بررسی وضعیت کتاب الکترونیک در دنیای امروزی/ مزایا و معایب کتاب‌خوانی به سبک الکترونیک چیست؟

به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش‌بنيان گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، پس از شیوع کرونا ویروس جدید مردم فرصت بیشتری را برای مطالعه پیدا کردند اما به دلیل وجود شبهات در مورد انتقال ویروس از طریق کتاب و مدت زمان ماندگاری آن روی کاغذ،  اقبال زیادی برای کتاب الکترونیک به وجود آمد. البته تا پیش از این نیز کتب‌ الکترونیکی در بین مردم از محبوبیت بسیاری برخوردار بود. در این گزارش سعی خواهیم کرد نگاهی اجمالی به دو روی سکه‌ کتب الکترونیک داشته باشیم و مزایا و معایب آن را در کنار یکدیگر بررسی کنیم.  

آنچه کتاب الکترونیک شناخته می‌شود

 کتاب الکترونیک، کتابی در قالب کامپیوتری است که در لپ‌تاپ، دسکتاپ، تبلت، کیندل و یا حتی تلفن همراه دانلود می‌شود و از روی صفحه نمایش این دستگاه‌ها قابل خواندن است. کتاب الکترونیک می‌تواند مطالب، شماره صفحات، تصاویر، گرافیک و عناوینی دقیقا مانند یک کتاب چاپی را داشته باشد. خرید (تهیه و دانلود) کتاب‌های الکترونیک از طریق اینترنت بسیار ساده و آسان است. شاید مثل تهیه‌ هر کالای دیگر و حتی از آسان‌تر از بقیه.

تنها تفاوت این است که اگر کتاب پولی باشد، بعد از پرداخت هزینه به صفحه دانلود هدایت می‌شوید یا لینک دانلود را از طریق ایمیل دریافت خواهید کرد. تمام کاری که خوانندگان باید انجام دهند این است که روی لینک کلیک کنند و معمولا پس از آن کتاب الکترونیکی به طور خودکار بر روی کامپیوتر، در پوشه‌ای به انتخاب شما، دانلود می‌شود.

 کتاب‌های الکترونیک حتما دارای متن و گاها دارای تصاویر هستند. اخیرا برخی شرکت‌ها تلاش داشته‌اند تا حتی صوت و تصاویر متحرک را نیز در قالب همان فایل تجمیع کنند. معمولا کتب الکترونیک در فرمت‌هایی عرضه می‌شوند که قابل ویرایش نباشد بنابراین اگر فایلی در فرمت مایکروسافت وُرد دارید نمی‌توانید آن را کتاب الکترونیک به حساب آورید (برای تبدیل آن به فرمتی همچون PDF در نسخه‌های جدید مایکروسافت آفیس خیلی ساده می‌توان فایل را Save as PDF کرد).

بنابراین تولید کتاب الکترونیک برخلاف کتب چاپی، صرف نظر از بحث محتوایی‌اش کار آسانی است، زیرا با مسائلی همچون چاپ کتاب و صحافی سر و کار ندارید. در عین حال در داخل ایران، افراد برای انتشار هر گونه کتابی (خواه چاپی یا الکترونیکی) باید مجوز وزارت ارشاد را اخذ کنند.

کتب الکترونیک در فرمت‌های مختلفی عرضه می‌شود. رایج‌ترین فرمت‌های جهانی در حوزه‌ی کتب الکترونیک عبارتند از PDF، صفحات HTML، برنامه‌های اجرایی EXE، فرمت PDA و فرمت EPUB. در ایران شناخته‌شده ترین فرمت PDF است اما در خارج از ایران مشهورترین فرمت EPUB است و اکثرا کتب الکترونیک در این فرمت منتشر می‌شوند. به دلیل اینکه بسیاری از کاربران با فرمت‌های مختلف خو گرفته‌اند نرم‌افزارهای تبدیل نیز وجود دارد که از طریق آن می‌توان فایل‌ها را از فرمت‌های مختلف به یکدیگر تبدیل کرد. فرمت‌های گوناگون کتب الکترونیک معمولا  مزایا و مضرات مشابهی دارند در ادامه مروری بر برخی از این ویژگی‌ها خواهیم انداخت.

مزایای استفاده از کتاب‌های الکترونیکی

هزینه به‌روزرسانی پایین

 هنگامی که نیاز باشد فرضا در مورد یک اثر علمی، نویسنده بخش‌های خاصی از کتاب را به‌روزرسانی کند. او به سادگی می‌تواند سند الکترونیکی را باز و ویرایش کند و سپس نسخه به‌روز شده را پس از ذخیره سازی، در اینترنت بگذارد و مشتریان یا خوانندگان را  مطلع سازد.

مشتریان به صفحه دانلود مراجعه می‌کنند یا نسخه جدید به صورت مستقیم به ایمیل‌شان ارسال می‌شود. تصور کنید ویراست جدید یک کتاب چاپی چه دردسرهایی دارد و تمام مراحل تجدید چاپ را باید طی کند و ناشر احتمالا باید حداقل تعداد مشخصی نسخه جدید را به چاپ رساند. این کار مستلزم زمان و پول است.

قالب چندرسانه‌ای

بر خلاف کتاب‌های چاپی معمول، کتاب‌های الکترونیک نه تنها می‌توانند متن و تصاویر بلکه صدا و حتی ویدئو را نیز در خود جای دهند. به این ترتیب، اگر خواننده از آن دسته افرادی است که فرضا بیش از مطالعه متن به شنیدن پادکست علاقه‌مند است، می‌تواند با انتخاب یک کلیک به نسخه صوتی گوش دهد. البته در نسخه‌های PDF چنین امکانی وجود ندارد و اگر خودتان می‌خواهید کتاب الکترونیکی چندرسانه‌ای تولید کنید باید از قبل آن را به قالب‌های متنی ذخیره کنید یا از PDF به متن تبدیل کنید.

برخی کتاب‌های الکترونیکی حتی از برنامه‌های فلش پشتیبانی می‌کنند که به خواننده اجازه می‌دهد تا با محتویات «تعامل» داشته باشد (برای مثال تصاویر را با استفاده از ماوس بکشد).

قابلیت پیمایش

در برخی از فرمت‌های کتب الکترونیک قابلیت جستجوی سریع وجود دارد که به شما امکان می‌دهد به سرعت به صفحه حاوی کلمه مورد نظر خود بروید. برای مثال دیکشنری چاپی را با دیکشنری آنلاین مقایسه کنید. در دیکشنری آنلاین به راحتی به صفحه دلخواه‌تان منتقل می‌شوید و شاید این ویژگی به شدت سرعت کارتان را افزایش دهد. با این حال در فرمت PDF خصوصا در زبان فارسی محدودیت‌هایی وجود دارد، و بهتر از سایر فرمت‌های کتب الکترونیک برای جستجوی متنی استفاده کنید.

فقدان کالای فیزیکی و تهیه آسان و بدون هزینه حمل و نقل.

از آنجایی که خوانندگان با فایل‌های الکترونیک سر و کار دارند، می‌توانند به راحتی آنها را از اینترنت دانلود کنند. دیگر نیازی به حضور در خیابان شلوغ انقلاب یا ارسال کالاهای فیزیکی با پیک نیست،. همچنین دیگر لازم نیست تا به اندازه‌ زمانی که به طور معمول هنگام سفارش کتاب طول می‌کشد (به طور میانگین دو سه روز) صبر کنید. از سوی دیگر شیوع کروناویروس جدید نیز اقتضا می‌کند که تا جای ممکن از منزل خارج نشوید و اقلام بیرونی را وارد منزل نکنید. کتاب الکترونیک مبتنی بر پلتفرم‌های شما هستند. دیگر نیازی به قطع کردن درختان هم نیست!

معایب کتاب‌های الکترونیک

خواندن راحت نیست

بسیاری از کتابخوان‌های حرفه‌ای از اینکه ساعت‌ها در حال خواندن کتاب الکترونیکی در جلوی کامپیوتر یا صفحه‌ی موبایل (یا حتی کیندل) باشند احساس راحتی نمی‌کنند. افراد به کتاب فیزیکی عادت دارند. ورق زدن را دوست دارند و با عطر کتاب خاطره‌سازی می‌کنند و این در حالی است که کتاب الکترونیکی نه تنها فاقد فیزیک بلکه عاری از روح آنچه که به عنوان کتاب می‌شناسیم است.

هزینه چاپ

جالب است بدانید از آنجایی که خواندن از روی صفحه نمایش برای بسیاری از خوانندگان ناخوشایند است، عده‌ای که ترجیح می‌دهند متن را روی کاغذ بخوانند در نهایت خود اقدام به چاپ کتاب الکترونیکی روی کاغذ می‌کنند. اگر کتاب بسیار طولانی باشد، هزینه چاپ توسط خوانندگان از هزینه‌ کتاب چاپی هم می‌تواند بیشتر شود.

از سوی دیگر، بسیاری از فرمت‌های الکترونیک برای چاپ روی کاغذ مناسب نیستند. به عنوان مثال فرمت dwg با بسیاری از پرینترها سازگار نیست. با این حال فرمت PDF یکی از نزدیک‌ترین آثار مشابه کتب چاپی است. بنابراین سعی کنید حتی اگر قصد پرینت کتاب را دارید، از قبل فایل خود را با نرم افزارهای موجود در اینترنت به فرمت PDF تبدیل کنید.

حقوق مولف

در دنیای کتب چاپی، افرادی که می‌خواهند کتاب شما را به صوت غیرقانونی «به اشتراک بگذارند»، باید آن را فتوکپی کنند، و سپس به دوستان دیگر خود ارسال کنند. این کار آسانی نیست. اما با پیدایش کتاب‌های الکترونیکی، فایل شما به راحتی توسط شخصی که هزاران کیلومتر دورتر زندگی می‌کند قابل اشتراک گذاری است! حتی بسیاری از آنها را می‌توان در یک سرور عمومی قرار داد تا هر کسی که خواست دانلود کند. تصور کنید کتابی که ماه‌ها یا حتی سال‌ها برای نگارشش عرق ریخته شده، بدون اینکه حقوقی به مولف واقعی‌اش برسد در بین  کاربران اینترنت دست به دست خواهد شد.

انتهای پیام/