آینده‌پژوهی-۱۵؛
سناریوهای آینده آموزش عالی ایران کدام‌اند؟/ ضرورت بازاندیشی در نظام آموزشی بر مبنای فناوری‌های نوظهور
بررسی مهم‌ترین روندهای مؤثر بر آینده آموزش عالی و عدم قطعیت‌های اصلی حاکم بر آینده‌نگاری آموزش عالی ایران با کمک روش ترکیبی، یکی از روش‌های اعتبارسنجی نظام آموزش عالی کشور به شمار می‌آید.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با توجه به نقش کلیدی آموزش عالی در جامعه و تأثیر فراگیر فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی بر کارکردهای دانشگاه، باید در ابتدا مهم‌ترین پیشران‌های (عوامل تأثیرگذار بر روندها، رویدادها، اقدام‌ها و تصاویر که ممکن است آینده‌های متمایزی پدید آورند) آموزش عالی، مورد بررسی قرارگرفته و سپس با توجه به نیازها و دیدگاه صاحب‌نظران، مهم‌ترین عدم قطعیت‌ها و عوامل کلیدی شکل‌دهنده آموزش عالی در افق چشم‌انداز شناسایی می‌شود. مجموعه عوامل، سناریوهای (شرحی از جزئیات اتفاقات ممکن در آینده) جانشین این نظام را در افق ۱۴۰۴ شکل می‌دهند.
غلامعلی منتظر، دانشیار دانشگاه تربیت مدرس در مقاله «سناریو نگاری آینده آموزش عالی ایران و کارکرد فناوری اطلاعات در آن» که در فصلنامه علمی-پژوهشی سیاست علم و فناوری در سال ۱۳۹۴ به چاپ رسید، سناریوهای آموزش عالی متأثر از فناوری اطلاعات در افق زمانی سال ۱۴۰۴ را شناسایی و اصلی‌ترین سناریوهای آموزش عالی را موردبحث قرار می‌دهد.
نویسنده مقاله با استفاده از روش ترکیبی سناریو نگاری، چهار سناریوی اصلی تحت عناوین «شمشاد خانه‌پرور»، «سرو چمان»، «رز رنگین‌کمان» و «یاس ارغوانی» را برای آینده آموزش عالی ایران تدوین و اعتبارسنجی می‌کند. وی مدعی است، این سناریوها، چارچوب مناسبی را برای سیاست‌گذاری در اختیار برنامه‌ریزان ملی قرار می‌دهد.
از تربیت نیروی متخصص برای سال‌های آینده تا انجام تحقیقات برای حل مسائل
در دهه‌های اخیر، دانشگاه‌ها دچار تغییراتی جدی شده و شواهد نشان می‌دهد که این تغییرات، در آینده گسترده‌تر و عمیق‌تر خواهد شد. عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس در مقدمه مقاله، چهار عامل اصلی را بر شکل گرفتن آینده دانشگاه تأثیرگذار می‌داند و می‌گوید، «نخست اینکه آموزش عالی دامنه متنوعی از نیازهای مختلف را در برمی‌گیرد و نباید برای بررسی آینده آن، صرفاً به اطلاعات گذشته اکتفا شود. دوم اینکه حدود اختیارات دانشگاه‌ها، با ورود تأمین‌کنندگان بخش خصوصی، در حال افزایش است. در وهله سوم به دلیل تفاوت‌های فراوان نظام‌های آموزش عالی در نقاط مختلف دنیا، آموزش عالی با نوآوری‌های جدیدی مواجه خواهد شد و در نهایت توسعه سریع فناوری‌های اطلاعاتی موجب تغییر در پارادایم‌های آموزشی خواهد شد.»
به گفته این پژوهشگر، «ابزار اصلی برای دستیابی به اهداف آموزش عالی، اقتصاد نوآور و رقابتی، بر اساس سرمایه‌گذاری در بخش منابع انسانی است و به همین دلیل دانشگاه‌ها از سهم به سزایی در راهبری جوامع آینده برخوردارند به‌علاوه، کارکردهای اجتماعی دانشگاه‌ها در جوامع در حال توسعه اهمیت بسیاری دارد.»
دانشگاه‌ها در عصر کنونی، نگاه ویژه‌ای به آینده دارند از تربیت نیروی متخصص برای سال‌های آینده، انجام تحقیقات برای حل مشکلات، نوآوری و خلاقیت برای حل مسائل تا ایفای نقش پیشتاز در امور علمی و فرهنگی، همگامی با تحولات علمی جهان و انتقال دانش علمی و فناوری به جامعه. نویسنده مقاله نظام آموزش عالی کشور در شکل فعلی آن را تنیده در مناسبات گوناگونی می‌داند که زوایای آن حتی برای افرادی که سال‌های طولانی از نزدیک با آن ارتباط داشته‌اند، ناشناخته مانده است. تنوع مراکز آموزش عالی، تعدد مراجع تصمیم‌گیرنده، فرآیند روبه رشد آموزش و تحقیق، توسعه شاخه‌های مختلف علوم و غیره، ازجمله عواملی هستند که بر پیچیدگی این نظام می‌افزایند. داشتن درک و تصویری از آینده‌های باورکردنی در دنیای متغیر و پیچیده امروز، مقدمه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای حوزه‌های مختلف است.»
فرایند جهانی‌شدن یکی از پیشران‌های مهم تغییرات آینده آموزش عالی است
لذا با توجه به اهمیت و تأثیرات مهم بخش آموزش عالی در جامعه، بررسی چالش‌ها و تغییرات مهم پیش روی این بخش ضروری است. به گفته نویسنده مقاله، یکی از روش‌های شناخت آینده‌های باورکردنی، بهره‌گیری از برنامه‌ریزی بر پایه سناریوسازی است. لذا پرسش‌های اصلی را این‌گونه تنظیم کرده است، «مهم‌ترین پیشران‌های آینده و همچنین سناریوهای آموزش عالی ایران در افق ۱۴۰۴ کدامند؟ و کارکرد فناوری اطلاعات بر آینده آموزش عالی چگونه است؟»
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس برای پاسخ به سؤالات فوق در این مقاله تلاش می‌کند تا مهم‌ترین متغیرها و عوامل کلیدی شکل‌دهنده آینده آموزش عالی ایران در افق زمانی ۱۴۰۴ را شناسایی و بر اساس آن‌ها آینده‌های جایگزین آموزش عالی ایران ترسیم کند. در همین راستا به بررسی مهم‌ترین روندهای مؤثر بر آینده آموزش عالی پرداخته و پس از آن به بررسی عدم قطعیت‌های اصلی حاکم بر آینده‌نگاری آموزش عالی ایران می‌پردازد و سپس با کمک روش ترکیبی» سناریوهای اصلی آینده آموزش عالی ایران را تدوین و اعتبارسنجی می‌کند.
مهم‌ترین روندهای مؤثر بر توسعه آموزش عالی ایران
عوامل و روندهای مختلفی بر آینده آموزش عالی جهان مؤثرند ازجمله این عوامل می‌توان موضوعهای تعلیم و تربیت؛ تغییرات جمعیتی؛ جهانی‌شدن؛ نیروهای بازار، مسائل اقتصادی و تأمین مالی دانشگاه‌ها؛ خصوصی شدن بخش آموزش؛ جهت‌گیری دانشگاه‌ها به سمت منافع ملی؛ رویکرد باز و شبکه‌ای نسبت به دانش؛ حاکم شدن اصول کسب‌وکار بازار؛ افزایش بازیگران جدید عرصه آموزش عالی، یادگیری تمام عمر و غیره را نام برد. نویسنده مقاله معتقد است ازآنجاکه آینده نظام آموزش عالی ایران نیز متأثر از تغییرات عوامل فوق شکل می‌گیرد باید به بررسی برخی از مهم‌ترین عوامل و روندهای مؤثر بر توسعه آموزش عالی ایران پرداخته شود.
جهانی‌شدن و بین‌المللی شدن
فرایند جهانی‌شدن یکی از پیشران‌های مهم تغییرات آینده آموزش عالی است. به تعبیر نویسنده، نیروی پیشران جهانی‌شدن در دهه اخیر، تأثیرات شگرفی بر بخش آموزش عالی نهاده و بین‌المللی شدن به‌عنوان اولین واکنش نسبت به این پدیده بروز پیدا کرده است. در جهانی‌شدن، روندهای علمی، فنی، تجاری و اقتصادی جهان که بر آینده جوامع تأثیر مهمی می‌گذارند، مدنظر قرار داشته و اجتناب‌ناپذیرند.
این پژوهشگر در ادامه بین‌المللی شدن را طرح برنامه‌ریزی‌شده‌ای می‌داند که با توجه به روندهای علمی، فنی، تجاری و اقتصادی جهان از سوی عوامل بیرونی (مانند کشورهای ثروتمند و قدرتمند دنیا) تدوین‌شده و هدف آن فراگیر کردن سیاست‌ها و برنامه‌های خاص به منظور سلطه اقتصادی، سیاسی و نظامی بر دیگر کشورها است.
روند بین‌المللی شدن به اشکال متفاوتی مانند مهاجرت افراد، انتقال مؤسسات و برنامه‌ها از کشوری به کشور دیگر، افزایش امتیازات پژوهش‌های بین‌المللی، پیدایش رویکردهای مشترک در بخش آموزش عالی کشورهای مختلف، افزایش تعاملات بخش آموزش عالی کشورها و رشد بین‌المللی شدن در سازمان‌ها و نظام‌های آموزش عالی در سراسر جهان، نمود پیدا می‌کند. نویسنده در بخشی دیگری از مقاله یادآور می‌شود که ۸۰ درصد دانشگاه‌های منطقه خاورمیانه به‌نوعی در سیاست‌ها و راهبردهای خود، موضوع بین‌المللی شدن را موردتوجه قرار داده و ۹۵ درصد آن‌ها نیز بین‌المللی شدن را در خدمات دانشگاهی در نظر گرفته‌اند.
نباید برای بررسی آینده آموزش عالی، صرفاً به اطلاعات گذشته اکتفا شودوی یکی از شاخص‌های بین‌المللی شدن آموزش عالی را پذیرش دانشجوی خارجی عنوان می‌کند و می‌گوید، «کشورهای آمریکا، انگلیس، استرالیا، فرانسه، آلمان، روسیه، ژاپن و کانادا جمعاً ۶۰ درصد پذیرش دانشجویان خارجی جهان را از آن خود کرده‌اند. در حال حاضر به ترتیب کشورهای چین، هند، کره جنوبی، آلمان، ترکیه و فرانسه کشورهای اصلی فرستنده دانشجو به خارج هستند. چین و هند به‌تنهایی مبدأ حدود ۳۰ درصد دانشجویان خارجی در جهان هستند.»
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس، سهم همکاری‌های بین‌المللی بین بنگاه‌های دانش‌بنیان برای ثبت اختراع و نوآوری را یکی دیگر از شاخص‌های بین‌المللی شدن آموزش عالی عنوان می‌کند و می‌افزاید، «هرچند در تراز جهانی کشورهای آمریکا و ژاپن برترین جایگاه را از آن خودساخته‌اند اما در سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۰۶ میلادی کشورهایی همچون ترکیه، مکزیک، روسیه، برزیل و چین نیز در این زمینه موفق بوده‌اند.»
بیشتر بخوانید:
- دانشگاه آزاد اسلامی امنیت سیاسی نظام را ارتقا داد/ دست برتر دانشگاه در ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی
- رونق آموزش عالی در سراسر کشور توسط دانشگاه آزاد اسلامی
- وضعیت بودجه آموزش عالی در سال آینده چگونه است؟
در ادامه این مبحث نویسنده مقاله از آموزش عالی فراملی به‌عنوان جلوه دیگری از بین‌المللی شدن آموزش عالی صحبت به میان می‌آورد، «این امر به دانشجویان یاری می‌دهد تا مهارت‌های بین‌المللی و میان فرهنگی خود را بدون ترک کشورشان، پرورش دهند. آموزش عالی فراملی از طریق برنامه مشترک میان دانشگاه‌های دو کشور انجام‌شده و مشارکت‌کنندگان از دو کشور ولی هر گروه در کشور خودشان در اجرای برنامه مشارکت دارند.»
منتظر، عرضه این نوع برنامه‌ها را به دو شکل اصلی عنوان می‌کند، «شکل اول، همکاری یک مؤسسه از کشور میزبان با مؤسسه کشور دیگر به‌صورت اعطا امتیاز برای ایجاد برنامه و صدور گواهینامه‌های مشترک که بر اساس آن برخی از برنامه‌ها یا واحدهای درسی یا سایر خدمات مؤسسه امتیاز دهنده از طریق مؤسسه دیگر عرضه می شو دو در شکل دیگر، عرضه مستقل و بدون همکاری نظیر ایجاد شعبه یک مؤسسه آموزش عالی، تأسیس مؤسسات وابسته خارجی یا مؤسسات بین‌المللی که بر اساس آن برنامه درسی یا بخشی از واحدهای درسی از سوی مؤسسه امتیاز دهنده در کشور میزبان عرضه می‌شود.»
روند مشارکت دانشجویان زن در آموزش عالی
یکی از پدیده‌های اجتماعی در سالیان اخیر، اقبال و موفقیت دختران در ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی است. همگام با افزایش جمعیت، میزان مشارکت و حضور زنان در آموزش عالی نیز افزایش‌یافته است. این پژوهشگر با استناد به پژوهش‌های قبلی خاطرنشان می‌کند، «نسبت دانشجویان زن در سال تحصیلی ۵۸ -۱۳۵۷ از حدود ۲۳ درصد کل جمعیت دانشجویی به حدود ۵۰ درصد کل جمعیت دانشجویی در سال تحصیلی ۹۱-۱۳۹۰ افزایش‌یافته است. برتری نسبت دختران به پسران در ورود به آموزش عالی چشمگیرتر به نظر می‌رسد. بر اساس پیش‌بینی‌ها این فزونی جمعیت زنان بر جمعیت مردان در آموزش عالی تا سال ۱۴۰۴ نیز همچنان ادامه خواهد داشت به‌طوری‌که پیش‌بینی می‌شود در سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ تعداد دانشجویان دختر ۴۰۷ هزار تن در مقابل ۲۷۱ هزار دانشجو پسر باشد.»
روند خصوصی شدن آموزش عالی
اصطلاح خصوصی‌سازی در آموزش عالی، به فرآیندی اطلاق می‌شود که در آن مؤسسات آموزش عالی (اعم از دولتی یا خصوصی)، سیاست‌ها و هنجارهای عملی بخش خصوصی را در پیش گیرند. البته در حال حاضر به‌سختی می‌توان گفت دانشگاه‌های کشور کاملاً خصوصی یا کاملاً دولتی هستند زیرا برخی مؤسساتی که از اعتبارات دولتی استفاده می‌کنند دارای هیئت‌مدیره یا هیئت امناء غیردولتی هستند یا مؤسساتی که اعتبارات آن‌ها از بخش خصوصی تأمین می‌شود اغلب با مقررات و قوانین دولتی اداره می‌شوند.
شناسایی مهم‌ترین فناوری‌های آموزش عالی برای برنامه‌ریزی آینده آن یاری‌دهنده است
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس دراین‌باره می‌گوید، «در حال حاضر حدود ۸۲ درصد دانشگاه‌ها، غیردولتی هستند و از ۱۸ درصد باقیمانده نیز بخشی شبانه، بخشی نوبت دوم، بخشی آموزش الکترونیکی و بخشی در پردیس‌های خودگردان هستند. از طرفی در سال تحصیلی ۹۱ -۱۳۹۰، حدود ۴۴ درصد کل دانشجویان در بخش غیردولتی مشغول به تحصیل بوده‌اند که از این تعداد حدود ۳۶ درصد در دانشگاه آزاد اسلامی تحصیل می‌کنند. با توجه به این روند، انتظار این است که روند خصوصی شدن آموزش عالی تا سال ۱۴۰۴ ادامه داشته باشد.»
اثرگذاری فناوری اطلاعات بر آموزش عالی
مطالعات آینده‌نگاری فناوری‌ها نشان می‌دهد که فناوری اطلاعات یکی از پیشران‌های اصلی تغییرات در آینده آموزش عالی است. نویسنده مقاله، مهم‌ترین فناوری‌های اثرگذار بر آینده آموزش عالی را عبارت از پردازش ابری، کلان داده‌ها، محیط‌های همکارانه، کاربردهای سیار، شبکه‌های اجتماعی، واقعیت افزوده، تحلیل یادگیری، محیط‌های یادگیری شخصی شده و دوره‌های باز برخط فراگیر، می‌داند.
به گفته وی در پردازش ابری؛ فناوری ناظر بر توسعه و به‌کارگیری فناوری پردازش به‌صورت برخط و در پردازنده‌های کوچک ولی متعدد است و الگویی جدید را برای عرضه، مصرف و تحویل خدمات فناوری اطلاعات (شامل سخت‌افزار، نرم‌افزار، اطلاعات و سایر منابع اشتراکی پردازشی) با به‌کارگیری اینترنت ارائه می‌کند، بدین ترتیب خدمات مبتنی بر فناوری‌های اطلاعاتی در زمان نیاز و بر اساس میزان تقاضای کاربر به‌گونه‌ای انعطاف‌پذیر و در مقیاسی بزرگ‌تر به کاربر تحویل داده می‌شوند.
کلان داده به مجموعه داده‌هایی اطلاق می‌شود که به کمک ابزارهای نرم‌افزاری خاص می‌توانند مصور، ذخیره، مدیریت و تحلیل شوند. منتظر فواید مهم کلان داده‌ها در حوزه آموزش عالی را شناسایی دانشجویانی می‌داند که در خطر افت تحصیلی هستند و همچنین از آن برای بهبود راهبردهای آموزشی و بهبود بازخورد دانشجویان یاد می‌کند.
محیط‌های همکارانِ یکی دیگر از فناوری‌های اثرگذار بر آینده آموزش عالی است. این پژوهشگر دراین‌باره می‌گوید، «در این حالت یادگیرندگان می‌توانند با استفاده از شبکه‌های برخط با یکدیگر تعامل داشته باشند ایده‌ها را به اشتراک گذارند. درباره درس و موضوعهای آن واکنش نشان دهند، سؤال مطرح کنند، تفاسیر و ترکیب‌های مختلف را آزمایش و ایده‌های جدیدی ابراز کنند.»
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس در توضیح کاربردهای سیار، اظهار می‌کند، «به هر نوع عاملی اطلاق می‌شود که بر اساس فناوری‌های سیار و بدون محدودیت مکانی صورت می‌پذیرد. نرم‌افزارهایی که پایه و اساس یادگیری سیار را تشکیل می‌دهند نه‌تنها برنامه‌هایی هستند که مشخصاً به منظور آموزش طراحی‌شده‌اند بلکه سایر نرم‌افزارهایی را که برای اهداف دیگری مانند ارزیابی داده‌ها و نقشه‌خوانی، طراحی‌شده‌اند نیز در بر می‌گیرند.»
روند خصوصی شدن آموزش عالی تا سال ۱۴۰۴ ادامه خواهد داشت
واقعیت افزوده فناوری جدیدی است که امکان ایجاد، افزودن و نمایش اطلاعات تصویری تولیدشده به واقعیت را فراهم می‌آورد این استاد دانشگاه معتقد است، «این فناوری، امکانی را فراهم می‌سازد تا این اطلاعات در محیطی واقعی و در زمان واقعی قابل‌مشاهده باشند. تحقیقات نشان می‌دهد که دانشجویان می‌توانند توانمندی‌های علمی و یادگیری خود را با استفاده از واقعیت مجازی و واقعیت افزوده توسعه دهند.»
تحلیل یادگیری، مؤلفه دیگری است که اندازه‌گیری، جمع‌آوری، تحلیل و گزارش دهی داده‌ها و اطلاعات مرتبط با یادگیرنده و مسائل مربوط به او است. نویسنده انجام این مؤلفه را باهدف درک و بهینه‌سازی محیط و فرآیند یادگیری می‌داند و می‌گوید «این تحلیل، تفسیر داده‌های فراوانی است که درباره دانشجویان وجود دارد و باهدف ارزیابی پیشرفت تحصیلی، بهبود عملکرد آینده و مشخص شدن نقاط قوت آن‌ها صورت می‌پذیرد. هدف تحلیل یادگیری متناسب کردن فرصت‌های آموزشی با نیازمندیها و توانمندی‌های دانشجویان است.
بیشتر بخوانید:
چگونه کیفیت آموزش عالی رشد اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
آموزش آکادمیک روی کاهش ابتلا به پیری مغز اثرات مثبتی دارد
به گفته وی، محیط یادگیری شخصی شده نیز مجموعه‌ای از ابزارها، ارتباطات و خدماتی است که زیرساخت‌های آموزش فردی را تشکیل می‌دهند و یادگیرندگان آن‌ها را برای یادگیری خود و اهداف آموزشی به کار می‌برند. هدف اصلی دوره‌های باز برخط فراگیر که این پژوهشگر به آن اشاره می‌کند نیز، فراهم آوردن فرصتی برای آموزش عمومی و دسترسی رایگان به آموزش در سطح دانشگاه برای همه متقاضیان آموزش است.
تدوین سناریوهای آموزش عالی ایران
نویسنده مقاله در تدوین سناریوهای آموزش عالی ایران، عدم قطعیت‌ها و عوامل کلیدی آینده آموزش عالی ایران را عبارت می‌داند از «ملی شدن در مقابل بین‌المللی شدن آموزش عالی ایران، تقاضامحور شدن در مقابل عرضه محور شدن آموزش، عامل کلیدی تغییر ساختار جمعیتی آینده و درنهایت عامل کلیدی رشد اینترنت و خدمات مبتنی بر آن.»
به گفته وی، مطابق مطالعات و بررسی‌های انجام‌شده، مهم‌ترین نیروهای پیشران حوزه آموزش عالی ایران عبارتند از؛ تغییرات جمعیتی، جهانی‌شدن، توسعه فناوری و غیره که مؤسسات آموزشی را به‌سوی پذیرش روش‌های همکاری و ایجاد شبکه‌های ارتباطی به‌عنوان ابزارهای اصلی برای حل مشکلات و دستیابی به اهداف آموزشی، سوق می‌دهند. منتظر معتقد است، «برای دستیابی به اهداف آموزش عالی، تغییرات فناوری و کاربرد آن می‌تواند بر سایر نیروهای پیشران آینده (مانند جهانی‌شدن) تأثیرگذار باشد و بنابراین نقش عمده‌ای را در شکل‌گیری آینده آموزش عالی دارد.»
این پژوهشگر، مهم‌ترین عدم قطعیت‌های آینده آموزش عالی ایران نیز عبارتند از ملی شدن آموزش عالی در مقابل بین‌المللی شدن آموزش عالی در ایران؛ تقاضامحور شدن در مقابل عرضه محور شدن آموزش و مهم‌ترین عوامل کلیدی آینده آموزش عالی ایران نیز عبارت از «تغییر ساختار جمعیتی آینده، رشد اینترنت و خدمات مبتنی بر آن» می‌داند و البته بر اساس این عوامل چهار سناریو تحت عناوین «شمشاد خانه‌پرور»، «سرو چمان»، «رز رنگین‌کمان» و «یاس ارغوانی» برای آینده آموزش عالی ایران ترسیم می‌کند.
سناریو اول) شمشاد خانه پرور
این سناریو متأثر از «ملی شدن» و «عرضه محور شدن» آموزش عالی است. به گفته نویسنده، «در این سناریو، ورود به دانشگاه برای اغلب افراد امکان‌پذیر بوده و دانشجویان هزینه اندکی برای برخورداری از آموزش می‌پردازند. برنامه‌های درسی دانشگاه‌ها بر اساس رعایت استانداردهای آموزشی تدوین و البته رشد علوم بین رشته‌ای در قیاس با جهان، کمتر خواهد بود. در این حالت، اغلب پژوهش‌ها در دانشگاه‌های پژوهشی انجام و معمولاً آن دسته از پژوهش‌های دانشگاهی‌ای که بر اساس نیازهای صنایع داخلی تعریف می‌شوند از امتیاز بیشتری برخوردار هستند.»
سناریو دوم) سرو چمان
این سناریو متأثر از «ملی شدن» و «تقاضامحور شدن» آموزش عالی است. منتظر در این باره می‌گوید، «در این سناریو از سویی تمرکز دانشگاه‌ها بر آموزش و پژوهش بر اساس اهداف ملی است و از سوی دیگر به دانشجو به عنوان مشتری نگریسته می‌شود و پاسخ‌دهی به نیاز دانشجویان در بخش آموزش عالی در چارچوب این اهداف به شدت مورد توجه است به نحوی که برای جذب دانشجو رقابت به وجود می‌آید.» وی می‌افزاید، « در سناریو "سروچمان"، ارتباط دانشگاه‌ها با بازار کسب‌وکار افزایش یافته و منابع مالی دانشگاه‌ها تا حدی از طریق بخش خصوصی و دریافت شهریه‌های مختلف از دانشجویان تأمین می‌شوند. با حضور بخش خصوصی، تنوع خدمات دانشگاه‌های مختلف برای جذب دانشجو بیشتر می‌شود.»
سناریو سوم) رز رنگین کمان
این سناریو متأثر از «بین‌المللی‌شدن» و «تقاضامحور شدن» آموزش عالی است. نویسنده با اشاره به اینکه در این سناریو، رویکرد دانشگاه‌ها همسویی با روندهای اقتصادی، علمی و فناورانه جهانی است، می‌گوید، « برنامه‌های آموزش عالی با این روندها انطباق می‌یابد و مراکز آموزشی و پژوهشی با پیروی از اصول تجارت آزاد به فعالیت می‌پردازند. وابستگی بخش آموزش عالی به دولت بسیار اندک است. در این حالت دانشگاه‌ها از فرآیندها و استانداردهای بین‌المللی در آموزش و پژوهش استفاده می‌کنند و آموزش عالی کشور امکان ادامه تحصیل دانشجویان در دانشگاه‌های خارجی و انتقال مؤسسات و برنامه‌ها از ایران به کشورهای دیگر و از کشورهای دیگر به ایران را فراهم می‌کند.»
سناریو چهارم) یاس ارغوانی
این سناریو متأثر از «بین‌المللی‌شدن» و «عرضه محور شدن» آموزش عالی است. در این سناریو، آموزش و پژوهش توسط بخش خصوصی و دولت تأمین مالی می‌شود و به میزان پاسخ‌دهی به نیازهای جامعه و نیز دانشجویان توجه چندانی نمی‌شود و تنها عرضه آموزش مورد توجه است. شبکه‌سازی قوی میان مؤسسات، دانشجویان و استادان آموزش عالی صورت می‌پذیرد و بسیاری از دانشجویان پس از اتمام دوره دبیرستان، دروس دانشگاهی خود را به صورت برخط انتخاب می‌کنند و حتی با استفاده از امکانات یادگیری الکترونیکی در سایر کشورها به تحصیل می‌پردازند.
دانشگاه‌ها از سهم به سزایی در راهبری جوامع آینده برخوردارند
نویسنده در نتیجه گیری بحث عنوان می‌کند که به دنبال تدوین سناریوی مطلوب نبوده است و می‌گوید، «سیاست‌های کلی برای تحقق سناریوهای فوق شامل، اهتمام بر تربیت متخصصان میان‌رشته‌ای برای توسعه فناوری‌های نوین در جامعه و نیز بخش آموزش عالی، رصد دائمی و پایش تغییرات فناورانه در سطح جهان و انطباق بخش‌های مختلف آموزش عالی با این تحولات، بازاندیشی در نظام آموزشی کشور بر مبنای نگاشت دانش فناوری‌های نوظهور و بازطراحی نظام سیاست‌گذاری و مدیریت کلان آموزش عالی کشور، بدیهی است.»
به گفته وی، «شناسایی مهم‌ترین فناوری‌های آینده آموزش عالی، اتخاذ سیاست‌ها، تصمیمات و راهبردهای بلندمدت در خصوص کارکرد این فناوری‌ها بسیار یاری‌دهنده بوده و برنامه ریزان می‌توانند با استفاده از این ابزار به‌وضوح مسائل، چالش‌ها و فرصت‌ها را تشخیص داده و بر اساس آن‌ها برای آینده برنامه‌ریزی کنند. به دلیل اثر عمیق و اجتناب‌ناپذیر این فناوری‌ها بر بخش آموزش عالی، باید تأثیر و کاربرد این فناوری‌ها را بررسی کرد تا در برنامه‌های کوتاه‌مدت رشد و توسعه این نظام، مدنظر قرار گیرند.»
با توجه به نکات فوق، مطلوب‌ترین سناریوی آینده آموزش عالی ایران، سناریویی است که فناوری اطلاعات را به‌عنوان مهم‌ترین پیشران فناورانه مورد توجه قرار داده و اثرات فناوری بر آینده آموزش عالی را مدنظر قرار دهد.
انتهای پیام/۴۱۶۷/پ
انتهای پیام/
