عوامل تأثیرگذار بر شدت زلزله را بشناسید/ ارتباط مستقیم توسعه یافتگی با خسارات زمین لرزه

به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش‌بنيان گروه فناوری خبرگزاری آنا، مرکز لرزه نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اعلام کرده است که در طول مهرماه سال جاری حدود هزار و 60 زمین‌لرزه در سطح کشور ثبت شده است. این زلزله‌ها در نقاط مختلف کشور رخ دادند. شمار این زمین‌لرزه‌ها انسان را به فکر وا می‌دارد که چرا برخی از زمین‌لرزه‌ها به معنای واقعی کلمه زمین را تکان می‌دهند و مرگ‌و‌میر فراوانی را در پی دارند، در حالی که بسیاری دیگر اصلاً جلب توجه نمی‌کنند. خوشبختانه زلزله‌های مهرماهِ کشور از نوع دوم بود. در این گزارش، عوامل موثر بر خسارات این رویداد را بررسی می‌کنیم.

بیشتر بخوانید:

دانشمند ایرانی سیستم پیش‌بینی زلزله را اختراع کرد

زلزله چیست؟

زمین‌لرزه یا زلزله، لرزش شدید زمین است که در اثر حرکت پوسته زمین ایجاد می‌شود. سطح زمین ممکن است جامد و ثابت به نظر برسد، اما واقعاً اینگونه نیست. در واقع پوسته زمین یک سطح واحد و یکدست نیست. بلکه در قسمت‌های مختلفی شکسته شده و مانند شکاف روی پنجره‌ خرد شده است. به این صفحات تکتونیک(tectonic) گفته می‌شود، قطعاتی که کل پوسته زمین را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، این قطعات همیشه در حال حرکت هستند.

صفحات زمین، بسته به نوع صفحات، روبروی یکدیگر یا در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. این حرکات می‌تواند باعث حوادث مخرب و خشن، از جمله زمین‌لرزه و آتشفشان شود. زمین‌لرزه‌ها یا هنگام برخورد دو صفحه با یکدیگر اتفاق می‌افتند و یا هنگامی که دو صفحه در کنار یکدیگر سُر می‌خورند. به همین دلیل کشوری مثل ژاپن تا این اندازه میزبان زمین‌لرزه است.

در جایی دیگر همچون کالیفرنیا در آمریکا گرچه زلزله زیاد است اما ‌یک صفحه حاشیه‌ای(plate boundary) به نام گسل سان‌آندریاس درست در امتداد ساحل قرار دارد. حرکت لغزشی گسل باعث ایجاد اصطکاک در امتداد آن و در نتیجه حرکت تکتونیک و زمین‌لرزه می‌شود. اما با وجود تعدد زلزله در کالیفرنیا خسارت چندان زیادی به این منطقه وارد نمی‌شود. در ادامه عواملی را که بر وقوع یک زلزله تأثیر می‌گذارند را بررسی می‌کنیم.

شدت

بعضی از زلزله‌ها بزرگتر از بقیه هستند. در واقع، زمین‌لرزه‌ها هر روز رخ می‌دهند، اما بسیاری از آن‌ها بسیار کوچک هستند و نمی‌توان متوجه آن‌ها شد. زلزله‌ها را از طریق لرزه‌نگارها یعنی وسایل حساسی که حرکات زمین را تشخیص می‌دهند، می‌توان رصد کرد. این دستگاه‌ها در مقیاس ریشتر حرکات پوسته زمین را در دامنه 1 تا 10 درجه‌بندی می‌کنند. شدیدترین زمین‌لرزه ثبت شده در تاریخ سال 1960 در والدیویا کشور شیلی رخ داد و 9.5 ریشتر بود. 

مسافت

شدت زلزله هم به فاصله سطح از زمین و هم به عمق زمین‌لرزه بستگی دارد. در نقاط مختلف کره زمین زمین‌لرزه‌های زیادی رخ داده است که بسیار شدید بودند اما خسارت زیادی وارد نکردند زیرا از مکان‌هایی که انسان‌ها زندگی می‌کنند فاصله زیادی داشتند. زمین‌لرزه‌ها می‌تواند در هر نقطه‌ای از سطح زمین تا حدود 750 کیلومتری زیر سطح زمین رخ بدهد. زمانی که زلزله عمیق پیش می‌آید انرژی آن اغلب در زمین پراکنده می‌شود و در نتیجه تاثیر کمی از آن روی زمین حس می‌شود و طبیعتاً خسارت کمی را باقی خواهد گذاشت.

تراکم جمعیت

مسئله مهم دیگر، تراکم جمعیت است. اگر زلزله در منطقه‌ای رخ دهد که مردم به صورت پراکنده زندگی می‌کنند، تأثیر کمتری خواهد داشت زیرا افراد کمتری را تحت تأثیر قرار خواهد داد. با این حال اگر این حادثه در یک کلان شهر متراکم رخ دهد تعداد بیشتری از مردم تحت تأثیر قرار می‌گیرند و اگر شدت آن زیاد باشد تلفات بالا خواهد بود.

توسعه

شاید مایه تعجب باشد اما تلفات زلزله با سطح توسعه‌یافتگی یک کشور رابطه مستقیم دارد. وقتی زلزله در یک کشور در حال توسعه رخ دهد اثرات آن مخرب‌تر است. این امر دلایل زیادی دارد. ساختمان‌های کشورهای تهی دست معمولاً ضد زلزله نیستند زیرا ساخت چنین سازه‌هایی گران تمام می‌شود. چنین عاملی در هنگام فروریختن ساختمان‌ها عده بیشتری را به کام مرگ می‌کشاند.

با بودجه و منابع محدود، تمیزکاری و حل بحران حاصل از زلزله می‌تواند چشم‌اندازی دلهره آور باشد و تا زمانی بسیار طولانی کاملاً رفع نشود. اگر مشکل برق و آب به سرعت رفع نشود، تعداد کشته شدگان نیز افزایش خواهد داشت.

ارتباطات

وقتی منطقه‌ای از ارتباطات ضعیفی برخوردار باشد، گروه‌های امدادی برای ورود و خروج و برقراری ارتباط با یکدیگر کار سختی را در پیش دارند. در سال‌های اخیر و به وسیله توسعه شبکه‌های تلفن‌های همراه این مسئله رفع شدنی تلقی می‌گردد. در گذشته زیرساخت‌های ارتباطی در زلزله نابود می‌شدند اما ارتباطات سیار این موضوع را دستخوش تغییر کرده است.

در صورتی که مراکز مخابراتی به دلیل زلزله معیوب شوند لازم است در اسرع وقت شبکه تلفن همراه را در آنجا برپا کرد و اینترنت را برقرار نمود. وقتی راهی برای انتقال پیام وجود نداشته باشد، چگونه می‌توان متوجه مردمی شد که در  آوارها گیر افتاده اند؟

اهمیت ساعت وقوع زمین لرزه

هنگامی که زلزله در طول روز اتفاق افتد در نرخ تلفات آن تأثیر مستقیم دارد. زمان روز نیز مهم است، زیرا مکانِ افراد را تعیین می‌کند. آیا مردم در محل کارشان هستند یا در خانه‌هایشان؟ آیا بیدارند یا خواب؟ این مسئله به وضوح بر توانایی آن‌ها در واکنش به چنین فاجعه‌ای تأثیر می‌گذارد. به طور بدیهی همیشه زلزله‌های شبانه تلفات بیشتری داشته است.

زمان سال

زمان سال نیز عامل مهمی است مخصوصاً وقتی صحبت از شرایط پس از وقوع زلزله‌ای شدید باشد. به عنوان مثال اگر مردم در اثر زلزله بی‌خانمان شوند به احتمال زیاد در زمستان یخ می‌زنند. در گرمای شدید تابستان، ممکن است دچار کمبود آب بدن شوند. همه این موارد تأثیر زیادی در زنده ماندن یا نماندن افراد دارد.

بیشتر بخوانید:

آیا هوش مصنوعی قادر به پیش‌بینی زلزله است؟

متاسفانه زمین‌لرزه به طور ناگهانی و شدید رخ می‌دهند و می‌توانند خسارات زیادی به بار آورند. شاید شمار بالای زلزله‌هایی که در ایران رخ داده است موجب نگرانی‌ مردم و مسئولان شده باشد اما همزمان می‌تواند همه را متوجه نیمه پر لیوان کند و آن این است که اغلب زلزله‌ها به صورت پراکنده و با شدت پایین رخ دادند. نباید فراموش کرد حفظ آمادگی همیشگی در برابر زندگی یکی از مهم‌ترین اصول زندگی است. بدون شک همه مردم می‌توانند با بالا بردن آگاهی خود از رفتارهای لازم در قبل، حین و پس از وقوع زمین لرزه خسارات جانی و مالی را به حداقل برسانند.

انتهای پیام/4144/