مورچه‌ زامبی و قارچی که ذهنش را کنترل می‌کند + تصاویر

به گزارش گروه علم و فناوری آنا به نقل از Wired، زامبی یک موجود ساده با سلیقه‌ای ساده است که از قدم زدن آهسته در ساحل، غذا خوردن با گروهی از دوستانش و گه‌گاهی جست و خیز روی پلکان‌ها لذت می‌برد. در واقع، پاتوژنی که آن را آلوده می‌کند، دلیل بروز چنین رفتاری است. این پاتوژن نیاز به رفتار پیچیده‌ای ندارد؛ فقط به حامل گرسنه و تقریبا نابودنشدنی خود دستور می‌دهد تا مستقیم به سمت میزبان بعدی برود. شاید همه اینها تراوش ذهن نویسندگان خلاق باشد اما جالب است بدانید که روی سیاره ما مورچه‌های زامبی‌مانندی نیز وجود دارند.

سر مورچه نجار تایلندی؛ باقی‌مانده ساقه‌ قارچ انگلی زیر قارچ فوق انگلی (سفید) قابل مشاهده است

این مورچه زامبی تحت تاثیر قارچ انگلی پیشرفته‌ای، که گمان می‌رود کنترل ذهن این حشره را به دست می‌گیرد، دستخوش دگردیسی بسیار پیچیده‌تر و سخت‌تری می‌شود. آنچه بین انگل و میزبان بدون مغزش رخ می‌دهد، جدالی بسیار غریب و هوشمند است که روی دست همه خواب و خیال‌های هالیوودی بلند می‌شود.

برای بسیاری از ما سخت است که دلمان به حال مورچه‌ها بسوزد چراکه همان حشره مزاحمی است که پیک‌نیک‌مان را خراب می‌کند و حتی قادر به نابودی کل شهر هم است. اما منظره آلوده شدن این مورچه توسط نوعی قارچ انگلی کار خوشایندی نیست. این قارچ انگلی از گونه «Ophiocordyceps» است که هر کدام به طور باورنکردنی تنها به یک گونه مورچه حمله می‌کنند.

وقتی که یک عضو منظم از یک جامعه به شدت سازمان‌یافته به این قارچ مبتلا می‌شود، اختیار خود را از دست می‌دهد و تحت تاثیر پاتوژنی که با ترکیبی از مواد شیمیایی کنترل مغزش را به دست گرفته از کلنی خود خارج می‌شود.

مورچه نجار تایلندی که توسط قارچ انگلی کشته شده است. سه بدنه بزرگ تولید هاگ روی ساقه قرار گرفته است

مورچه، به دستور قارچ، به سمت موقعیت دقیقی در جنگل راه می‌افتد. دانشمندان با رسم مختصات این مورچه‌های بخت‌برگشته متوجه نظم دقیقی در این سفرها شدند، این پاتوژن مانند یک GPS برای این حشرات کار می‌کند فقط با این تفاوت که مورچه هرگز خواهان این مسیر نبوده است.

دیوید هیوز، زیست بوم‌شناس رفتاری در دانشگاه پنسیلوانیا، در این‌باره اظهار داشت: «مورچه‌ها ترغیب می‌شوند نواحی خاصی از قسمت زیرین برگ‌ها، آوند اصلی برگ، را گاز بزنند. این برگ‌ها به سمت شمال و شمال غربی قرار گرفته‌اند و تقریبا 25 سانتی‌متر با زمین فاصله دارند. کل این پدیده با دقت چشمگیری هنگام ظهر روی می‌دهد و این امر را تبدیل به پیچیده‌ترین نمونه‌ دستکاری انگلی در رفتار میزبان می‌کند».

قارچ با توجه به دما و رطوبت مورد نظر خود، این شرایط را انتخاب می‌کند. هیوز این امر را با انتقال مورچه‌ها به نقطه‌ای خشک‌تر و داغ‌تر مورد بررسی قرار داد و نتیجه این شد که قارچ قادر به رشد نبود.

وقتی که مورچه آرواره‌های خود را در آوند برگ فرو می‌کند، از بین می‌رود و از پشت سرش یک ساقه بیرون می‌زند که شاید به نوعی زیبا باشد اما نامطلوب‌ترین کلاه دنیاست. این امر به نوبه خود باعث فروریختن هاگ بر سر مورچه‌های کارگر دیگر که در حال کار روی زمین هستند، می‌شود. هاگ‌ها به اسکلت خارجی آنها می‌چسبد و پدیده‌ای را آغاز می‌کند که آن را روش تهاجمی می‌نامند.

مورچه نجار تایلندی که توسط قارچ انگلی کشته شده حالا مستعمره قارچ فوق انگلی شده که مختص از بین بردن قارچ انگلی است

در ادامه هیوز افزود: «قارچ برای ورود به بدن مورچه، شروع به افزایش فشار بر اسکلت خارجی حشره می‌کند. بر اساس مطالعات بر قارچ انگلی گیاهان، به خصوص برنج، می‌دانیم که آنها قادر به ایجاد فشاری داخل هاگ خود هستند که برابر با فشار موجود در چرخ‌های یک هواپیمای بوئینگ 747 است. بنابراین هاگ‌ها مقدار زیادی از فشار را داخل خود تحمل می‌کنند و وقتی که فشار به سطح خاصی رسید، حفره‌ای را داخل دیوار ایجاد می‌کنند و همه مواد ژنتیکی به درون مورچه رانده می‌شود و سپس چرخه دوباره از نو تکرار می‌شود».

طبق گفته‌های هیوز، علاوه بر 160 گونه شناخته‌شده از این قارچ که قادر به کنترل مورچه است، احتمالا 1000 گونه مختلف دیگر هم وجود دارد که هنوز کشف نشده‌اند. این آمار علاوه بر قارچ‌هایی است که گونه‌های خاصی از حشرات دیگر، از سوسک گرفته تا پروانه، را مورد هدف قرار می‌دهند.

مورچه نجار برزیلی در حال گاز زدن به برگ. ساقه قارچ انگلی روی سر مورچه دیده می‌شود که بسیار کوتاه است و در مراحل اولیه قرار دارد

رابطه میان قارچ و مورچه را می‌توان تصویر قابل توجهی از همزیستی انگل-میزبان در نظر گرفت که محققان تازه به شروع درک آن کرده‌اند؛ رکوردهای فسیلی از برگ‌های گاز زده شده نشان می‌دهد که این پدیده قدمتی بالغ بر 48 میلیون سال دارد. شکارچیان مورچه، هر کدام به دنبال گونه‌ای خاص، در حال توسعه سازگاری حیرت‌انگیزی برای نجات یافتن بوده‌اند و در پاسخ این امر، مورچه‌ها هم در حال گسترش راه‌های دفاعی هوشمندانه‌ای در برابر خطر بوده‌اند.

هیوز در این باره گفت: «قارچ‌ها نیاز به انتقال دارند اما قادر به انجام این کار در لانه مورچه‌ها نیست چراکه اجتماع مورچه‌ها به منظور ادامه حیات خود، به نوعی سیستم ایمنی پیشگیری تکامل یافته‌اند که متکی بر دفاع رفتاری است. بنابراین آنها چیزی به نام ایمنی اجتماعی دارند. آنها به روشی ساده شیوع بیماری داخل آشیانه‌شان را متوقف می‌کنند: مورچه‌ها افراد بیمار را پیدا کرده و آنها را از لانه خارج می‌کنند».

با وجود اقدامات پیشگیری‌کننده مورچه‌ها، این قارچ‌ها بسیار کشنده و قادر به از بین بردن کل کلنی هستند. در صورت کنترل نشدن، این قارچ‌ها می‌توانند خود و مورچه‌های میزبانشان را به مرز انقراض بکشانند. اما اینجا جایی است که داستان عجیب می‌شود. این قارچ‌های انگلی خودشان هم نوعی قارچ انگلی دارند.

مورچه نجار بزریلی در حال تغذیه از برگ. اخیرا گونه جدیدی از قارچ انگلی کشف شده که این مورچه‌ را آلوده می‌کند

هیوز در این‌باره گفت: «پدیده موفقیت‌آمیزی که امکان ساخت گورستانی در جنگل را به این قارچ‌ها می‌دهد، همچنین دیگر ارگانیزم‌ها را دعوت می‌کند تا آنها را آلوده کند. قارچ‌های فوق انگلی باعث عقیم شدن قارچ انگلی مورچه زامبی می‌شود. بدین ترتیب قارچ مورچه زامبی متکی بر یک بدنه اسپور یا هاگ است که هاگ آزاده می‌کند و چرخه را ادامه می‌دهد تا وقتی که انگل دیگر وارد و آن را سرنگون می‌کند».

هیوز در یکی از مطالعاتش کشف کرد که تنها 6/5 درصد از بدنه قارچ مورچه زامبی، هاگ زیستا تولید می‌کند. وی در آخر اضافه کرد: «ما در حال کشف این پدیده هستیم که نیمی از حیات روی زمین، انگلی است. این امر رایج‌ترین حالت هستی در تاریخ حیات زمین است. اما تنها اقلیت کوچکی از انگل‌ها دارای قابلیت کنترل ذهن هستند و چه انگیزه‌ای پشت کنترل رفتار میزبان وجود دارد؟»

مترجم: هانا حیدری