مسافر وین در راه پرپیچ‌وخم پاستور تا بهارستان؛ اصرار و انکار درباره «لایحه برجام» ادامه دارد
گروه سیاسی - پروین طالبیان: دستاورد هیئت‌های مذاکره‌کننده ایران و کشورهای گروه 1+5 (پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل شامل آمریکا، روسیه، انگلیس، فرانسه و انگلیس به اضافه آلمان) در وین که در ایران به اختصار «برجام» نامیده می‌شود و قرار است به بیش از 12 سال کشمکش دو طرف بر سر برنامه هسته‌ای ایران پایان دهد. برجام برای اجرایی‌شدن نیازمند طی فرایندهای حقوقی در کشورهای درگیر مذاکره، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل متحد است. در این میان، آنچه از 23 تیر (روز اعلام توافق جامع هسته‌ای) تا به امروز به شواری امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا مربوط بود از جمله تایید برجام در ضمن یک قطعنامه در شورای امنیت و لغو برخی تحریم‌های اروپایی، انجام شده است اما هنوز برجام از مسیری که باید در ساختار حقوقی ایران و آمریکا، طی کند، عبور نکرده است.
بر اساس قانونی که کنگره آمریکا چند هفته پیش از دستیابی ایران و 1+5 به توافق به تصویب رساند، برجام باید در بازه زمانی شصت روزه در کنگره که متشکل از مجلس نمایندگان و سناست بررسی شود.
سازوکار در نظرگرفته شده در ایران نیز اینگونه است که این توافق در شورای عالی امنیت ملی مورد بحث و بررسی قرار گیرد چراکه این شورا خود مرجع پیگیری‌کننده پرونده هسته‌ای ایران بوده است. مصوبات شورای عالی امنیت ملی بر اساس اصل یکصد و هفتاد و ششم قانون اساسی باید به تایید رهبری برسد.
از دیگر سو، در کوران مذاکرات هسته‌ای، مجلس شورای اسلامی مصوبه‌ای به نام «الزام دولت به حفظ حقوق و دستاوردهای هسته‌ای» به تصویب رساند که بر اساس آن «نتیجه مذاکرات باید به مجلس شورای اسلامی ارائه شود و وزیر خارجه موظف است روند اجرای توافقنامه را هر شش ماه یکبار به مجلس شورای اسلامی گزارش کند؛ کمیسیون امنیت ملی مجلس هر شش ماه یکبار گزارش روند حسن اجرای توافقنامه را به نمایندگان مجلس شورای اسلامی ارائه می‌نماید.»
در پی به نتیجه رسیدن مذاکرات و پس از آنکه نمایندگان از تعطیلات اولیه تابستانی برگشتند با استناد به این مصوبه خواستند که اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و در راس آن محمدجواد ظریف باید در مجلس حاضر شوند و از نحوه مذاکرات گزارش ارائه دهند. همین‌طور هم شد و ظریف به همراه اعضای تیم مذاکره‌کننده 30 تیر در بهارستان حاضر شد و گزارش خود را به بهارستان‌نشینان ارائه داد. همچنین در همان روز متن توافق هم از سوی وزیر امور خارجه به مجلس ارائه شد که بعدا به دلیل ایراد ترجمه‌ای پس گرفته شد و دوباره با ترجمه مورد تایید وزارت امورخارجه به مجلس تحویل داده شد.
در خواست لایحه
در همین زمان منتقدان دولت که مدتی در سکوت بودند، انتقادها را با برداشت‌هایی از متن انگلیسی برجام داشتند در صحن علنی مجلس و در مصاحبه‌های خود با رسانه‌ها بیان کردند. در نهایت مقرر شد به جای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس که مطابق قانون «الزام دولت به حفظ حقوق و دستاوردهای هسته‌ای» مسئولیت اصلی بررسی مذاکرات را برعهده داشت، کمیسیون ویژه برجام برای این کار تشکیل شود. در ترکیب این کمیسیون که اعضای با توافق دو فراکسیون رهروان ولایت و فراکسیون اصولگرایان انتخاب شدند، منتقدان دیپلماسی دولت یازدهم دست بالا را دارند.
در این میان یکی از انتقاد‌هایی که بهارستان‌نشینان از نخستین حضور مذاکره‌کنندگان در خانه ملت پس از توافق مطرح کردند این بود که دولت باید توافق هسته‌ای را به صورت لایحه به مجلس ارائه دهد زیرا این توافق مشمول اصل هفتاد و هفتم قانون اساسی می‌شود که مقرر کرده است: «عهدنامهها، مقاولهنامهها، قراردادها و موافقتنامههای بین‌المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.»
احمد توکلی، نماینده مردم تهران که در روز حضور وزیر امور خارجه در مجلس و تقدیم برجام، به ارائه نشدن آن به صورت لایحه معترض بود، یک هفته بعد از آن نیز در جلسه علنی مجلس در اخطاری با استناد به اصل 74 قانون اساسی اظهار کرد: «لوایح قانونی پس از تصویت هیئت وزیران به مجلس تقدیم می‌شود. وزیر امور خارجه نمی‌تواند گزارش به مجلس تقدیم کند به شکلی که در جلسه هفته گذشته مطرح شد. بر اساس قانون و فرمایش‌های رهبر معظم انقلاب، دولت باید این مساله را بررسی کند و برای طی مسیر قانونی در هیئت وزیران تصویب و پس از آن توافق را رسما به مجلس تقدیم کند تا رسیدگی شود.»
وی ادامه داد: «ما در گردنه مهمی قرار داریم و باید این توافق به دقت بررسی شود تا تحریم‌ها واقعا برداشته شود.»
علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در پاسخ به اخطار او گفت: «پیش از این هم گفته بودیم که وزیر می تواند به مجلس گزارش دهد و منع آیین نامه‌ای وجود ندارد اما لوایح را دولت باید به مجلس بفرستد.»
محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت، که آغازگر پاسخ دولتمردان به دلواپسان بود، در این باره گفت: «رویکرد مجلس ایران به برجام با مجلس آمریکا کاملا متفاوت است و نظر کلى مجلس در راستاى حمایت از توافق است. درخواست برخى نمایندگان براى ارایه برجام در شکل لایحه براى تصویب به مجلس بر خلاف اصل ١٧٦ قانون اساسى است و روند بررسى برجام طبق قانون باید در شوراى عالى امنیت ملى صورت پذیرد.»
سخنگوی دولت ادامه داد: «اما همانطور که در آن قانون «الزام دولت برای حفظ دستاوردهای هسته‌ای» تصریح شد مجلس محترم اجرایی شدن و اثربخش بودن این مذاکرات را مشروط اعلام کرد که در همین راستا من این شرایط را بیان می کنم. در قانون الزام دولت به حفظ دستاوردهای هسته‌ای ملت ایران تصریح شده است که درراستای صیانت از منافع ملی و رعایت مقررات پادمان معاهده منع گسترش سلاح های هسته‌ای هر گونه نتایج مذاکرات هسته‌ای با کشورهای 1+5 در صورتی معتبر است که الزامات زیر به صورت شفاف رعایت شود که آن الزامات لغو همه تحریم ها به صورت یکجا و اینکه باید مصوبات شورای عالی امنیت ملی رعایت شود است.»
نوبخت ادامه داد: «مجلس در جهت منافع ملی و حفظ دستاوردها به شرطی این مذاکرات را معتبر دانست که این موارد رعایت شود و البته این موضوعات به شورای عالی امنیت ملی واسپاری شد و همانطور که می دانیم آن زمان که لایحه مطرح بود ونظر دولت را بیان کردند. استدلال ما این بود که این موضوع مغایر با اصل 176 قانون اساسی است.»
همچنین سیدعباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای، در پاسخ به نمایندگان مصر به ارائه لایحه گفت: «اینکه برجام لایحه شود و به مجلس بیاید در اختیار وزارت امور خارجه نیست بلکه تصمیم آن با دولت است. ولی روند قانونی شدن برجام قطعا طبق قانون طی خواهد شد.» او افزود: «اگر بخواهیم غیر از متن انگلیسی، متن با زبان فارسی هم آورده شود، باید به زبان ۵ کشور دیگر هم آورده شود و در تفسیر دچار مشکلات زیادی می‌شویم.»
از سوی دیگر علی مطهری، نماینده تهران در مجلس، با اینکه ارائه برجام به صورت لایحه دفاع کرد، یادآور شد: «مجلس تنها می‌تواند به متن برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) بله یا خیر بگوید و نمی‌تواند وارد جزئیات و بند‌بند توافق شود.»
201 امضا برای دریافت لایحه
با این حال، در 25 مردادماه 201 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اقدامی تازه بیانیه‌ای را امضا کردند که در آن بار دیگر بر لزوم ارائه «برجام» به صورت لایحه و تقدیم «هرچه سریع‌تر» آن به مجلس تأکید شده است.
همچنین در این بیانیه تصریح شده است که «هرگونه اقدام داوطلبانه و شروع اجرای توافقنامه به صورت موقت، دائمی یا الزامی قبل از تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای محترم نگهبان وجاهت قانونی ندارد.»
همچنین پیش از این، آیت‌الله احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان، در خطبه های نماز جمعه تهران در 23 مردادماه اظهار کرد: «اکنون بحث‌هایی از نظر حقوقی مطرح است که باید برجام به مجلس برود یا نرود. در یک دیدگاه که من هم به آن معتقدم برجام جزو موافقتنامه‌هاست و باید به مجلس برود و مجلس تصویب و امضا کند. اگر این دیدگاه درست باشد دولت باید لایحه بدهد.»
وی افزود: «در مقابل بعضی دیگر می‌گویند شورای عالی امنیت ملی باید نظر بدهد. ما اینجا نمی توانیم تعیین تکلیف کنیم. مقامات مسئول باید تصمیم بگیرند و تکلیف را تعیین کنند تا این موضوع بیش از این بلاتکلیف نماند.»
آیت‌الله جنتی، بحث هسته‌ای را «مساله‌ای ملی» خواند و گفت: «این موضوع، جناحی و حزبی وجریانی نیست. نباید افرادی برای مقاصد اصلی خود از این موضوع استفاده ابزاری کنند.»
یادآوری توافق‌های هسته‌ای پیشین
رئیسجمهوری در نشست خبری با خبرنگاران داخلی و خارجی در هفتم شهریورماه در پاسخ به نمایندگان اظهار کرد که «اصل 125 قانون اساسی می‌گوید وقتی معاهده و توافقنامه‌ای را رئیس جمهور و یا نماینده رییس‌‌جمهوری امضا می‌کند باید آن توافق نامه برای تصویب به مجلس فرستاده شود، اما ما چیزی را امضا نکردیم. آنچه امروز دارد، انجام می‌گیرد، در واقع نسبت به اجرای یک معاهده‌ای است که قبلاً ایران آن را پذیرفته است.»
رئیس شورای عالی امنیت ملی تصریح کرد: «امروز هیچ معاهده جدیدی وجود ندارد، در برجام نگاه کنید می‌گوید به صورت داوطلبانه ایران این کارها را انجام دهد. به اضافه اینکه هیچ کشور دیگری از 1+5 برجام را به پارلمان خودشان نبرده است که ما ببریم تصویب کنیم.ضمن اینکه ما اگر پارلمان ببریم چه می‌شود، یک الزامی بر دولت می‌شود، نه بر آنها. یعنی کار را به نفع آنها انجام دادیم.»
وی با بیان اینکه البته ممکن است کسی نظرش این باشد که طبق قانون اساسی باید به مجلس برود، افزود: چیزی که رئیسجمهوری و وزیر امور خارجه امضا کند، باید به مجلس برود و تصویب شود. چرا برای خود الزاماتی ایجاد کنیم در حالی‌که هیچ کشوری این کار را نکرده است؟ چرا ما می‌خواهیم یک فشاری را از لحاظ حقوقی بر مردم ایران وارد بکنیم، فشاری که هیچ الزام و نیازی نداریم؟
روحانی ادامه داد: برجام سبکش این بوده که دولت‌ها با هم تفاهم کنند و برود شورای امنیت سازمان ملل تصویب شود که رفته و تصویب شده است. از ابتدای برنامه برجام یعنی قبل از اینکه به توافق نهایی برسیم بنا بر این بوده است. شما می‌دانید شبیه این توافق را در توافق ژنو هم داشتیم. منتها آن کوتاه‌مدت بود و 2 ساله بود؛ این یکی ممکن است 10 ساله باشد، ولی شبیه همان است. آیا آن توافق به مجلس برای تصویب رفت؟ تفاهم‌های دیگری در زمینه هسته‌ای داشتیم. تفاهم نامه پاریس و بیانیه سعدآباد هم به مجلس نرفت و هیچ کس نگفت به مجلس چرا نرفت؟ هیچ فرقی میان آنها وجود ندارد. البته ممکن است این بحث مطرح باشد که نهادهایی این برجام را بررسی کنند، شما می‌دانید که پرونده هسته‌ای از سال 1382 تحت نظر شورای عالی امنیت ملی اداره شده است و امروز هم تحت نظر شورای عالی امنیت ملی است.
رئیسجمهوری با بیان اینکه شورای عالی امنیت ملی بررسی های فراوانی را در زمینه برجام انجام داده و جلسات متعددی داشته است، اظهار کرد: کار تقریباً مراحل نهایی خود را سیر می‌کند و قاعدتاً چیزی که طبق اصل 176 تحت نظر شورای عالی امنیت ملی است، اگر تصویب شود و در نهایت مسیرش را طی کند، به طور طبیعی حاکم بر همان اصولی است که در سوال مطرح شده مستتر بود.
با وجود این توضیحات رئیس جمهوری همچنان اصرار برای بررسی توافق وجود دارد. مقام معظم رهبری نیز در دیدار اخیر با رئیس و اعضای مجلس خبرگان با وجود تاکید بر اینکه کنار گذاشتن مجلس از بررسی برجام به «مصلحت نیست»، در این حال خاطرنشان کردند: «من در مورد نحوه بررسی و اینکه آن را رد کنند و یا تصویب کنند هیچ توصیه‌ای به مجلس ندارم و این، نمایندگان ملت هستند که باید تصمیم بگیرند.»
اصرارها همچنان باقی است
با وجود توضیحات رئیس جمهوری، آیت‌الله محمد یزدی، رئیس مجلس خبرگان رهبری در اجلاسیه اخیر این مجلس خطاب به رئیسجمهوری که او هم به عنوان عضو مجلس خبرگان در اجلاسیه حضور داشت، گفت: «آقای روحانی برجام در مجلس در حال بررسی چون تعهد دارد؛ حتما نیاز نیست امضا شده باشد؛این شبهه که چون امضا نیست نیازی به تصویب مجلس نیست از نظر قانون درست نیست، چراکه خود کلمه برجام بر تعهدات تاکید دارد.»
پس از این اظهارنظرها علیرضا زاکانی، رئیس کمیسیون ویژه برجام، که مانند برخی دیگر از نمایندگان ترجیح می‌دهد برجام به صورت لایحه تقدیم مجلس شود، به صورت تلویحی به ارائه راهکارهایی که اگر برجام به صورت لایحه به مجلس تحویل داده نشود، پرداخت و گفت: «کل برجام و قطعنامه را باید بررسی کنیم و گزارش دقیق آن را به صحن مجلس ارائه دهیم.»
زاکانی تصریح کرد: «بنا داریم یک دقت نظر اساسی در برجام و قطعنامه داشته باشیم و نهایتاً کمیسیون ویژه برجام در پایان گزارشی را به صحن علنی مجلس ارائه خواهد کرد.»
رئیس کمیسیون ویژه بررسی برجام همچنین درباره خروجی مجلس در این باره گفت: مجلس می‌تواند شرط بگذارد همچنین می‌تواند بیانیه تفصیلی بدهد.
وی با اشاره به اینکه راه برای ما بسته نیست، گفت: ما راجع به قطعنامه ورود نخواهیم کرد این در حالی است که در برجام ورود پیدا می‌کنیم.
سکوت لاریجانی
رئیس مجلس هم در بازگشت از سفر نیویورک با اشاره به سخنان اخیر رهبری گفت: «بنده قبل از سفر که خدمت مقام معظم رهبری رسیدم از نظر معظم‌له آگاه شدم که تأکید داشتند ارکان مختلف کشور در موضوع برجام ایفای نقش کنند. مقام معظم رهبری فرمودند که مجلس باید در موضوع برجام نظر بدهد.»
وی در ادامه تصریح کرد: از مدت‌ها پیش نیز براساس نظرات مقام معظم رهبری بحث کمیسیون ویژه‌ای که برای بررسی برجام در مجلس به تصویب رسیده بود با هدف پیگیری همین دیدگاه بوده است. بررسی برجام موضوعی است که در یک کمیسیون اصلی و کمیسیون‌های دیگر که به نحوی مربوط به مسئله هستند در حال پیگیری و بررسی است و ابعاد مختلف آن مورد کارشناسی قرار می‌گیرد.
رئیس مجلس اظهار کرد: براساس سازوکار تدوین شده کمیسیون اصلی که براساس رأی‌گیری از نمایندگان مجلس تشکیل شده است، همچنان مشغول فعالیت خواهد بود. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی که از قبل بررسی برجام را آغاز کرده بود به فعالیت خود ادامه خواهد داد. به دلیل چندوجهی بودن موضوع برجام کمیسیون‌های دیگر نظیر کمیسیون‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی مشغول بررسی و تحلیل هستند.
لاریجانی گفت: براساس برنامه‌ریزی‌ها اوایل مهرماه بررسی کمیسیون‌ها تمام خواهد شد و فرصتی ایجاد می‌شود که موضوع بیش از گذشته در مجلس مورد توجه و بررسی قرار گیرد تا با توجه به مجموعه شرایط کشور نمایندگان ملت نظر خود را در مورد موضوع برجام اعلام کنند.
عمل به رهنمود مقام معظم رهبری در خصوص به مصلحت نبودن کنار گذاشتن مجلس از بررسی برجام با توجه به اینکه ایشان اعلام کردند درباره نحوه و سازوکار این بررسی توصیه‌ای ندارند، شامل طیفی از راهکارها از جمله ارائه گزارش کمیسیون برجام به مجلس نیز می‌شود. بر این اساس، اینکه رئیس مجلس در نخستین اظهارنظرش پس از سخنان مقام معظم رهبری، درباره ارائه برجام به صورت لایحه نفیا و اثباتا سخن نگفت، حاکی از آن است که اتفاق نظر روسای قوه مجریه و مقننه درباره نحوه ارائه برجام به مجلس همچنان پابرجاست. با این حال اصرار و انکارها برای تقدیم «لایحه برجام» همچنان ادامه دارد هر چند که زمان چندانی به پایان موعد بررسی آن باقی نمانده است.
انتهای پیام/
