حرکت ایران از خام‌فروشی به سمت ایجاد ارزش‌افزوده از مواد ارزشمند صنعتی

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، یکی از ستادهای توسعه فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان که با هدف ارتقاء سازمانی و توسعه فناوری‌های راهبردی با تکیه بر روندهای جهانی و ظرفیت‌ها و نیازهای داخلی شکل گرفته؛ ستاد توسعه فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته است.

سکانداری این ستاد که یکی از ستاد‌های نوپا و تازه شکل گرفته معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان است به صادق صادق‌زاده دکترای دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت ایران سپرده شده است.

وی که نقش اثرگذاری در رفع نیاز صنایع کشور داشته و دانشمند برتر جوان جهان اسلام در حوزه محیط زیست در سال ۹۷ را از آن خود کرده؛ برنامه‌ها و راهبرد‌های جدی برای تحقق ماموریت‌هایی که روح‌الله دهقانی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری برای ایشان تعریف کرده است دارد و در تلاش است تا با به‌کارگیری ظرفیت دانشی و تخصصی نخبگان و سرآمدان دو حوزه مواد و ساخت پیشرفته؛ زمین بازی را برای بازیگران این حوزه هموارتر و ایران را به یکی از پیشتازان این عرصه در دنیا بدل کند.

صادق‌زاده از وضعیت فعلی و آینده حوزه مواد و ساخت پیشرفته در دنیا و به خصوص کشور‌هایی که به شکل ویژه با حمایت‌های مالی و معنوی دولتی به دنبال جهش علمی در این حوزه هستند؛ ترسیم و در نهایت بر ورود جدی ایران به این عرصه تاکید کرد.

وی با بیان اینکه «مواد»، نقطه عطف و بنیان‌های فیزیکی تمدن بشر را شکل می‌دهد، اظهار کرد: دوره‌های تمدن بشری با مواد نام‌گذاری شده است که بیانگر تأثیر بالای مواد و فنون مربوط در توسعه جامعه بشری است. صنایع «مواد پیشرفته» نیز از سال ۱۹۸۰ به عنوان یکی از مهم‌ترین و پویاترین مباحث در تاریخ صنعت بین‌المللی ظهور پیدا کرد. این مواد، نسل نوینی از مواد فلزی، سرامیکی، پلیمری و کامپوزیتی هستند که به دلیل ساختار داخلی جدید و متفاوت، از خواص فیزیکی و شیمیایی جدید و ممتازی نسبت به مواد متداول برخوردار می‌باشند. خواص ارتقایافته و منحصربه‌فرد این دسته از مواد، کارکرد‌های برجسته و بی‌نظیری را برای آن‌ها امکان‌پذیر می‌سازد.

دکترای دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت ایران افزود: وابستگی فراوان دیگر حوزه‌های فناوری (ازجمله هوافضا، انرژی‌های نو، تجهیزات پیشرفته ساخت، تولید، آزمایشگاهی و...) به استفاده از فناوری‌ها و محصولات مواد پیشرفته و تأثیرات فنی و اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم آن بر این حوزه‌ها را نمی‌توان انکار کرد. به طوری که ردپای مستقیم فناوری‌ها و محصولات مواد پیشرفته در طیف وسیعی از صنایع به چشم می‌خورد.

صادق‌زاده با بیان اینکه وظایف و حوزه فعالیت ستاد به دو بخش مواد پیشرفته و ساخت پیشرفته تقسیم می‌شود، تصریح کرد: بخش مواد پیشرفته خود نیز به ۳ بخش دپارتمان مواد معدنی، دپارتمان مواد مرتبط با حوزه نفت، گاز و پتروشیمی و دپارتمان مواد نوظهور تقسیم می‌شود.

وی افزود: در بخش مواد معدنی، با توجه به اینکه در دیگر ستاد‌ها کمتر به این مسئله پرداخته می‌شود، ما به صورت خاص روی این بخش متمرکز هستیم. در بخش نفت، گاز و پتروشیمی هم نظر به گستردگی کار، ما با نهاد‌هایی مانند پارک‌های علم و فناوری مرتبط با وزارت نفت در تعامل هستیم تا اصطلاحاً چرخ را دوباره اختراع نکنیم و دوباره کاری صورت نگیرد. در همه این موارد، توسعه فناوری مهمترین شاه کلیدی است که دنبال می‌شود.

دکترای دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت ایران با اشاره به اینکه مواد نوظهور هم به موادی اطلاق می‌شود که شاید هنوز به صورت گسترده در زندگی مردم کاربرد نداشته باشند و در مرحله تحقیقات قرار دارند، مطرح کرد: این مواد نوظهور در آینده، تجاری‌سازی آن‌ها گسترش خواهد یافت. در این بخش تمرکز ما بر روی حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی و نهاد‌های دانشگاهی است. موادی مانند گرافن که در حوزه پژوهش به یک بلوغ نسبی رسیده است و در صنعت کاربرد یافته، MOF‌ها، MAX PHASE‌ها و مواد دو بعدی مختلف، مثل MoS۲ از جمله این مواد هستند. البته برخی از این مواد در دنیا نیز چندان صنعتی سازی نشده اند، اما پیش بینی می‌شود، در آینده اثرات شگرفی از این مواد بروز پیدا خواهد نمود.

صادق‌زاده مطرح کرد: متاسفانه کیفیت نازل موادی که مردم ما بعضا در زندگی روزمره مورد استفاده قرار می‌دهند، یکی از چالش‌های جدی این حوزه است. عمده دلیلی این مسئله هم عدم نظارت کافی بر مواد اولیه تولیدی یا وارداتی در این زمینه است. ولی درصد خلوص یک ماده اولیه در حد استاندارد نباشد و یا بهر دلیل دیگری کیفیت پائینی داشته باشد نمی‌توان انتظار داشت محصول نهایی فرآوری شده در یک کارخانه یه محصول باکیفیت و استاندارد باشد. برای این موضوع در حال برنامه ریزی برای یک ورود جدی هستیم.

وی افزود: چالش دوم و بسیار با اهمیت در عرصه‌های مختلف، خام فروشی مواد است. این مشکل از خانه‌های مردم تا عمق صنایع معدنی و پتروشیمی ما وجود دارد و دائما نیز توسط گروه‌های مختلف مورد بحث و مجادله قرار می‌گیرد.

دکترای دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت ایران خاطرنشان کرد: این ستاد همچنین در تلاش است تا فناوری‌های بازیافت و کاهش پسماند را هر چه بیشتر توسعه دهد. در برخی موارد، پسماند و نخاله‌های معدنی ما از خود خاک معدنی برخی کشور‌ها خلوص بالاتری دارند. زمینه کار در حوزه پسماند برای شرکت‌های دانش بنیان و فناور گسترده است و تلاش ما اولویت سنجی و تمرکز بر حوزه‌های با بیشترین بازده است.

صادق‌زاده بیان کرد: در حوزه مواد معدنی، بدلیل استفاده رایگان از انرژی و عدم پاسخگویی لازم در قبال مصرف انرژی، در ایران مواد معدنی با هزینه بالایی تولید می‌شوند و در واقع در برخی موارد داریم از طریق صادرات مواد معدنی، نفت را صادر می‌کنیم و حتی در برخی موارد می‌توان گفت اگر همان نفت را مستقیم صادر کنیم بسیار صرفه بیشتری دارد. در حوزه مواد حوزه صنعت نفت و گاز هم نکات ویژه زیادی وجود دارد که در آینده به آن‌ها خواهیم پرداخت. در سایر کشور‌ها بدلیل کار بر مبنای سود و رقابت در بازار جهانی، خطوط تولید مداوم اصلاح و و فناوری‌ها به روز می‌شوند تا بتوانند در بازار جهانی رقابت کنند. در حال حاضر، ممکن است از نظر حجم تولید با بسیاری از کشور‌ها رقابت کنیم، اما از نظر بهره وری در برداشت در زمینه‌های مختلف قابل مقایسه نیستیم و قدرت رقابت نداریم. این مشکل باید برطرف شود.

وی افزود: در بخش ساخت پیشرفته سرعت رشد تکنولوژی در دنیا بسیار بالا است. پرینتر‌های سه بعدی از جمله مباحث مهم در این حوزه هستند. اینگونه پرینتر‌ها قادر به ساخت قطعات بسیار پیچیده هستند که با روش‌های رایج فعلی قابل انجام نیست. اوباما رئیس جمهور آمریکا در ۲۰۱۳ در یک سخنرانی مدعی شد که تا ۱۰ سال دیگر انقلابی در زمینه پرینت افزایشی در دنیا رخ می‌دهد و من می‌خواهم که آمریکا در این زمینه سرآمد باشد. الان ۱۰ سال از آن زمان گذشته و تصور ما این است که از انقلاب خبری نیست. اما واقعیت چیزی دیگر است. در حال حاضر، در عمق مجموعه‌های صنعتی در کشور‌های توسعه یافته از این فناوری به شکل قابل توجهی استفاده می‌شود. در کشور ما هم ستاد فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته تا سال ۹۷ فعالیت‌های مختلفی در این خصوص انجام داد و رویداد‌هایی برگزار کرد و در حال حاضر هم شرکت‌های مختلفی از دل همین رویداد‌ها برخواسته اند.

دکترای دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت ایران اظهار کرد: متاسفانه، چون در سال ۹۷ ستاد مواد پیشرفته و ساخت در ستاد فوتونیک و لیزر ادغام شد، به این قسمت خیلی بها داده نشد. این کم توجهی باعث شد که این شرکت‌های فناور به وارد کننده قطعات و مونتاژ کار بدل شوند. ما برای آنکه بتوانیم در دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم باید از این رکود خارج شویم و به سمت استفاده از فناوری روز در این حوزه حرکت کنیم.

صادق‌زاده بیان کرد: اگر ما نتوانیم خود را با این انقلاب فناوری همگام سازیم، کارخانجات ما چند سال دیگر متوجه می‌شوند برای ماندن در بورس رقابت با رقبای خارجی ناچار هستند دستگاه‌های پرینت پیشرفته تهیه کنند و اگر در آن زمان فناوری در داخل بومی سازی نشده باشد، مالک کارخانه ناچار است دستگاه تراش بی استفاده را به صورت ضایعات بفروشد و پولی برای خرید و واردات فناوری گرانقیمت نخواهد داشد و این تازه ابتدای مشکلات دولت در اعطای تسهیلات و بخش خصوصی در برگرداندن ان تسهیلات خواهد بود.

وی مطرح کرد: بسیار مهم است که همین حالا دست به کار شویم، البته کار باید از همان سال ۹۵ دنبال می‌شد، اما اکنون هم دیر نشده و باید صنعت را در بحث فناوری‌های پرینت درگیر کرد. صنایع بزرگ هم باید پای کار بیایند. وقتی ناسا از فناوری پرینت استفاده می‌کند، چرا صنعت هوافضای ما نباید استفاده کند؟

دکترای دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت ایران با بیان اینکه برنامه اصلی ما در این زمینه، راه‌اندازی یک مرکز کلان ساخت پیشرفته با تمرکز بر ساخت افزایشی است، تصریح کرد: در حال برنامه ریزی و رایزنی برای تدوین نقشه راه و آئین نامه اجرایی این مرکز هستیم. امیدواریم به زودی این طرح که یکی از طرح‌های کلان معاونت علمی است اجرایی شود و اثرات آن را نیز در سال‌های آینده شاهد باشیم.

صادق‌زاده خاطرنشان کرد: ما در ستاد بر اهمیت ترویج و آموزش واقف هستیم و یک برنامه مدون برای دانش آموزان تدارک دیده‎‌ایم، آگاهی نسل جوان و نوجوان ما در مورد ارزشمندی پسماند می‌تواند در آینده برای ما بازده بسیاری داشته باشد. باید آموزش‌ها را ودارس آغاز کنیم، چون این کار ما را به فرهنگ سازی درست و مطلوب می‌رساند.