اقدام پیشگیرانه برای کاهش تلفات در زمان وقوع سیل انجام نشده است

به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، روزهای پایانی سال 97 با بارش نزولات جوی در برخی از نقاط شمال و شمال‌غرب کشور همچون مازندران و گلستان همراه بود که به تدریج به سایر استان‌های کشور تسری پیدا کرد، بارش‌هایی که با تداوم آن در سال جدید از یک‌سو نویدبخش سالی پربرکت بود ولی از سوی دیگر شدت و حجم بارش‌ها در کنار سوء‌مدیریت، بی‌تدبیری و ناهماهنگی این نعمت را به نقمت تبدیل کرد.

کوچک‌ترین نمونه این ناهماهنگی را می‌توان در خبر وزارت نیرو مبنی بر آزاد بودن بازدید عموم از سدها و شبکه‌های آبیاری و زهکشی در استان‌های مختلف کشور در ایام نوروز در بیست و نهم اسفند ماه مشاهده کرد. (بیشتربخوانید)

آنچه که با وقوع سیل در کشور بیش از پیش خود را نمایان کرد این بود که در کشور به موضوع پیشگیری در مواجهه با مخاطرات در قالب یک پروژه کلان ملی کمتر توجه می‌شود و آنچه بیشتر به آن پرداخته می‌شود مدیریت بحران آن‌هم در زمان وقوع آن است و لا غیر.

به موضوع پیشگیری در مواجهه با مخاطرات در قالب یک پروژه کلان ملی کمتر توجه می‌شود

در همین خصوص حمید سرخیل در گفتگو با خبرگزاری آنا در خصوص بارش‌های شدید اخیر در کشور اظهار کرد: ما برای سال‌های متمادی در کشور خشکسالی داشتیم و منطق حکم می‌کرد که نحوه مدیریت از سدها به گونه‌ای باشد که بتوانیم در طول سال و فصول خشک از آب ذخیره شده استفاده کنیم.

اطلاع کافی از حجم بارش‌ها در کشور وجود نداشت

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه اقدام پیشگیرانه برای کاهش تلفات در زمان وقوع سیل انجام نشده است، ادامه داد: بارش‌های اخیر که حجم بسیار زیادی داشت موضوعی پیش‌بینی نشده بود و نبود اطلاع کافی از حجم بارش‌ها  باعث شد رویه مدیریت سدها به رویه سال‌های خشک باشد و تنها در لحظه نهایی با واقعیت امر مواجه شدیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: مسئولین ذیربط سعی کردند تا با بازکردن دریچه‌ها در سدهای بتنی مقداری از آب را به‌صورت کنترل‌شده تخلیه کنند ولی در سدهای خاکی که فاقد دریچه بودند این کنترل و مدیریت وجود نداشت و نهایتاً آب سر‌ریز شده و مشکلاتی را که شاهدش بودیم خصوصاً در مناطقی مثل گلستان و آق‌قلا در پایین‌دست به‌وجود آورد.

نبود اطلاعات کافی از حجم بارش‌ها باعث شد مدیریت سدها به رویه سال‌های خشک باشد

سرخیل با بیان این‌که مسئولان می‌بایست در سدهای خاکی نیز پیش‌بینی چنین بارش‌های را داشته باشند، اذعان کرد: در بازه‌های زمانی مختلف لایروبی کف سدها و ایجاد صحیح کانال‌های انحرافی در مناطقی که امکان آن وجود دارد از اقداماتی است که باید مدنظر قرار گیرد.

این کارشناس ژئوفیزیک زیست‌محیطی و اکتشاف منابع آب ادامه داد: انتقادی که به مسئولان در سدهای خاکی وارد است این است که چرا این سدها را به مرور زمان لایروبی نکرده‌اند تا ذخیره سد بیشتر شود؟ چون معمولاً گِل و لای همراه این آب‌ها از بالادست می‌آید و در پشت سدهای خاکی مرتب نشست می‌کند و حجم آب به‌ظاهر در سدهای خاکی بالا است ولی درواقع گِل و لای و رسوبات هستند که در کف مخزن سد انباشته شده است.

وی با اشاره به این‌که دلیل عدم انجام لایروبی سدهای خاکی در طی سال‌های مختلف هزینه‌بر بودن آن است، خاطرنشان کرد: هزینه انسانی موضوعی غیرقابل جبران است و این موضوعی بود که در این مناطق چندان به آن توجهی نشد.

در صورت عدم لایروبی،  گِل و لای می‌تواند تا 40 درصد حجم سد را بالا بیاورد

عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به بخشی از خسارات وارد آمده تنها در بخش کشاورزی در گلستان و منطقه آق‌قلا افزود: شما در گلستان و منطقه آق‌قلا چیزی حدود 6 کیلومتر در 200 کیلومتر زمین‌های گندم دارید که همه آنها به‌طور کامل غرق آب شدند و گندم‌هایی که تازه جوانه زده بودند همه درون گِل و لای خوابیده و از بین رفتند.

سرخیل تصریح کرد: وقتی لایه رُس در کف مخزن باشد به مرور زمان می‌تواند تا 40 درصد از حجم مخزن را گِل و لای بگیرد و سطح تراز آب درون سد خاکی را بالا بیاورد، البته در صورت پیش‌بینی چنین وضعیتی این امکان وجود داشت تا تعبیه کانال‌ها و مخازن زیر‌سطحی، آب سیلاب را برای استفاده در آینده ذخیره کرد، بدون آن‌که هیچ‌گونه آسیب‌های انسانی، کشاورزی و همچنین معضلات اجتماعی به بار بیاید. 

نکته قابل توجه دیگر در ارتباط با حوادثی همچون شیراز که با بیشترین خسارات انسانی سیل‌های اخیر در مقایسه استان‌های مختلف همراه بود، تأثیر عوامل انسانی در تخریب سازه‌های طبیعی به‌منظور اجرای پروژه‌های عمرانی است.

گسترش شهرها باید از حریم رودخانه‌ها دور باشد

حمید سرخیل، عضو هیئت علمی دانشگاه در ارتباط با ساخت و سازهایی که در حریم رودخانه‌ها صورت می‌گیرد نیز گفت: برای مناطقی که در معرض بلایای طبیعی قرار دارند می‌بایست یک نقشه طراحی کریدوری بلندمدت وجود داشته باشد که در آن حریم رودخانه‌ها دقیقاً مشخص شود و در نقشه‌های بزرگ مقیاس گسترش شهری معلوم باشد که شهرها به کدام سمت‌ها گسترش داشته باشد تا از حریم رودخانه‌ها دورتر باشد.

وی ادامه داد: وقتی چنین اموری در کشور ما به حال خود رها می‌شود سلسله‌وار اکوسیستم منطقه را مختل کرده و با یک تلاطم آنی مشکلات انسانی و اقتصادی گسترده‌ای را برای مردم مناطق به‌همراه می‌آورد.

این کارشناس ژئوفیزیک زیست‌محیطی و اکتشاف منابع آب در ارتباط با حادثه شیراز نیز گفت: همان‌طور که مطلع هستید در منطقه دروازه قرآن شیراز که منجر به تلفات انسانی شد دره‌رودی قرار داشت و هر زمان که بارش شدیدی که در این منطقه اتفاق می‌افتاد این دره‌رود سیلاب‌ها را به مناطق پایین‌تر منتقل می‌کرد ولی به‌دلیل خشک شدن رود آن را پوشاندند و این مسأله باعث شد آب حاصل از بارندگی‌های شدید وارد شهر شود و خسارت‌های جانی در این منطقه شود.

لزوم توجه به طرح‌های بلند‌مدت چندلایه اطلاعاتی در مواجهه با مخاطرات

عضو هیئت علمی دانشگاه ضمن اشاره به بی‌توجهی‌های زیست محیطی در سایر مناطق کشور همچون قم، جاده قزوین به رشت و ... خاطرنشان کرد: می‌بایست در کشور طرح‌های بلند‌مدت چندلایه اطلاعاتی وجود داشته باشد تا از بروز مشکلات زیست محیطی جلوگیری کند و در آن استثنائی برای هیچ دستگاه و اداره دولتی، خصوصی و خصولتی وجود داشته باشد.

سرخیل تصریح کرد: محور اصلی محیط زیست انسان است و در این راستا حتماً اطلاعات برای برنامه‌ریزی‌های بلند‌مدت باید گردآوری شود تا آسیب‌پذیری ما در برابر چنین رخدادهایی به حداقل برسد، در غیر این‌صورت در سال آینده نیز اگر در همان منطقه آق‌قلا و گلستان و یا غرب کشور یک جبهه توده هوای بارشی وارد شود مطمئن باشید این اتفاق در آن مجدداً تکرار خواهد شد.

عامل اصلی حادثه شیراز غفلت از لایه‌های توسعه‌ای، شهرسازی و زیباسازی عامل اصلی حادثه شیراز بود

کارشناس ژئوفیزیک زیست‌محیطی و اکتشاف منابع آب افزود: غفلت نسبت به لایه‌های توسعه‌ای، شهرسازی و زیباسازی آنها عامل اصلی حادثه شیراز بود؛ دره‌رود مجاور دروازه قرآن کارکردش انتقال سیلاب‌ها و زه‌آب‌ها بوده است و این در حالیست که به‌جای ایجاد یک کانال و یا تونل زیر‌زمینی برای انتقال آب آن را پر کردند و تبعات آن چیزی بود که شاهد آن بودیم.

وی تصریح کرد: در تهران هم مشابه چنین بی‌توجهی‌های زیست محیطی وجود دارد که بوستان نهج‌البلاغه یک نمونه از آن است که دقیقاً پارکی است که درون یک دره‌رود ساخته شده و در چند روز گذشته که بارش‌ها در تهران افزایش یافت اجازه ورود به آن داده نشد.

کمتر بلد هستیم کار پیشگیرانه انجام دهیم

عضو هیئت علمی دانشگاه اذعان کرد: ما کمتر بلد هستیم کار پیشگیرانه انجام دهیم و همیشه بعد از این‌که بحران اتفاق افتاد دست به اقدام و عمل می‌زنیم چون افرادی نیستیم که خوب بتوانیم کار پیشگیری انجام دهیم.

سرخیل با اشاره به بوستان گفتگو واقع در گیشا که بر روی یک رودخانه ساخته شده و تنها یک کانال کوچک در زیر آن رود را به پایین منتقل می‌کند، دره دار‌آباد و یا رودخانه کن سولقان که الان در بزرگراه‌های غرب تهران جاری است و همه اینها مواردی است که رودخانه به یک کانال و جوی کوچک تبدیل و آن حریمی که می‌تواند آب را منتقل کند برایش دیده نشده و مورد غفلت قرار گرفته است، گفت: شاید نبودن بارش در دوره‌هایی که خشکسالی بوده باعث در نظر نگرفتن محاسبات این لایه‌های اطلاعاتی در مناطق مختلف کشور از جمله پایتخت بوده است.

تلفات انسانی در مناطقی که محیط زیست آن کمتر دچار تخریب شده کمتر است

موضوع قابل توجه در خصوص سیل‌های اخیر در مناطق مختلف کشور حاکی از آن است که در آن مناطقی که با وجود جاری شدن سیل و سیلاب، خساراتی وارد آمده و تلفات انسانی کمتری را به‌دنبال داشته شامل آن مناطقی است که اکوسیستم آن کمتر دستخوش تغییر و تحول شده است.

محسن جعفری‌نژاد مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کهگیلویه و بویراحمد در این‌باره به خبرگزاری آنا گفت: با توجه به این‌که جنگل‌های استان کهگیلویه و بویراحمد آسیب جدی ندیده است، جریان‌های ایجاد شده در مسیل‌ها، آبراهه‌ها و رودخانه‌ها به‌صورت طبیعی هدایت و منتقل شد و اصلاً در حوزه شهری شاهد وقوع سیل نبودیم.

شایان ذکر است که براساس آخرین آمارها از بروز بلایای طبیعی در کشور 66 نفر کشته و 478 نفر مصدوم شدند که از این تعداد بیشترین تلفات با 22 نفر مربوط به شیراز و کمترین آمار فوتی با 3 کشته مربوط به خراسان شمالی و کهگیلویه و بویراحمد می‌باشد.

در پایان ضمن آرزوی صبر برای بازماندگان آسیب‌دیده و داغدار در سیل‌های اخیر، امید است که از این پس با دور‌اندیشی و تدبیر لازم دیگر شاهد چنین حوادثی نباشیم و ضرب‌المثل معروف سالی که نکوست از بهارش پیداست امسال برای ما صادق نباشد.

انتهای پیام/4105