لایکا اولین سگ فضانورد/ وقتی پای حیوانات به دنیای فرازمینی باز شد

گروه فناوری خبرگزاری آنا، اتحاد جماهیر شوروی در 3 نوامبر 1957 با پرتاب اسپوتنیک-2 جهان را متحیر کرد. این ماهواره، مدت کوتاهی پس از اسپوتنیک-1 به مدار زمین ارسال شد. پرتاب اسپوتنیک-1  از این جهت حائز اهمیت بود که آغازگر عصر فضا و مسابقه فضایی شد، این ماهواره اولین قمر مصنوعی بود که در مداری نزدیک به زمین قرار می‌گرفت اما اسپوتنیک-2 از جنبه دیگری متحول‌کننده بود. در آن ماهواره کوچک، یک سگ به نام لایکا حضور داشت. لایکا اولین حیوانی بود که به دور زمین چرخید. با این حال، لایکا اولین حیوان در فضا نبود. پیشتر کشورهای دیگری نیز از سال 1947 حیوانات را از طریق موشک‌ به فضا فرستاده بودند.

اگرچه هیچ مرز مشخصی بین اتمسفر زمین و فضا وجود ندارد اما یک خط خیالی در حدود 68 مایلی (110 کیلومتر) از سطح جو قرار دارد که «خط کارمان» نامیده می‌شود. دانشمندان معمولاً این نقطه را به عنوان مرز بین جو زمین با فضای خارج از اتمسفر تلقی می‌کنند.  اولین حیواناتی که به فضای ماورا راه یافتند، بدون احتساب باکتری‌هایی که احتمالاً سوار بر موشک‌های قبلی شده بودند، مگس‌های میوه بودند!

همه چیز از مگس‌ها شروع شد

در 20 فوریه سال 1947، ایالات متحده مگس‌های میوه را در داخل موشک‌های V-2  قرار داد، موشک‌هایی که غنیمت‌های جنگی از آلمان نازی محسوب می‌شدند. هدف این بود تا واکنش این موجودات در معرض تابش در ارتفاعات بالا بررسی شود. ظرف سه دقیقه و 10 ثانیه، مگس‌های میوه سوار بر سفینه، به مسافت 68 مایلی رسیدند.

اولین پستاندار در فضا، میمون رزوسی بود که توسط آمریکا به فضا فرستاده و آلبرت دوم نام نهاده شد! ‌مأموریت  آلبرت اول ناموفق بود؛ اما آلبرت دوم در 14 ژوئن 1949 به ارتفاع 83 مایلی از زمین رسید. به آلبرت در حین پرواز بی‌حسی تزریق کردند و برای اندازه‌گیری علائم حیاتی‌، در بدن وی حسگر کاشتند. متأسفانه، آلبرت دوم بر اثر فشار شدید در هنگام بازگشت زنده نماند.

شوروی، سگ را بر میمون ترجیح می‌دهد

در حالی که ایالات متحده در حال آزمایش روی میمون‌ها بود، اتحاد جماهیر شوروی مشغول آزمایش روی سگ‌ها بود. در طول دهه‌های 1950 و 1960، اتحاد جماهیر شوروی حداقل 57 سگ را در پروژه‌های خود به کار گرفت. با این حال، از آنجایی که برخی از سگ‌ها بیش از یک بار پرواز کردند، کمتر از 57 سگ در پروژه‌هایی فضایی به طور مستقیم شرکت کردند.  

شوروی خیلی قبل‌تر از لایکا نیز سگی را به خارج از جو فرستاده بود. اولین سگ‌هایی که از زمین به سوی فضا پرتاب شدند، دو سگ به نام تسیگان و دزیک بودند که سوار بر راکت R-1 شدند. سگ‌ها در 22 ژوئیه 1951 به فضا رسیدند اما به دور مدار زمین نچرخیدند. آنها را می‌توان اولین پستاندارانی تلقی کرد که با موفقیت از پروازی فضایی برگشتند.

پس از لایکا، اتحاد جماهیر شوروی در 19 اوت 1960 دو سگ دیگر به نام‌های بلکا و استرلکا را نیز به فضا فرستاد. این حیوانات برخلاف لایکا خوش‌شانس بودند و به عنوان اولین موجوداتی شناخته می‌شوند که در حقیقت به دور مدار زمین چرخیدند و زنده برگشتند.

باغ‌وحش فضایی

سایر حیوانات مشهوری که به فضا فرستاده شدند

• یک خزمیمون به نام گوردو در تاریخ 13 دسامبر 1958، روانه ارتفاع 600 مایلی زمین شد.


• ابل و بیکر، دو میمون دیگر، در 28 مه 1959 توسط ناسا پرتاب شدند. آنها 300 مایل پرواز کردند و بدون آسیب برگشتند. با این وجود، ابل در حین عمل برای برداشتن الکترود از زیر پوستش درگذشت. بیکر تا سال 1984 زندگی کرد و در 27 سالگی از نارسایی کلیه درگذشت!


• هام، یک شامپانزه آموزش‌دیده برای انجام وظایف در هنگام پرواز فضایی بود. این شامپانزه پس از پرواز در 31 ژانویه 1961 به یک شخصیت مشهور تبدیل شد زیرا یاد گرفت که چطور در سفینه، وعده‌های غذایی موز خودش را دریافت کند و برای جلوگیری از شوک‌های الکتریکی اهرم را بکشد. می‌توان او را اولین حیوانی دانست که با موفقیت در واقع با یک سفینه فضایی تعامل برقرار کرد، نه اینکه صرفاً سوار بر آن شده باشد.


• در 18 اکتبر 1963، دانشمندان فرانسوی اولین گربه را به فضا پرتاب کردند. این گربه که فیلیسیت نامیده شد با فرود از طریق چتر نجات، با موفقیت به زمین بازگشت.


• دو سگ روسی، به نام‌های یوگولیوک و ورتروک در 22 فوریه 1966 به فضا پرتاب شدند. آنها برای 22 روز در مدار چرخیدند و رکوردی را باقی گذاشتند که تا سال 1974 حتی انسان‌ها نیز نتوانستند از این رکورد پیشی بگیرند!

ایران و ارسال میمون به فضا

ایران طی ارسال هفتمین کاوشگر تحقیقاتی خود به نام «پیشگام» به خارج از جو زمین، در نهم بهمن 1391 یک میمون ماده سه ساله رزوس را از پایگاه فضایی سمنان با موفقیت به سفری شانزده دقیقه‌ای به فضا فرستاد. «پیشگام» پس از رسیدن به ارتفاع 120 کیلومتری جو، مجدداً به زمین برگشت. در این ‌مأموریت  میمون ارسالی سالم در زمین فرود آمد. بررسی‌ها نشان داد که ضربان قلب میمون در زمان شتاب پیشگام تا 140 بار در دقیقه رسیده بود.

برونو گروسل، کارشناس ارشد بنیاد تحقیقات استراتژیک فرانسه در «فیگارو» اعلام کرد چنانچه این میمون حقیقتاً به فاصله 120 کیلومتری زمین رسیده و سپس زنده بازگشته باشد و از خطر سوختگی و فشار جان سالم به در برده باشد، این بدان معناست که ایران از نظر تئوری به علم لازم برای سفرهای فضایی دست یافته است.

حیوانات دیگر در تحقیقات فضایی

اگرچه حیواناتِ فضانوردِ اولیه  به شهرت زیادی دست یافتند؛ اما بسیاری دیگر از حیوانات بی‌سروصدا به مجموعه دانش ما در مورد زیست در فضا کمک کردند.  با عادی‌سازی سفرهای فضایی و سفرهای بی‌شمار انسان‌ به فضا، حیوانات به‌تدریج از تیتر یک رسانه‌ها خارج شدند. با این وجود هنوز هم سهم آنها در این زمینه حائز اهمیت است.

در حال حاضر، برخی از حیوانات به‌عنوان بخشی از آزمایش‌ها و پژوهش‌ها توسط ناسا و سایر کشورها به فضا ارسال  می‌شوند. تقریباً تمام این آزمایش‌ها با یک هدف اصلی طراحی شده‌اند: مطالعه اثرات ریزگرانش بر عملکردهای بیولوژیکی موجودات زمینی. برخی از عملکردهای بیولوژیکی که تاکنون مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، عبارتند از: حالات مغزی، عملکرد رفتاری، وضعیت قلبی عروقی، تعادل مایعات و الکترولیت‌ها، حالت متابولیکی، رشد بافت‌ها و جفت‌گیری در جاذبه صفر.

در اینجا چند نمونه از آزمایش‌ها خاص را ذکر می‌کنیم:

• در نهم  نوامبر 1970، دو قورباغه در یک ‌مأموریت  یک‌طرفه به فضا پرتاب شدند تا اطلاعات بیشتری در مورد بیماری حرکت فضایی کسب شود.


• در 28  ژوئیه 1973، دو عنکبوت به نام‌های آرابلا و آنیتا برای بررسی چگونگی تأثیر زمین روی توانایی عنکبوت‌ها در بافتن تار مورد استفاده قرار گرفتند. یکی از آنها تار نسبتاً متقارنی را بافت، هر چند ضخامت تار با تار عنکبوت‌های زمینی فرق داشت.


• در سپتامبر 2007، موجودات میکروسکوپی به نام خرس آب از قرار گرفتن در معرض  فضای باز، طی 10 روز جان سالم به در بردند!


• در سال 2017 موش‌هایی سالم از اسپرم‌های میزبانی که نزدیک به 300 روز در ایستگاه بین‌المللی فضایی نگهداری می‌شدند، به دنیا آمدند. این تحقیق نشان داد که اسپرم سایر گونه‌ها نیز می‌تواند در صورت وقوع فاجعه‌ای روی زمین حفظ شود.


•  در سال2014  یک کلونی مورچه به ایستگاه بین‌المللی فضایی فرستاده شد و تأثیر ریزگرانش بر رفتار این مورچه‌ها در قیاس با مورچه‌های روی زمین مقایسه شد.


•  آزمایش‌ها حتی در عصر حاضر نیز همیشه موفق نیستند برای مثال، روسیه در سال 2013 کپسول فضایی «Bion M1» را به مدت یک ماه در فضا پرتاب کرد تا رفتار موش‌ها و مارمولک‌ها را مطالعه کند اما هنگام فرود، کاشف به عمل آمد نیمی از موش‌ها و تمام مارمولک‌ها در حین پرواز به دلیل مشکلات فنی در تأمین مواد غذایی و پناهگاه‌شان، جان خود را از دست دادند.

انتهای پیام/4021/پ