تاریخچه و نقشه جامع شهر رفسنجان در ویکی آنا

به گزارش خبرنگار حوزه سفر و گردشگری گروه اجتماعی خبرگزاری آنا, رفسنجان از شهرهای استان کرمان و سومین شهر از لحاظ جمعیت در این استان است. این شهر مرکز شهرستان رفسنجان است. جمعیت شهرستان رفسنجان بر اساس سرشماری ب ۳۰۲۷۸۹ نفر در سال ۱۳۹۸می‌رسد. این شهر در مسیر محور کرمان به یزد واقع شده‌است. شهرهای کرمان، بردسیر، سیرجان، شهربابک، انار، زرند، بافق و یزد ، از شهرهای همجوار رفسنجان می‌باشند. فاصله رفسنجان تا بردسیر ۱۲۵ کیلومتر، تا سیرجان ۱۴۰ کیلومتر، تا شهربابک ۱۳۰ کیلومتر، تا انار ۴۰ کیلومتر، تا زرند ۷۵ کیلومتر، تا بافق ۱۸۵ کیلومتر و تا یزد ۲۳۰ کیلومتر می‌باشد. رفسنجان از نواحی مهم دانشگاهی ایران است. این شهر جزو یکی ازبزرگترین تولیدکننده‌های پسته در کشور است.

در مورد تاریخچه پیدایش شهر رفسنجان که درگذشته به بهرام آباد معروف بوده است روایات مختلفی وجود دارد و اینکه کدام یک به واقعیت نزدیک تر است به درستی مشخص نیست.بنای اولیه بهرام آباد بنا بر قصص وحکایت موجود به زمان شاپور ذوالکتاف وجانشین وی که اوهم قبلاً حاکم کرمان بوده است نسبت داده اند.

برخی از جغرافی دانان قرون اولیه اسلامی که در مورد این ناحیه نظراتی مطرح نموده اند از بهرام آبادبا نام اناس یاد کرده اند.گی لستراج،محقق انگلیسی که در زمان ناصر الدین شاه در ایران به سر می برده است در کتاب سرزمین های خلافت شرقی ازقول اصطخری ومقدسی می نویسد: «از رودان تا شهربابک سه روزراه بود…»با توجه به این فاصله می توان گفت که دو شهر مهم ولایت رودان که ابان واناس در واقع همان انار و رفسنجان امروزی هستند که روزگاری متعلق به فارس بوده وبعدها به توابع کرمان پیوسته اند.لستراج نیز محل شهر اناس را در حدود بهرام آباد ذکر کرده است. اما در مورد اینکه رفسنجان در طول تاریخ همواره منطقه مهمی به شمار می آمده و از اهمیت ویژه ای بر خوردار است در اینجا به ذکر نظرات برخی از مورخین در مورد این شهر می پردازیم:

در نوشته های پس از قرن پنجم هجری از بلوک رفسنجان بسیار نام برده شده است.در دوره صفویه رفسنجان جزو بلوکات تحت حکمرانی بهادرخان که از سوی شاه طهماسب صفوی حکومت کرمان را در دست داشت، به شمار می آمده است. در کتاب تاریخ مفصل کرمان آمده است: ‹‹در سنه ۷۹۰ هجری سلطان ابا یزید در کرمان فوت نموده … پس از چندی شاه منصور که شاه زین الدین را شکست داده بود و قدرتی پیدا کرده بود به طرف کرمان آمد و شهر رفسنجان را غارت نمود….››

در دوره های نادری و زندیه نیز از بلوک رفسنجان یاد شده است. چنان که احمد خان وزیری درکتاب تاریخ کرمان می نویسد: ‹‹ از سوی اولیای دولت وکیل(زند) حکومت کرمان را به میرزا حسین راینی وآقاعلی سیرجانی به شراکت دادند… لهذا شق شرقی کرمان گواشیر، خبیص، بم، نرماشیر، راین، زرند، راور،کوهبنان، رفسنجان، انار و بردسیر است به حوزه میرزاعلی راینی و شق غربی کرمان را که شهربابک، سیرجان، اقطاع ،ارزوییه،کوشک، صوغان و اسفندقه باشد موکول به رأی رویه حسین خان کرایی سیرجانی کردند.››

دکتر باستانی پاریزی نیز در نوشته های خود بارها از رفسنجان در دوره قاجاریه(محمد علی شاه و ناصرالدین شاه) نام می برد. ایشان در کتاب حماسه کویرآورده است: ‹‹عباس میرزا چند روزی را در یزدگذراند و از آنجا عازم کرمان شد و در رفسنجان در قلعه آقا اطراق کرد.››اعتبار و اهمیت شهر رفسنجان در طول تاریخ بنا بر اسناد ونوشته های باقیمانده، همواره به دلیل واقع بودن آن بر سر راه ارتباطی یزد وکرمان بوده است و هرگاه که به تجارت وگسترش راهها توجه شده باشد رفسنجان نیز تا حدودی آبادتر شده است. بعد از دوران هرج و مرج تیموریان و آغاز حکومت صفویان با تاکید شاهان صفوی و به خصوص شاه عباس برگسترش تجارت با اروپا، راههای زیادی در این منطقه ایجاد یا احیا شده و با دستورشاه عباس کاروانسراهای متعددی در بین این راه ساخته شد. از جمله این راهها می توان به راه کرمان-رفسنجان-یزد و راه کرمان-رفسنجان-شهربابک اشاره کردکه در بین آن ها کاروانسراهایی از جمله کاروانسراهای رباط،کبوترخان، بی بی حیات،کشکوییه و انار بنا شده بود و دراین زمان بودکه رفسنجان از لحاظ اقتصادی واجتماعی رشد وترقی یافت وکاروانهای زیادی دراین موقع ازرفسنجان می گذشتند.به طوری که سون آندرسون فون در کتاب کویرهای ایران نوشته است: کاروانهای زیادی از راه بندرعباس-بهرام آباد(رفسنجان) کرمان نیز به طرود می آیند که بارشان چای، ادویه و کالاهای دیگر است.

… »همچنین استاد باستانی پاریزی نیز در این باره در کتاب حضورستان نوشته است: «کالایی که از هند یا بنادرجنوب یا حتی سیستان به کرمان می رسید از طریق راور و زرند و بعدها رفسنجان به یزد می رفت و ازآنجا به نایین یا ساقند و دامغان و سمنان یاری می رفت وبه رشته اصلی راه ابریشم متصل می گشت.»

در اواخرحکومت صفویه رشد وترقی حاصل از ایجاد این راه ها با هجوم افغان ها به منطقه ناگهان از بین رفت و این حمله باعث ویرانی و نابودی بسیاری از آبادانی های زمان صفویه گشت. آنطورکه درکتاب تاریخ مفصل کرمان آمده است محمود افغان در حمله خود به ایران از رفسنجان نیز گذرکرده است و باعث خرابی ها و خسارات زیادی نیز در این منطقه شده است. از این زمان تا اواخر حکومت قاجاریه این وضع در رفسنجان ادامه داشت و شهرتقریباً ویرانه شده بود. در سال ۱۱۶۶ (ه‍‍ ش) آقا محمد خان قاجاربه رفسنجان لشکر کشی نمود و قلعه آقا راکه درآن زمان نزدیک به ۷۰۰ خانوار در آن ساکن بودند، محاصره نمود. پس از چندین روز مردم رفسنجان تعهدکردندکه پس از اینکه غایله کرمان ختم شد، تسلیم شوند. بدین ترتیب آغا محمد خان به کرمان رفته و چند ماه بعد پس از تصرف آنجا به رفسنجان بازگشت. در این موقع شخصی به نام حاج میرزاحسن که از بزرگان قلعه بود از مردم خواست تا به استقبال سپاه آقا محمد خان رفته و هدایایی را نیز به او تقدیم کردند و در این موقع لشکر قاجار قلعه را تصرف نموده وآقا محمد خان نیز ازجنگ و خونریزی در رفسنجان صرف نظر کرد.

قلعه یاد شده که بنای آن را به یکی از بزرگان اسماعیلیه نسبت داده اند در سال ۱۲۱۷(ه‍ ش) بر اثر سیلاب عظیمی که شهر رفسنجان را دربرگرفت، از بین رفت و امروزه قسمتهای بسیار اندکی از آن وجود دارد. این سیلاب که در بهار آن سال به سوی رفسنجان جاری شد بسیاری از بناها وساختمانهای شهر را ویران کرد. در سال۱۲۴۵ (ه‍ ش) بنا به دستور ابراهیم خان ظهیرالدوله حاکم کرمان به دست اسماعیل خان حاکم رفسنجان قناتهای شهر احیا شده و بناهای بسیاری در شهر ساخته شد که با این اقدامات به تدریج شهر از نا به سامانی و ویرانی نجات یافت. به دستور امیرمفخم بختیاری حاکم کرمان در سال ۱۲۹۲ (ه‍ ش) حصار محکمی در اطراف شهر رفسنجان ساخته شد که قسمتهایی از آن تاکنون باقی مانده است. این کار به شهر اعتبار و اهمیت بخشید و باعث رونق تجارت در شهرگردید.برای اولین بار در سال۱۳۱۷ در رفسنجان چهار راهی ساخته شدکه خیابانهای تشکیل دهنده آن درحال حاضر امام خمینی-انقلاب(فردوس) و شهدا نام گرفته اند. همچنین در این موقع اولین مدرسه به سبک جدید در رفسنجان ساخته شد ومدرسه حکمت نام گرفت. به هر حال وجود قلعه، بارو، تلگراف خانه و مسجد جامع ازگذشته های دور در این شهرمی تواند نشانه اعتبار وجمعیت زیادآن باشد.

رفسنجان درگذشته یکی از مراکز مهم تولید پنبه بوده است و به سبب مرغوبیت و تولید زیاد، این محصول به کشورهایی مانند هند و روسیه صادر میشده است.که این خود یکی دیگر از دلایل اهمیت شهر بوده است. در طول تاریخ اهمیت و اعتبار شهر رفسنجان باعث افزایش روز افزون وسعت و نیزآباد شدن هر چه بیشتر این منطقه گردیده است. مرحوم غلامحسین میرزاصالح در کتاب اسناد رسمی در روابط سیاسی ایران با انگلیس، روس و عثمانی در مورد رفسنجان چنین آورده است: «فردا که عید سعید فطر است به ناچار عازم بلوک رفسنجان می شویم که وسعت وآبادانی دارد و وفور نعمت و ارزانی است.»

همچنین گفته محمد معصوم شیرازی در کتاب طریق الحقایق نیز از آبادانی و اهمیت شهر رفسنجان حکایت دارد . وی درسال ۱۳۱۶ (ه‍ ش) در مورد این شهرنوشته است: «رفسنجان به فتح راه مهمله بر وزن ارسنجان قصبه خوبیست و بازار و تجار و تلگراف خانه و پست خانه و باغات و مضافات بسیار دارد. پسته رفسنجان معروف است و خنده برلبان بسته می زند. از ارزانی و فراوانی و بازار بهرام آباد هیچ نسبتی به کرمان ندارد.» وجود تلگراف خانه در رفسنجان یکی دیگر از دلایل اهمیت و اعتبار این شهر است. زیرا درآن زمان در شهر مهمی مانند سیرجان تلگراف خانه وجود نداشت.

رفسنجان تا اواخر دوره قاجاریه یک قصبه به شمار می رفت اما ازآن پس کم کم بر وسعت آن افزوده گشته و به صورت بخش درآمد. با آغازکار فرمانداری رفسنجان درسال۱۳۲۴، رفسنجان به شهرستان تبدیل شد. امروزه رفسنجان از شهرهای مهم و پر جمعیت استان کرمان بوده و نقش مهم این شهرستان در اقتصاد استان وکشور برکسی پوشیده نیست. معادن و منابع طبیعی سرشار از یک سو وطلای سبز از سوی دیگر این شهر را از شهرت جهانی برخوردار ساخته است. در این میان اهمیت پسته این شهرستان باعث شده است که از رفسنجان به عنوان مرکز پسته جهان یاد کنند.

علت نامگذاری

در مورد علت نامگذاری این شهر به رفسنجان، روایات متعددی وجود دارد. بنا به یک روایت غالب، از آنجا که در این منطقه معادن غنی مس وجود دارد، .در گذشته نام این شهر رفسنکان بوده است. رفسنکان از دو کلمه رفسن و کان تشکیل شده است که رفسن در زبان پارسی باستان به معنی مس و کان هم به معنی معدن می‌باشد. واژه رفسنکان به مرور زمان به شکل معرب آن یعنی رفسنجان تبدیل شده است. همچنین مطابق روایتی دیگر، نام اولیه آن سنجان بوده است و چون در مسیر سیلاب‌ها قرار داشته است، بارها در اثر سیل دچار خرابی و نابودی شده است، به «رفت‌ سنجان» معروف و سرانجام به رفسنجان تبدیل شده است.

انتهای پیام/