اقتصاد دانش بنیان؛ ضرورت پیشرفت

به گزارش گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، مریم بیکی حسن: قدرت اقتصادی به یک معنا پایه و رکن اقتدار در سایر شئون زیست ملت‌ها است. طی قرون متمادی انسان دوران ها، سبک ها و مکاتب گوناگون اقتصادی را تجربه کرده است. بسیاری از نزاع‌های خونین و جنگ های ویرانگر با انگیزه‌های اقتصادی شکل گرفته‌اند و هر یک به طریقی مسیر حیات ملت هایی را دستخوش تغییراتی بازگشت ناپذیر نمودند. دوران استعمار کهن شامل برخی از ننگین ترین صفحات تاریخ حیات آدمی است. سرزمین هایی با منابع طبیعی سرشار بدست حکومت هایی که در «توحش» «پیشرفته» بودند رسما تصاحب می‌شدند.

پدیده کریه «برده داری» و مالکیت بر «انسان ها» تنها بخشی از این صفحات ننگین است. عصر استعمار و برده داری _ دست کم به مفهوم شناخته شده آن_ مدت هاست که به پایان رسیده اما قدرت های سنتی آن جهانِ پایان یافته، با حقیقت سر جدال دارند و شکل نوینی از جنگ‌ها و رقابت‌های پیدا و پنهان اقتصادی با شدت تمام ادامه دارد. همچنین مدت هاست که نظام تک قطبی رو به افول است و قطعا به دوران جهان دو قطبی هم باز نخواهیم‌گشت. جهان شاهد ظهور و رقابت قدرت‌ها و دسته بندی‌های متکثر است.

در این بین، برخی ملت ها اراده پیشرفت توأم با تعالی دارند و راه جدیدی در پیش گرفته اند. راهی که نه منتهی به پذیرش استثمار می شود و نه به بند کشیدن ملل دیگر در آن معنا و مفهومی دارد. پرچمدار چنین راه و مرام و اندیشه ای ملت ایران است که ایده و اراده خود را با انقلاب اسلامی به جهانیان عرضه کرد و زنگ خطر بزرگ را برای سلطه‌گران به صدا در آورد. استقلال و پیشرفت، همواره دو کلید‌واژه مهم در منظومه فکری امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب بوده است. علی رغم کارشکنی ها و انواع تحریم از سوی طرف های متخاصم خارجی و نیز علی رغم حرکت مسموم و همیشگی القای حس ناتوانی و یأس و حقارت به ملت ایران، تلاش برای پیشرفت و قطع وابستگی ها شروع شد.

با آغاز جنگ تحمیلی و وضع سلسله تحریم های ظالمانه، ملت ایران به وضوح با نقایص و مضرات اقتصاد تک‌محصولی و خام‌فروشی نفت آشنا شد و عمق چنین فاجعه ای را لمس کرد. دهه اول بعد از پیروزی انقلاب، بخش اعظم نیرو و توان کشور صرف دفاع از تمامیت ارضی و آرمان‌های مردم ایران شد. اما این مانع از کشف یک حقیقت بزرگ برای مردم و مسئولین نشد. جنگی که به دلیل وابستگی تجهیزات نظامی در رژیم پهلوی، کارش به نبرد تن و تانک رسیده بود وارد مرحله جدیدی شد و با فرماندهی امام (ره) بر قوای مسلح و پیگیری برخی مسئولان لشکری و کشوری، ایران توانست برخی از ضروریات و تجهیزات نظامی و دفاعی را با تکیه بر توان داخلی تأمین کند.

توان موشکی ایران و ایده هایی که دلاوران ارتش و سپاه عملی کردند یا کلید زدند، مقدمه ای برای تغییرات و پیشرفت های بزرگ در عرصه های دیگر بودند. نام های بزرگی چون شهیدان تهرانی‌مقدم، چمران و ستاری و البته بسیاری از گمنامان بزرگ بذر خود باوری و تحول و پیشرفت پس از دفاع مقدس در عرصه های غیر نظامی را نیز در دل مردم این آب و خاک رویاندند. با پایان جنگ تحمیلی و پس از عروج ملکوتی امام بزرگوار، مشی و اراده رهبر فرزانه انقلاب همراستا با اندیشه حکیمانه امام خمینی (ره) ادامه یافت و پیشرفت همه جانبه سرلوحه سیاست‌های کلان نظام قرار گرفت. تغییرات پر شتاب علم و فناوری منجر به تغییر و تحولات چشمگیر تبعی در اقتصاد جهان شد.

از دهه هشتاد میلادی، رشد علم و فناوری شتابی چشمگیر گرفت و با پایان قرن بیستم به سرعتی حیرت‌آور رسید. به نحوی که نیمه عمر برخی دستاوردهای علمی و فناورانه به کمتر از ده سال رسید. چنین شرایطی باعث شد ضرورت و اهمیت اقتصاد دانش بنیان عملا به منصه ظهور برسد. اقتصاد دانش بنیان مفهومی است که نخستین بار نزدیک به شش دهه قبل مطرح شد. مطابق این الگو دانش و نیروی انسانی متخصص، مولد ثروت و پیشرفت اقتصادی و البته مولد پیشرفت و توسعه خود علم و دانش هستند. 

با پیگیری مجدانه رهبر انقلاب و به دلیل ضرورت پیشرفت اقتصاد دانش بنیان، رئیس دستگاه اجرایی کشور موظف به انتصاب مشاور علمی شد. جایگاهی که بیش از یک دهه است که با عنوان «معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری» شناخته می شود. مسئولیتی خطیر که اتصال و ارتباط نهاد علم با صنعت و نیز مدیریتِ حمایت و زمینه سازی دولت، اساسی‌ترین و بدیهی‌ترین وظیفه آن است. نقشی که باید همواره از سوی دولت با جدیت دنبال شود. متأسفانه در برخی دوره ها معاون علمی صرفا جهت خالی نبودن عریضه منصوب می شد و متن حکم انتصاب حتی با اشاره در بر دارنده شرح وظایف و انتظارات رئیس کابینه از معاون علمی نبود و در خیرمقدم‌گویی و احوال پرسی خلاصه می شد.

حکم انتصاب دکتر دهقانی فیروز آبادی ، امیدها برای رویکرد فعال دولت آقای رئیسی در خصوص پیشرفت علمی و فناوری کشور و اهتمام به اقتصاد دانش بنیان و حمایت از نخبگان و تحقق منویات رهبر انقلاب و اهداف ترسیم شده از سوی ایشان را زنده کرد. در دیدار هفته گذشته رهبر انقلاب با جمعی از تولید کنندگان و فعالان شرکت های دانش بنیان، ایشان با اشاره به عقب ماندن کشور در دهه نود و عوامل آن، دلایل نیاز کشور به رشد اقتصادی سریع و مستمر را بر شمردند. ایشان تأکید کردند که مشکل محسوس معیشت مردم و رفاه خانوار و معضل فقر، بدون رشد اقتصادی علاج پذیر نیست.

ضرورت ارتقای جایگاه ایران در اقتصاد منطقه و جهان که تا میزان زیادی وابسته به وضع اقتصادی است دلیل دیگری بود که ایشان برای ضرورت رشد اقتصادی مطرح کردند. لزوم ایجاد شغل برای نیروی متخصص و جوان کارآمد تحصیل کرده و نیز لزوم ثروتمند شدن کشور برای زمان نه چندان دوری که عواقب کاهش جمعیت و افزایش میانگین سنی، وضعیت کشور را تحت تأثیر قرار می دهد، دلایل دیگر ضرورت رشد سریع و مستمر اقتصاد کشور در بیان رهبر انقلاب بود. ایشان دو رکن اساسی برای پیشرفت اقتصادی را «افزایش سرمایه‌گذاری برای تولید» و «ارتقای بهره‌وری» عنوان کردند. در خصوص ضرورت ارتقای بهره وری، رهبر انقلاب به طور خاص بر مسئله آب، انرژی و نیروی انسانی تأکید کردند.

رهبر معظم انقلاب الزامات دیگر رشد اقتصادی را شرح دادند؛ داشتن چشم انداز راهبردی و برنامه ریزی بلند مدت دستگاه‌های اجرایی حکومتی برای مسائل اقتصادی، موجب می شود که در این امور  دچار روزمرگی و حرکات زیگزاگی نشویم. ایشان همچنین حمایت دستگاه های اجرایی از توسعه بنگاه‌های اقتصادی و بالا رفتن سطح دانش و فناوری در کشور را ضروری دانستند. در خصوص حمایت دستگاه‌ها از بنگاه‌های اقتصادی، رهبر انقلاب با ذکر یک مثال، اشاره ای گذرا به مسئله مالیات داشتند. ذکر این نکته ضروری است که به نظر می‌رسد لزوم نظارت دولت بر دستگاه مالیاتی و میزان التزام و پایبندی آن به قانون از نظر دستگاه اجرایی دور مانده است.  متأسفانه برخی مشوق‌هایی که برای کادر اداره دارایی در نظر گرفته شده عملا منجر به سوء استفاده برخی عناصر سودجو در درون سازمان امور مالیاتی کشور شده است و عملا دست چنین عناصری برای تحت فشار قرار دادن فعالان اقتصادی باز است... 

رقابت پذیر کردن کالای ایرانی لازمه دیگر رشد اقتصادی دربیان رهبر انقلاب است که با ارتقای کیفیت و پایین آوردن قیمت تمام شده میسر می شود. در نگاه رهبر انقلاب در هم‌تنیدگی فرهنگ و اقتصاد به وضوح نمایان است. چنانکه فراگیر شدن فراملیِ زبان فارسی در نتیجه اهتمام به ارتقای دانش و فناوری کشور طی پنج دهه را امری میسر و آرزویی تحقق پذیر دانستند و درخصوص رقابت‌پذیر شدن کالای ایرانی تأکید کردند که تولید‌کننده ایرانی باید به جایی برسد که با اطمینان خاطر، عبارت «ساخت ایران» را با زبان و خط فارسی بر روی محصول صادراتی اش درج کند. امری که متأسفانه برخی تولید کنندگان به خصوص در عرصه بهداشت، درمان و زیبایی دقیقا عکس آن عمل می کنند و بر روی بسته‌بندی محصول غیرصادرتی‌شان، حتی یک کلمه فارسی پیدا نمی‌شود...

رهبر معظم انقلاب با اشاره به لزوم بهبود فضای کسب و کار، برخی راه حل ها برای بهبود فضای کسب و کار را علاج تصمیم گیری‌های متناقض دستگاه ها، پرهیز از تغییرات مکرر قوانین و مقررات، برداشتن مداخله‌های سلیقه‌ای از سوی نهادهای نظارتی و غیرنظارتی و سرانجام تأمین مالی برای فعالیت‌های بخش خصوصی عنوان کردند.  
لازمه دیگر رشد اقتصادی در کلام ایشان انضباط مالی در بودجه کشور است. واقعیت این است که برخی ناهماهنگی‌ها و حتی لجاجت و قدرت نمایی برخی جریان های سیاسی در مقابل دولت ها در ادوار گوناگون مجلس (و البته عکس آن) نه تنها سبب بر هم خوردن نظم در امور مالی و اقتصادی کشور می شود، بلکه عملا سرخوردگی و اشمئزاز و ناامیدی مردم از فضای اقتصادی کشور و جریان های سیاسی را به دنبال دارد. اندکی بلوغ سیاسی و عقلی برای عدم تکرار چنین مصائبی کافی است... 

پرهیز دولت از مدیریت و مالکیت بنگاه‌های اقتصادی و یا رقابت با بخش خصوصی و همچنین پرهیز از واردات بی‌رویه از دیگر ضروریات رشد اقتصادی کشور در بیان رهبر انقلاب بود. امری که تنها با نظارت دقیق و خود اصلاحی دائمی دولت میسر میشود.  

رهبر انقلاب در پایان این جلسه از بنگاه‌های اقتصادی دعوت کردند که میان خود و به ویژه در خصوص صادرات و ارتباطات خارجی عرصه رقابت را از حوزه همکاری جدا کنند. همچنین توجه دولت و بنگاه‌های بزرگ به شرکت‌های کوچک و متوسط را ضروری دانستند. چراکه این شرکت ها در ایجاد اشتغال و ایجاد ارزش افزوده برای کالاها نقش زیادی دارند و می‌توانند کمک کنند. در پایان، ضرورت توجه به تعاونی‌ها و نقش آن ها در ایجاد اشتغال و عدالت اقتصادی نکته دیگری بود که رهبر انقلاب بر آن تاکید کردند. 

معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان می‌تواند حلقه اتصال قدرتمندی برای نهاد علم و دانشگاه با صنعت و کشاورزی و عرصه سیاست کلان کشور باشد و فراتر از یک عنوان صرف، منشأ اثرات واقعی در تحقق این اهداف بشود.