‌های جایگزین از قبیل انرژی خورشیدی و باد، نیازمند داشتن فناوری‌های خاصی با هدف افزایش بهره‌وری است. استفاده از سوخت‌های زیستی، انرژی جزر و مد و مهندسی زیستی نیازمند انجام پژوهش‌های بیشتر و استفاده از نوآوری است.

یکی دیگر از این راهکارهای علم‌محور، استفاده از یخچال‌های مصنوعی کوهستان است که استوپاهای یخی نیز نامیده شده و راه‌حلی نوآورانه برای مقابله با کمبود آب ناشی از خشک‌سالی در ماه‌های تابستان هستند.

در این طرح، پژوهشگران راه‌حلی نوآورانه بر پایه انجماد و ذخیره آب شیرین زمستانی در سازه‌های بزرگ و سر به فلک کشیده ارائه کرده‌اند. با کمک این روش می‌توان در طول سال  به آب دسترسی داشت و گفته می‌شود این یخچال‌های مصنوعی می‌تواند به حفظ جوامعی که در این مناطق زندگی می‌کنند کمک کند. این تکنیک برای نخستین‌بار توسط مهندسی به نام «سونام وانگچوک» (Sonam Wangchuk) در سال ۲۰۱۳ توسعه یافت.

تجزیه‌وتحلیل اطلاعات

ممکن است این عنوان چندان جذاب و کاربردی نباشد؛ اما در حقیقت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از مهم‌ترین مباحث مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی محسوب می‌شود.

تفسیر درجه حرارت در بخش‌های مختلف جهان یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در گفت‌وگوهای مرتبط با گرمایش زمین است و این موضوع روزبه‌روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

درحقیقت پژوهشگران با تجزیه‌وتحلیل حجم زیادی از اطلاعات در سطح جهان، قادر به تفسیر و مطالعه روند تغییرات اقلیمی هستند و امکان ساخت مدل‌های شبیه‌سازی‌شده وجود دارد.