به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، با بدتر شدن بحران جهانی آب‌وهوا، تعداد فزاینده‌ای از مردم به دلیل بلایای طبیعی، خشک‌سالی و سایر حوادث جوی مجبور به ترک خانه‌های خود می‌شوند. این افراد را گاهی اوقات «پناهندگان اقلیمی» می‌نامند. اما این پناهندگان اقلیمی چه کسانی هستند؟ و چگونه جامعه جهانی می‌تواند به‌درستی به این موضوع رسیدگی کند؟

امروزه بسیاری از مردم در کشورهای درحال‌توسعه به خشک‌سالی و طوفان‌های شدید در مقیاسی که قبلاً هرگز دیده نشده، گرفتار شده‌اند و این موارد آنها را از غذای روزانه و نیازهای اساسی محروم می‌کند. هنوز از یادمان نرفته است که نوامبر سال گذشته بسیاری از مردم کشورهای هندوراس، گواتمالا و السالوادور (در آمریکای مرکزی)، به دلیل وقوع دو طوفان عظیم، از طریق مرز به مکزیک گریختند و از آنجا به سمت مرز ایالات‌متحده حرکت کردند.

اصطلاح «پناهنده اقلیمی» (آب‌وهوایی) برای توصیف مهاجرت در مقیاس گسترده و جنبش‌های توده‌ای فرامرزی مردم که تا حدی ناشی از بلایای مربوط به آب‌وهوا بود، ابداع شد.

در ماه آوریل، «کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد» (UNHCR) اطلاعاتی را منتشر کرد که نشان می‌دهد تعداد آوارگان ناشی از بلایای مربوط به تغییرات اقلیمی از سال ۲۰۱۰ به ۲۱.۵ میلیون نفر افزایش یافته است. براساس اعلام این نهاد بین‌المللی علاوه بر بلایای ناگهانی، تغییرات اقلیمی دلیل کمبود آب‌وغذا و همچنین مشکلات دسترسی به منابع طبیعی است.

بیشتر بخوانید:

افزایش سرعت ذوب شدن یخچال‌های زمین/ چه حادثه‌ای در انتظار کره‌خاکی است؟

افزایش سطح دریا تهدید دیگری است. طی ۳۰ سال گذشته، تعداد افرادی که در مناطق ساحلی زندگی می‌کنند و در معرض خطر بالا آمدن سطح دریا قرار دارند، از ۱۶۰ میلیون به ۲۶۰ میلیون نفر افزایش یافته است که ۹۰ درصد آنها از کشورهای فقیرِ درحال‌توسعه و جزایر کوچک هستند. به‌عنوان‌مثال، در بنگلادش پیش‌بینی می‌شود که با افزایش سطح دریا تا سال ۲۰۵۰، ۱۷ درصد این کشور غرق شود و ۲۰ میلیون نفری که در آن زندگی می‌کنند خانه‌های خود را از دست خواهند داد.

گزارش «ثبت تهدیدات اکوسیستم» (ETR) که در سپتامبر ۲۰۱۸ توسط «مؤسسه اقتصاد و صلح» (یک اندیشکده بین‌المللی استرالیایی) منتشر شد، اشاره می‌کند که حداقل ۱.۲ میلیارد نفر می‌توانند توسط تهدیدات زیست‌محیطی تا سال ۲۰۵۰ آواره شوند. ازاین‌رو واکنش‌های بین‌المللی به این مشکل به‌تدریج در حال پیشرفت است.

مردم کدام کشورها بیشترین جابه‌جایی را به‌دلیل بلایای آب‌وهوایی داشته‌اند؟

طبق آمار در سال ۲۰۱۹، کشورهای هند با ۵ میلیون و ۱۸ هزار نفر، فیلیپین با ۴ میلیون و ۹۴ هزار، بنگلادش با ۴ میلیون و ۸۶ هزار، چین با ۴ میلیون و ۳۴ هزار و ایالات‌متحده با ۹۱۶ هزار نفر بیشترین جابه‌جایی‌ها را براثر تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی داشته‌اند.

یک پاسخ جهانی

توافق‌نامه جهانی مهاجرت ایمن که در ۲۰۱۸ توسط سازمان ملل تصویب شد، به‌وضوح بیان می‌کند یکی از عواملی که باعث جابه‌جایی گسترده مردم می‌شود، تأثیرات نامطلوب تغییرات اقلیمی و تخریب محیط‌زیست است که شامل بلایای طبیعی، بیابان‌زایی، تخریب زمین، خشک‌سالی و افزایش سطح دریا می‌شود. در مورد مهاجرانی که به دلیل تخریب محیط‌زیست مجبور به ترک کشور مبدأ هستند، در این توافقنامه به‌صراحت آمده است که اگر سازگاری و بازگشت در کشورها امکان‌پذیر نباشد، دولت‌ها باید با در نظر گرفتن گزینه‌های جابه‌جایی برنامه‌ریزی‌شده و ویزا، برای محافظت از پناهندگان اقلیمی در کشورهای مقصد اقدام کنند.

پیش‌ازاین در مارس ۲۰۱۸، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد سندی را تصویب کرد که در آن مسئله جابه‌جایی مرزی افراد ناشی از بحران‌های آب‌وهوایی، از دیدگاه حمایت از حقوق بشر مورد بحث قرار گرفت. در این سند اشاره شده که بسیاری از افراد نباید تحت تعریف «پناهندگان» قرار بگیرند، زیرا به دلیل تأثیرات آب‌وهوایی مجبور به مهاجرت در مسافت‌های طولانی و عبور از مرزها هستند و سیستم قانونی برای حمایت از آنها کافی نیست؛ چراکه «اصل عدم بازگشت مجدد» (که می‌گوید افرادی که از مرزها عبور کرده‌اند نباید برخلاف خواست آنها تبعید شوند و یا به کشورهای اصلی خود بازگردانده شوند) اعمال نمی‌شود.

سپس این طرح از دولت‌ها خواست تا مفهوم حمایت از حقوق بشر را در برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات تغییر اقلیم بگنجانند. درمجموع تصمیمی که کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل در ژانویه ۲۰۱۸ اتخاذ کرد، توجه بسیاری از افراد مربوطه را نیز به خود جلب کرد.

اقدامات دولت‌ها

دولت‌ها نیز در حال کسب آگاهی بیشتر از این موضوع هستند. در ۲۰۱۵، درست قبل از تصویب توافق پاریس، ژان کلود یونکر، رئیس وقت اتحادیه اروپا در یک سخنرانی اظهار کرد: تغییرات اقلیمی یکی از دلایل اصلی پدیده مهاجرت جدید است. اگر سریع عمل نکنیم، پناهندگان اقلیمی به چالشی جدید تبدیل می‌شوند. اخیراً بحث و گفت‌وگوها دراین‌باره در پارلمان اروپا نیز آغاز شده است.

در ماه فوریه، جو بایدن اندکی پس از روی کار آمدن، با صدور دستورالعملی از جیک سالیوان، دستیار خود در امور امنیت ملی، خواستار بحث و گفت‌وگو با دپارتمان‌ها و آژانس‌های مربوطه در مورد تنظیم موضع در مورد چگونگی شناسایی پناهجویان اقلیمی شد، که انتظار می‌رود این گزارش در ماه اوت به بایدن ارائه شود.

علی‌رغم تلاش برخی کشورها،‌ دشوار است بگوییم که جامعه بین‌المللی و دولت‌ها با توجه به جدی بودن مشکل، اقدامات کافی‌ای را برای مقابله با پناهندگان اقلیمی انجام می‌دهند. یکی از دلایل این امر فقدان تعریف مشخصی از پناهندگان اقلیمی و نبود سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی برای رسیدگی و روشن شدن موضوع است. پناهندگان اقلیمی تحت پوشش کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان در ۱۹۵۱ نیستند (که از افرادی که ترس از آزار و شکنجه بر اساس نژاد، مذهب یا سایر زمینه‌ها دارند حمایت می‌کند). اطلاعات رسمی در مورد پناهندگان اقلیمی عملاً وجود ندارد، به همین دلیل است که آنها را «قربانیان فراموش‌شده تغییرات اقلیم» می‌نامند.

با بدتر شدن مشکلات این افراد، نیاز فوری به روشن کردن تعریف پناهندگان اقلیمی، ازجمله داده‌های جامع در مورد آوارگان داخلی و ایجاد مکانیزم بین‌المللی برای محافظت از آنها وجود دارد. همچنین بهتر است در مورد چگونگی مقابله با این موضوع تحت کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی بحث و گفت‌وگو شود.

انتهای پیام/۴۱۱۲/پ