کرونا و راه‌حلی به نام استفاده از فناوری نرم

 به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش‌بنیان گروه دانشگاه خبرگزاری آنا ، مهدی حمزه‌پور، عضو هئیت علمی گروه مدیریت صنعتی دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع) در یادداشتی به  لزوم توسعه علوم و فناوری‌های نرم در شرایط فعلی و جهان پساکرونایی می‌پردازد و این پدیده را امری برای ایجاد مصونیت در تولید می‌داند.

در این یادداشت آمده‌است: بروز و ظهور پدیده پیچیده، چندسطحی، مرموز و مبهم کرونا، جهان را زیر و رو کرد و از عمقِ جان، سازه مفهومیِ تحول بنیادین را در تمام شئونات زندگی تجربه کردیم و تجربه می‌کنیم و تجربه خواهیم کرد. به دیگر سخن، عمق و گستره این پدیده عجیب و ناشناخته و همه‌گیر به گونه‌ای است که می‌توان قبل، حین و بَعد این ابرمسئله را به سه مقطع تطوّریِ پیشاکرونا، حین کرونا و پساکرونا تقسیم کرد و به تحلیل، تبیین و پیش‌بینی مسائل اقدام کرد.

بدون شک یکی از آثار دو وجهی کلانِ تهدید و فرصت کرونایی، تاثیر شدید آن بر اقتصاد جهانی و به تبع آن مقوله مهمِ تولید و کسب و کار است. با رصد دقیق راهبردی و عملیّاتی تاثیر این پدیده بر نوع تولید و کسب وکارها متوجه می‌شویم که اقتصاد سخت و به تبع آنها تولیدات و کسب و کارهای سخت به شدت آسیب دیدند و خواهند دید و بی‌تردید شرایط کرونایی و پسا کرونایی برای این دسته مذکور تهدیدی غیرقابل‌انکار است. لازم به ذکر است که همین شرایط کرونایی برای اقتصاد نرم و تولید و کسب و کارهای نرم فرصتی ناب و کم نظیری را ایجاده کرده است که به روشنی قابل احصاء و برآورد دقیق است.

اقتصاد نرم چیست؟

نرم شدن اقتصاد را می‌توان به منزله یک پدیده نرم از کل اقتصاد تعریف کرد و زمانی رخ می‌دهد که ارزش افزوده ایجاده شده توسط عوامل نرم (ناملموس) مازاد بر ارزش افزوده ایجاد شده توسط عوامل سخت (ملموس) در فعالیت‌های اقتصادی باشد. تغییر پارادایم جهانی اقتصاد و به تبع آن تولید، صنعت و فناوری از محیط سخت به محیط نرم شرایط جدیدی را برای تولیدکننده‌ها و کسب و کارها در مواجهه با شرایط تحمیلی کرونایی به وجود آورده است. به تعبیری در حال تجربه انتقال مشهود و ملموس از جهانِ سختِ پیشا کرونایی، به سرعت و شدت بالا، به جهانِ نرم کرونایی و پسا کرونایی هستیم.

عده­‌ای از اندیشمندان حوزه فناور اعم از مهندسی و مدیریت فناوری؛ فناوری‌ها را به دو دسته «فناوری سخت» و «فناوری نرم» تقسیم می‌کنند. آنها علم را از جنس دانایی، عرفان را از جنس دارایی و فناوری را از جنس توانای می­‌دانند. به بیانی دیگر، فناوری را می­‌توان با عبارت «توانایی تبدیل ورودی معین به خروجی مطلوب» یا «توانایی کسب خروجی مطلوب از ورودی معین» تعریف کرد. حال اگر در تعاریف فوق؛ ورودی مورد نظر فاقد «اراده و هوشمندی» باشد؛ مانند مواد اولیه، تجهیزات، سلول و … می­‌توان از آن فناوری به فناوری سخت تعبیر کرد اما چنانچه ورودی در تعریف فناوری، دارای «اراده یا هوشمندی» باشد (مانند فرد، شرکت، سازمان، نهاد و …) می­‌توان از آن فناوری به فناوری نرم تعبیر کرد.

کاربردهای فناوری نرم

در فناوری سخت به طور معمول، محصول فناورانه مانند تجهیزات، دارو و مواد پیشرفته و …، قابل‌لمس است اما در مقابل فناوری نرم، محصولات فناورانه غیرقابل لمس است. توانایی‌هایی چون واکاوی شخصیت افراد با استفاده از داده کاوی و متن کاوی شبکه‌های اجتماعی، تعیین حوزه‌های علاقمندی افراد با استفاده از موتورهای جستجو، طراحی سازوکارهای خودکنترلی پیشگیری از جرم یا تخلف، جلب اعتماد دیگران برای دستیابی به هدف، توانایی ایجاد کودتا یا انقلاب‌های رنگین، توانایی ترویج شایعه در سطح وسیع، توانایی ایجاد انگیزش در مدیران برای موفقیت سازمان، جنگ روانی، لابی و مانند آن، نمونه‌هایی از فناوری نرم هستند که شاید به طور طبیعی در فرآیندهای تولید، انتقال، توسعه، انتشار و تجازی‌سازی فناوری‌های سخت و مسائل اقتصادی؛ اجتماعی و فرهنگی جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرند اما به طور طبیعی مبنای دانشی اینگونه فناوری‌ها به صورت ضمنی در ذهن افراد قرار دارد و استخراج، تدوین، تعمیم و تطبیق آن با مسائل موجود و مشکلات روز جامعه ضروری است.

بنابراین فناوری نرم یک پارادايم فناورانه  نوین است كه نگرش و مدل‌های ذهنی تک تک ما را نسبت به فضای مدیریت، رهبری، کارآفرینی، تجارت، امنیت، دفاع، صنعت، آموزش، پژوهش و... تغییر داده است. البته این حرکت و انتقال پارادایم اقتصادی، صنعتی، تولیدی و فناوری از سخت به نرم از سال‌ها پیش از شرایط کرونایی شروع شده بود لکن در این وضعیت اخیر کووید-19، سرعتِ جهش‌وارِ ملموسی به خود گرفت. لازم به یادآوری است که در قرن بیست و یکم، انسان‌ها وارد عصر توسعه یکپارچه علوم انسانی، علوم اجتماعی و علوم طبیعی شده‌اند بنابراین، مفهوم اقتصاد، صنعت، تولید دچار دگرگونی شده و به ویژه فناوری در حال تغییر از فناوری با زمینه محدود به فناوری با زمینه گسترده و از فناوری سخت به فناوری نرم است.

اهمیت توسعه علوم و فناوری‌های نرم

به عصری رسیده‌ایم که در آن توسعه علوم نرم و فناوری نرم باید شتاب بگیرد. فناوری نرم نوعی فناوری است که از دیدگاه‌ها و زوایای مختلفی مانند اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فلسفی و هنری حاصل می‌شود. تحقیقات فناوری نرم برای بازاندیشی و تامل بر چالش‌های بی‌شمار پیش روی بشر بسیار سودمند است و می‌توان در نظام‌های فرهنگی مختلفی جای گرفته و توسعه پایدار و تحقیقات میان‌رشته‌ای را ترویج دهد تا به آگاهی‌های گسترده و راهکارهای اثربخش برای حل مسائل جهانی، ملّی، سازمانی و فردی دست یابیم.

اکنون یکی از پررمز و رازترین شوک‌های عالَم‌گیر را تجربه می‌کنیم.  ابرمسئله ساخت نایافته کرونا تحولی بنیادین را در سبک و سازِ زندگی مخلوقات جهان، از جمله انسان به وجود آورده است. انسانی که بی‌مهابا اکتشافات حیرت‌انگیز و خیره‌کننده فناوری را در اکثر موارد در خدمت مطامع نفسانی خویش قراداده و در عمل گوهر ارزشمند وجودی خویش را به مسلَخ برده است. انسانی که مذبذب‌وار در انتظار جهانِ پساکرونایی است تا از رهگذر این فرصت تاریخی بی‌نظیر بتواند خستگی عمیق فکری، جسمی، روحی، روانی و رفتاری خود را به دَر کند و در افقی نو و جهانی تحوّل یافته، خویشتنِ اصیل خویش را بیابد.

بی‌هیچ مداهنه‌ای، جهانِ کرونا دیده حال و پساکرونای آینده، جهان فرهنگی و به تعبیری جهان نرم است و قدرت حقیقی کشورها درسایه قدرت نرم برآمده از برتری در رقابت‌های فرهنگیدر بستر صنعت نرم فرهنگی است. به دیگر سخن، پدیده پیچیده و چند سطحی کرونا به عنوان مهمان ناخوانده موجب تسریع در تغییر پارادایم یا پنجره نگاه از اقتصاد، تولید و فناوری‌های سخت، که بهره‌وری صِرف فنّی و مالی را هدف‌گذاری کرده است، به اقتصاد، تولید و فناوری‌های نرمِ هویت‌آفرین و فرهنگ محور شده است. حال مسئله اصلی اینجاست که برای مصون سازی صنعت و تولید در این شرایط چه باید کرد؟

مصون‌سازی صنعت و تولید در شرایط کرونا

پاسخ سوال با توجه به دیباچه بحث روشن و واضح است؛ حرکت به سمت سیاستگذاری، خط مشی‌گذاری و راهبردچینی در زمینه حمایت، ترویج و تسهیل تولید و کسب و کارهای نرم و گسترش صنایع فرهنگی و خلاق است که از قضا این دسته از صنایع و کسب و کارها در سایه فرصت کم نظیر به وجود آمده برایشان درآمدهای بالایی را برای خود کسب کرده‌اند که هرگز در این مقیاس قابل تصّور و شمارش نبود. صنعت به اصطلاح نرم، صنعتی است که در آن فناوری نرم، فناوری محوری است، بر خلاف بخش‌های صنعتی که فناوری سخت را فناوری محوری می‌دانند. تا امروز در قاموس مدیریت صنعتی، همه بخش‌های تولید غیرمادی مجموعاً صنایع خدماتی شناخته می‌شوند.

با این حال، نرم شدن تمام صنعت نه تنها تغییراتی در خود صنعت خدمات ایجاد کرده، بلکه برخی صنایع جدید نیز به مفهوم سنتی فراتر از بخش خدمات و حتی مقوله صنعت خدمات عمل می‌کنند. در عین حال، ارزش افزوده ایجاد شده توسط صنایع مرتبط با فرهنگ، سرگرمی، نرم‌افزار، اطلاعات و ارتباطات به مراتب بیشتر از صنعت تولید سخت است و مقیاس و گستره آن با نرخ هشدار دهنده‌ای افزایش می‌یابد. این صنایع به طور روزافزون به نیروی محرّکی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فناوری تبدیل می‌شوند. در عین حال در کنار صنعت تولید پیشرفته، به رکن مهم اقتصاد دانشی تبدیل شده‌اند.

خلاقیت و مهارت؛ خاستگاه صنایع خلاق

در حال حاضر، اصطلاح صنایع خلّاق به طور متداول در پیشنهادات خط مشیِ جامعه کسب و کار، دانشگاه‌ها و دولت به چشم می‌خورد و به نقطه رشد اقتصادی جدیدی تبدیل شده که کشورهای مختلف در حال تمرکز روی آن هستند. صنایع خلاق آن دسته از صنایعی هستند که خاستگاه‌شان خلّاقیت، مهارت و استعداد فردی است و پتانسیل تولید ثروت و اشتغال را از طریق ایجاد و بهره‌برداری از مالکیت فکری و ذهنی دارند. صنایع به اصطلاح خلاق در واقع بخشی از صنایع نرم هستند ولی فعال‌ترین بخش صنعت فرهنگی و صنعت خدمات فکری در بین صنایع نرم نیز به شمار می‌روند. اخیرا افراد بسیاری مجذوب چشم‌انداز صنایع خلاق شده‌اند زیرا کشف کرده‌اند که پدیده‌های نرم مثل اهداف نرم نیز می‌توانند تولید ثروت کنند.

در نتیجه افراد تمایل به صَرف انرژی و پول بیشتر در تحقیقات، بهره‌برداری و توسعه صنایع خلاق پیدا کرده‌اند. این پدیده حاکی از آن است که با توسعه صنایع نرم معاصر، تولید دارایی‌های ملموس و غیرملموس ارزش به مراتب بیشتری ایجاد می‌کند و افراد به طور روزافزون تمایل به پرداخت هزینه برای به دست آوردن بهره‌وری یا راهکار ملود در این زمینه‌های غیرمادی پیدا می‌کنند. در واقع، اگر به ریشه موضوع پی ببریم، بسیاری از صنایع سخت از جمله صنایع فناوری پیشرفته نیز از ایده‌های خلاق به وجود آمده‌اند.

به هر ترتیب، تغییر در ارزش‌ها و نرم شدن کلی اقتصاد که در طول قرن اخیر شروع شد انواع جدید حل مسئله را محقق کرده که با الگوهای مصرف جدید، مدل‌های کسب و کار نوین، سبک‌های زندگی جدید، انواع جدید سرگرمی و فراغت، الگوهای کار جدید و مفاهیم جدید سروکار دارند و می‌توانند فرصت‌های کسب و کار خوبی فراهم کنند.در نتیجه، این تغییرات منجر به پیدایش بسیاری از ایده‌های خلاق شده و توسعه صدها شرکت و حتی تجارتی را به دنبال داشته که مفاهیم و ایده‌های جدید را به یک صنعت ارائه می‌کند و صنعت ایده نامیده می‌شود.

این زمینه ظهور صنایع خلاق شگفت انگیز است.به طور خلاصه، بهره‌برداری از بازار و فرایند عملیاتی حرکت از ایده به ارزش‌آفرینی از نوع فناوری نرم است و فرایندهای نوآوری با توجه به مقوله‌های مختلف فناوری‌های محوری صنایع خلاق را شکل می‌دهند. صنعت ناملموس نام دیگری برای صنعت خلاق است که دامنه گسترده‌تری دارد. می‌توان گفت صنایع خلاق بخشی از صنایع نرم هستند که گستره بیشتری دارند.

خیزش کنونی صنایع خلاق در واقع یک خوشه صنعتی نرم است که به صورت ادواری در کنار دور جدیدی از رونق نوآوری در مدل کسب و کار ظهور می‌یابد و این خوشه صنعتی که در این چرخه پدید آمده عمدتاً با محوریت فرهنگ و هنر است. بنابراین توصیه و پیشنهاد جدی به حکمرانان، سیاستگذاران، خط مشی گذاران، راهبردچینان و مدیران اجرایی کشور برای برون رفت از آثار منفی ش شرایطکرونایی بر فضای تولید و کسب و کار و به نوعی مصون سازی آنها، اولویت‌دهی به تولید و صنایع نرم است که این نوع از تولید و صنعت، به علّت درون‌زا بودن از جهت تولید و برون‌زا بودن از جهت صادرات، به سیاست کلان اقتصاد مقاومتی بسیار نزدیک و منطبق است. از طرف دیگر این نوع از تولید و صنعت، به شدت وابسته به سرمایه‌های انسانی خلاق و نوآور در کنار دارا بودن ذخیره‌های ناب و بی‌نظیرِ فرهنگیِ اصیل و تمدنی کُهن و غنی است که همه این عوامل به صورتی جامع و متعالی در کشور ما وجود دارد و در عمل زمینه‌های تحقق و شکوفایی کامل در زمینه تولیدِ ثروت پاک، همزمان با حفظ و ارتقای فرهنگ عمومی در حد کامل و کمال وجود دارد.

انتهای پیام/4021/