پرونده‌ای برای نجومی‌ها/ ۲؛
نجوم به زبان ساده/ منظومه عجیب شمسی و جست‌وجویی که پایان ندارد!
هر چند در طول تاریخ فقط ۵۰۰ نفر توانستند از اتمسفر زمین خارج شوند، اما ما به دلیل شفاف بودن نسبی جو سیاره‌مان آن قدر خوش‌شانس هستیم تا بتوانیم آسمان شب را مشاهده و رویدادهای نجومی را رصد کنیم.
گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا- نوید فرخی: هر چند در طول تاریخ فقط ۵۰۰ نفر توانستند از اتمسفر زمین خارج شوند، اما ما به دلیل شفاف بودن نسبی جو سیاره‌مان آن قدر خوش‌شانس هستیم تا بتوانیم آسمان شب را مشاهده و رویدادهای نجومی را رصد کنیم. در گذشته، مردم سیاره‌های منظومه شمسی را به‌عنوان اجرامی که در آسمان زمین پرسه می‌زنند و همچون ستاره‌های دنباله‌دار، مهمانان موقتی آسمان هستند قلمداد می‌کردند.
هزاران سال پیش، بسیاری از مردم فکر می‌کردند که ستارگان بر سرنوشت ما حکمرانی می‌کنند. با این حال امروز، می‌توانیم منطق علمی حرکت سیاره‌ها، سیارک‌ها و دنباله‌دارها و حتی ساختار ستارگان را مطالعه کنیم. در این گزارش مروری به برخی از حقایق منظومه شمسی خواهیم داشت.
۱. تعریف سیاره و ماه مبهم است
همه ما از رأی معروف اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی در سال ۲۰۰۶ اطلاع داریم که در آن پلوتو طبق یک طبقه‌بندی تازه از رده سیارات معمول خارج شد به «سیاره‌ای کوتوله» تنزل درجه پیدا کرد. اما این تعریف به زعم برخی بحث‌برانگیز بود. پاکسازی محلی سیاره به این معنی است که در پیرامون مدار یک سیاره نباید جسمی قرار داشته باشد که از گرانش غالب در آن منطقه از فضا برخوردار باشد و اجرام پیرامون آن نباید آن‌قدر بزرگ باشند که آن سیاره را تحت تأثیر گرانش خود قرار دهند. بنا به رأی اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی، این یکی از شرایط سیاره بودن قلمداد می‌شود که پلوتو حائز آن نیست. با این حال مخالفان می‌گویند که هیچ سیاره‌ای(کوتوله یا غیره) به طور کامل در مدار سیارک‌های خود پاکسازی محلی انجام نمی‌دهد. پس این را نباید به‌عنوان یک اصل در نظر گرفت. همچنین براساس تعریف استاندارد، قمرها به عنوان اجرامی شناخته می‌شوند که دور سیارات می‌گردند اما این تعریف، موقعیت‌هایی را که طی آن قمرها به دور سیارک‌ها یا سیاره دوگانه می‌گردند، پوشش نمی‌دهد.
۲. دنباله‌دارها و سیارک‌ها پس‌مانده هستند!
البته منظور پس‌مانده‌های اجرام منظومه شمسی است. برای مثال شهاب‌سنگ‌ها از طریق تکه‌ها و ذرات دنباله‌دار سیارک‌های درهم‌شکسته به وجود می‌آیند. وقتی دنباله‌دارها به دور خورشید می‌چرخند، رد و گرد و غبار و سنگ پشت سر خود بر جای می‌گذارند. بنابراین گرچه به‌راحتی می‌توان تمرکز خود را بر آب‌وهوا و دهانه‌های برخوردی و چشم‌اندازهای زندگی در سیارات و قمرها معطوف کرد، اما یادآوری این نکته مهم است که باید به اجرام کوچک‌تر نیز توجه کنیم. به عنوان مثال ستاره‌های دنباله‌دار و سیارک‌ها می‌توانستند مواد آلی و آب یخ‌زده را با خود به سیاره‌مان بیاورند و آنچه را برای زندگی نیاز داریم فراهم کنند!
۳. سیارات همه در یک «سطح» یکسان قرار دارند و در یک جهت می‌چرخند.
طبق تعریف اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی از سیارات، ما در منظومه شمسی هشت سیاره داریم: عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون. این اجرام در آسمان مسیر یکسانی را دنبال می‌کنند(که دایرةالبروج نامیده می‌شود) و در یک جهت به دور خورشید می‌چرخند. مفهوم دایرةالبروج عملاً از یکی از نظریه‌های اصلی شکل‌گیری منظومه شمسی پشتیبانی می‌کند، نظریه‌ای که براساس آن سیارات و قمرها و خورشید از ابر بزرگی گاز و غبار تشکیل شده‌اند که متراکم و چرخنده است.
۴. ما مرکز کهکشان نزدیک نیستیم
«شمع‌های استاندارد» نوعی جِرم نجومی(ستاره‌های در حال انفجار) هستند که درخشندگی معینی دارند و یکی از معیارها برای اندازه‌گیری فاصله در فضا محسوب می‌شوند. آنها به ما نشان می‌دهند که سایر اجرام چقدر با ما فاصله دارند. ما می‌توانیم با مشاهده اجرامی همچون شمع‌های استاندارد مسافت‌های گسترده‌ای را در سراسر جهان اندازه‌گیری کنیم و این پیش‌بینی فاصله ستارگان را نسبت به ما آسان‌تر می‌کند. عطف به این مسئله، با نگاهی به اطراف خود می‌توانیم پی ببریم که ما از هیچ نظر، مرکز کهکشان راه شیری محسوب نمی‌شویم! ناسا می‌گوید که ما حدود ۲۶۵۵۴۱۷۶۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ کیلومتر با سیاه‌چاله کلان‌جرم فاصله داریم، که باید آن را به فال نیک گرفت. قابل ذکر است سیاه‌چاله کلان جرم بزرگترین نوع سیاه‌چاله در کهکشان‌هاست که ظاهراً در مرکز اغلب کهکشان‌ها از جمله کهکشان راه شیری یافت می‌شود.
۵. اما منظومه شمسی بزرگ‌تر از آن است که فکر می‌کنید
حتی اگر تا مدار نپتون(دورترین سیاره) نیز پیش برویم مدت زیادی طول می‌کشد تا از منظومه شمسی کاملاً خارج شویم. وویجر ۱ در سال ۲۰۱۲، حدود ۳۵ سال پس از خروج از زمین در سفر یک‌طرفه خود به خارج از منظومه شمسی، از منطقه‌ای عبور کرد که محیط مغناطیسی و گاز خورشید به پایان می‌رسید(و این به معنی آغاز فضای میان‌ستاره‌ای است). این نقطه ۱۷ میلیارد کیلومتر از زمین فاصله دارد که معادل تقریباً ۱۱۸ فاصله زمین-خورشید(واحد نجومی) است.
۶. خورشید بسیار عظیم است
همه ما این را می‌دانیم، اما چقدر عظیم؟ اگر جرم تمام اجسام موجود در منظومه شمسی را کنار هم بگذاریم تنها ۰.۱۴% مجموعه اجرام این منظومه را تشکیل می‌دهند. درست فهمیدید! ۹۹.۸۶٪ از جرم منظومه شمسی تنها در خورشید متمرکز شده است. خورشید از هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است که نشان می‌دهد این گازها در همسایگی ما(و به طور کلی جهان) به مراتب بیشتر از سنگ‌ها و فلزاتی است که ما اینجا روی زمین با آنها آشنا هستیم.
۷. ما جست‌وجوی زندگی را در منظومه شمسی به پایان نرسانده‌ایم
زندگی روی زمین وجود دارد اما ما هنوز به طور دقیق نمی‌دانیم این مسئله هر چند به صورت اولیه و بدوی، در مورد سایر اجرام منظومه‌مان صدق نمی‌کند، یا خیر. در گذشته‌های باستان روی سطح مریخ آب جاری بود و در قطب‌های آن آب منجمدشده قرار دارد، به همین دلیل منجمان معتقدند مریخ یک نامزد خوب برای یافتن حیات تلقی می‌شود. همچنین چندین قمر یخی به دور سیاره‌های منظومه شمسی می‌گردند که میتواند دارای اقیانوس‌هایی توأم با حیاتی ابتدایی در زیر سطح آن باشد، مانند قمر اروپا (حول محور سیاره مشتری) و قمر انسلادوس (حول محور سیاره زحل). طبعاً از دنیای هیجان‌انگیز قمر تایتان نیز نمی‌توان گذشت که روی سطح آن «شیمی پری‌بیوتیک» (ساختار شیمیایی که در یک منطقه پیش از پیدایش حیات، لازم است) وجود دارد.
۸. برای درک بهتر سیاره‌های فراخورشیدی می‌توانیم از منظومه شمسی استفاده کنیم!
به‌سختی می‌توان در مورد سیاره‌هایی که در فاصله بسیار دور قرار دارند و از تلسکوپ‌های ما بسیار کوچک دیده می‌شوند، جزئیات زیادی را مشاهده کرد. اما برای مثال، با نگاهی به شیمی سیاره مشتری، می‌توان پیش‌بینی‌هایی راجع به غول‌های گازی دوردست داشت. از روی مفاهیمی همچون ابرزمین‌ها و مینی‌نپتون نیز می‌توانیم درک بهتری از محدوده اندازه سیاره‌هایی داشته باشیم که در آن حیات میتواند وجود داشته باشد و حتی نگاهی به محل آب منجمدشده در منظومه شمسی میتواند به ما در درک بهتر مسیر یخی در سایر مکان‌ها کمک کند.
انتهای پیام/۴۱۶۰/پ
انتهای پیام/
