ایران؛ جایگاه سیزدهم جهانی در تولید علم سلول‌های بنیادی را ازآن خود کرد/ لزوم توجه دستگاه‌ها به صنعت پزشکی بازساختی

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-هانا حیدری،  ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی در سال 1387 در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تشکیل شد. این ستاد که در حال حاضر با مدیریت امیرعلی حمیدیه فعالیت می‌کند، بر سه عرصه اصلی شامل توسعه مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلول‌درمانی و پزشکی بازساختی، توسعه تجاری‌سازی بازار محصولات سلولی و توسعه آموزش، پژوهش و منابع انسانی متمرکز می‌شود.

حمیدیه استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، فوق‌تخصص خون، سرطان و پیوند سلول‌های بنیادی کودکان و عضو هیئت رئیسه پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز آسیا و اقیانوسیه است. در ادامه مصاحبه خبرنگار آنا با دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی را می‌خوانید.

آنا: ستاد در حوزه توسعه واکسن‌ مبتنی بر ژنتیک نیز فعالیت می‌کند؟

حمیدیه: حوزه کاری ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی شامل سه رسالت اصلی سلول‌درمانی، ژن‌درمانی و مهندسی بافت است. بنابراین تولید واکسن برعهده این ستاد نیست. توسعه واکسن پیشگیری از کرونا زیر نظر ستاد ما، به این دلیل است که یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه دست‌ورزی داخل سلولی روی این واکسن کار می‌کند. این واکسن با استفاده از روش mRNA توسعه یافته و به همین خاطر توسط افراد متخصص در حوزه سلول انجام می‌شود.

آنا: جایگاه ایران در حوزه سلول‌های بنیادی در جهان کجاست؟

حمیدیه: 6 سال پیش جایگاه جهانی ایران در تولید علم در حوزه  سلول‌های بنیادی  131 بود که در حال حاضر به 13 رسیده است. در کشورهای اسلامی نیز ایران بعد از ترکیه قرار داشت اما چهار سال است که از ترکیه نیز پیشی گرفته‌ایم و در حال حاضر ایران در حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی از تمام کشورهای اسلامی جلوتر است.

آنا: ستاد با محققان و دانشمندان ایرانی مقیم کشورهای خارجی نیز همکاری می‌کند؟

حمیدیه: بله، همکاری‌های بسیاری با دانشمندان و محققان ایرانی مقیم در کشورهای خارجی و آنهایی که به ایران بازگشته‌اند، داریم که از جمله کارهای شاخص و موفق ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی به شمار می‌رود. حتی برخی از محققان و دانشمندان ایرانی مقیم در کشورهای دیگر نیز به پذیرش و حمایت از دانشجویان می‌پردازند. تعامل ستاد با ایرانی‌های خارج از کشور نه‌تنها فرصتی برای دانشجویان و دانشگاه‌های داخلی است بلکه زمینه انجام فعالیت‌های بین‌المللی موفقی را ایجاد کرد.

علی‌رغم اینکه تحریم‌ها روز به روز بیشتر و ارتباطات بین‌المللی ما روز به روز کمتر شده اما یک جستجوی ساده در پایگاه اسکوپوس نشان از همکاری‌های بین‌المللی زیاد ایران در حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی می‌دهد. همکاری در این حوزه نسبت به حوزه‌های علمی دیگر در کشور بالاتر بوده و به همین دلیل کشورهای بسیاری علاقه‌مند به همکاری با ایران در حوزه سلول‌های بنیادی هستند.

آنا: ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی با چه سازمان‌ها و نهادهایی همکاری دارد؟

حمیدیه: ستاد با چند وزارتخانه به صورت مستقیم فعالیت و همکاری دارد که شامل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی،  وزارت علوم، تحقیقات و فناوری  و وزارت آموزش و پرورش می‌شود. از جمله وزارتخانه‌های دیگری که باید فعالیت بیشتری با ستاد داشته باشند، وزارت جهاد کشاورزی و صنعت و معدن و تجارت است. تعاملات ستاد با وزارت بهداشت، وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش بسیار گسترده بوده و به نتایج خوبی نیز ختم شده است.

آنا: چرا وزارتخانه جهاد کشاورزی و صمت همکاری کمتری با ستاد دارند؟

حمیدیه: این سوال را باید از این وزارتخانه‌ها پرسید. ستاد از این وزارتخانه‌ها دعوت کرده تا بیشتر به  حوزه سرمایه‌گذاری و حمایت از شرکت‌ها بپردازند. برای اخذ مجوزها و نگارش آیین‌نامه‌ها، به صورت دائم با حوزه وزارت بهداشت، علوم، آموزش و پرورش، غذا و دارو در تعامل هستیم. همکاری با وزارت علوم نه‌تنها به پروژه‌های متعدد ختم شده بلکه باعث همکاری بیشتر با دانشگاه‌ها شده است. با وزارت آموزش و پروش نیز همکاری‌های بسیاری داشته‌ایم که منجر به راه‌اندازی المپیادهای دانش‌آموزی سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی و  راه‌اندازی پژوهش‌سراهای سلول‌های بنیادی در استان‌های مختلف شده است.

دو وزارت خانه دیگر یعنی جهاد کشاورزی و صنعت و معدن نیز باید علاقه بیشتری به حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی نشان بدهند، باید باور کنند که این حوزه می‌تواند یک صنعت باشد و می‌تواند برای کشور درآمدزا باشد. برخی از افراد هنوز به حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی به عنوان یک علم خالص نگاه می‌کنند و فکر نمی‌کنند که پتانسیل تبدیل شدن به صنعت را دارد.  صنعت پزشکی بازساختی را باید جدی‌تر گرفت.

 10 سال دیگر  منابع پروتئینی گوشت را نمی‌توان از گاو، گوساله و گوسفند تأمین کرد، درواقع  به اندازه کافی از این حیوانات برای تولید گوشت وجود نخواهد داشت. گوشت را از طریق سلول‌های بنیادی تکثیر و تولید خواهند کرد. بنابراین  فعالیت در حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی در کشور باید جدی‌تر گرفته شود. بیشتر فعالیت‌های فعلی در حوزه درمان است، در حالی که باید بحث تغذیه و امنیت غذایی را نیز در نظر گرفت. سلول‌های بنیادی در حوزه تغذیه نیز نقش بسیار مهمی دارد. از این علم حتی در صنایع دفاعی و نظامی نیز استفاده می‌شود. حوزه  سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی، علم راهبردی و استراتژیکی برای کشور است.

آنا: سلول‌های بنیادی چه کاربردی در حوزه نظامی و دفاعی دارد؟

حمیدیه: گفته می‌شود در برخی کشورها دست‌ورزی‌های داخل سلولی روی انسان‌ها انجام می‌شود که این امر می‌تواند در آینده بر مسائل دفاعی تأثیرگذار باشد، برای مثال می‌توان توانمندی‌های سربازان را با استفاده از دست‌ورزی‌های داخل سلولی تغییر دارد. شاید این گفته‌ها شبیه به افکار ژول‌ورنی باشد اما عجیب و غریب نیست. تحقیقات و پژوهش‌هایی در این خصوص انجام شده است. چهار یا پنج سال قبل، جو بایدن، معاون رئیس جمهور وقت آمریکا، نخستین طرح دست‌ورزی داخل سلولی انسانی را در آمریکا افتتاح کرد. بنابراین حوزه  سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی نه‌تنها در مسائل تغذیه‌ای بلکه در مسائل دفاعی و امنیتی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.

آنا: ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی چه همکاری‌هایی با پژوهشگاه رویان دارد؟

حمیدیه: رویان قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مرکز سلول‌های بنیادی ایران در دو دهه گذشته بوده است. مراکز دیگری در این حوزه ساخته شده و فعالیت دارند‌ اما ستاد سعی دارد پژوهشگاه رویان را در مقیاس بین‌المللی مطرح کند. بنابراین باید آموزش، دانش و ساختار این پژوهشگاه از سطح ملی فراتر رود. شاید لازم باشد که رویان از این پس وجهه بین‌المللی ایران را تقویت کند و حوزه آموزش، پژوهش، تولید محصول و فناوری را در مقیاس بین‌المللی ادامه دهد. رویان در مراحل بعدی باید فعالیت بیشتری در سطح بین‌المللی داشته باشد تا سهم بیشتری نیز از بازار بین‌المللی ببرد. 

البته این پژوهشگاه در حال حاضر نیز در سطح بین‌المللی مطرح است اما باید قدرتمندتر از قبل ظاهر شود و فعالیت‌‌های بین‌المللی را افزایش دهد. فکر نمی‌کنم خوب باشد که فعالیت‌هایشان به داخل کشور محدود شود. ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی سعی کرده تا فعالیت‌ها و تعاملات خود با پژوهشگاه رویان را روز به روز بیشتر کند، همچنین حمایت‌های ما از این پژوهشگاه نیز بیشتر شده است. سعی داریم وجهه بین‌المللی رویان را تقویت کنیم تا در مجامع بین‌المللی بیشتر دیده شود. 

در حال حاضر کشورهای اطراف از ایران عمل جراحی قلب باز نمی‌خواهند، این جراحی حتی در تاجیکستان نیز انجام می‌شود. کشورهای اطراف خواهان کار در حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی و بازساختی هستند. بنابراین کشور ظرفیت این را دارد که یکی از پژوهشگاه‌ها در حوزه بین‌المللی فعال شود.

آنا: توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی چقدر به درمان بیماری‌های مادرزادی در کشور کمک کرده است؟

حمیدیه: علمی که در جهان به اسم سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی  مشهور است  شامل سه شاخه می‌شود: سلول‌درمانی، ژن‌درمانی و مهندسی بافت. درمان بیماری‌های مادرزادی در حوزه ژن‌درمانی قرار می‌گیرد.  بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج صرفاً با مصرف دارو درمان نمی‌شوند بلکه بیماری باید اصلاح شود.  به عبارت دیگر باید وارد هسته سلول شد و مرکز فرماندهی یا DNA آن را تغییر داد تا ژن اصلاح شود و بیماری از بین برود یا بهبود یابد.

در حوزه ادیت ژن چند هسته فناور و دانشگاهی در کشور تشکیل شده که مشغول به فعالیت و تحقیق در این خصوص هستند. تأییدیه  غذا و دارو برای محصولات ژن‌درمانی از چند سال قبل در آمریکا و اروپا صادر می‌شود. هزینه محصولات ژن‌درمانی برای برخی از بیماری‌ها  بین 750 تا 850 هزار دلار و حتی در برخی مواد بیش از یک و نیم میلیون دلار در ازای هر بیمار است. اگر در حوزه ژن‌درمانی فعالیت نکنیم، به رشد و توسعه نمی‌رسیم و چند سال دیگر مجبوریم بیماران را برای درمان با هزینه‌های بسیار بیشتر به کشورهای دیگر بفرستیم.

چند تیم فناور نیز در حال فعالیت در حوزه ژن‌درمانی هستند که نشان می‌دهد در این حوزه نیز توانمندی داریم. انجام تحقیقات در حوزه ژن‌درمانی و دست‌ورزی‌های داخل ژنی نیازمند  یک‌سری وسایل و تجهیزات پیشرفته است که تحریم‌ها دسترسی به آنها را دشوار کرده است.

انتهای پیام/4021/