لزوم توجه به رشته علوم و مهندسی خاک برای رونق کشاورزی

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا - پروین طالبیان؛ ایران یک میلیون و 650 هزار هکتار مساحت دارد که با وجود امکان کشت در 30 درصد از این مساحت، تنها در 12 درصد مساحت ایران کشت و زرع می‌شود که آن هم به خاطر نامرغوب بودن خاک و توزیع نامناسب آب است. با توجه به اوضاع جهانی و مخصوصاً ایران در تأمین مواد غذایی سالم و اساسی، پرداختن به موضوع خاک بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است.

رشته علوم و مهندسی خاک، رشته‌ای کاربردی در راستای مرغوب کردن خاک و شناسایی مشخصات آن است تا با توجه به پتانسیل‌های آن  می‌توان کار کشاورزی معینی انجام داد.

این رشته در مقاطع مختلف تحصیلی از کارشناسی تا دکتری در کشور تدریس می‌شود و با توجه به رویکرد حذف کنکور، این رشته ظرفیت‌های خوبی در پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی دارد.

این رشته در بیش از 35 دانشگاه‌ دولتی، غیردولتی و آزاد اسلامی وجود دارد و متقاضیان می‌توانند در دوره‌های با آزمون و بدون آزمون پذیرش شوند.

شهرام اشرف، استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان معتقد است که رشته علوم و مهندسی خاک یک رشته پایه است و هر کاری که قرار است در کشاورزی انجام شود به خاک‌شناسی نیاز دارد.

مشکل آب را می‌توان با خاک حل کرد

وی تأکید کرد: متأسفانه امکانات لازم برای شناسایی خاک در کشور کم است و مبالغ بالایی باید برای آن صرف شود.

منوچهر گرجی، استاد دانشگاه تهران نیز معتقد است: متأسفانه جایگاه خاک در کشور جانیفتاده است. امروز همه مشکل آب را مطرح می‌کنند در صورتی‌که اگر مشکل خاک حل شود مشکل آب هم حل می‌شود. خاک در تولید غذا، چوب و لباس که نیازهای اساسی بشر هستند مؤثر است.

وی تأکید کرد: خاک تأمین‌کننده غذا برای اکثر موجودات زمین است. تصفیه آب با خاک محقق می‌شود. خاک حتی می‌تواند گازهای گلخانه‌ای را مهار کند، اگر خاک نبود بشر در پسماند دفن می‌شد. کسی که علوم و مهندسی خاک می‌خواند به این زمینه‌ها ورود می‌کند.

دروس تخصصی علوم و مهندسی خاک

شاید جالب باشد که سرفصل‌های درسی این رشته مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود چقدر کاربردی و مبتنی بر نیازهاست. برخی از دروس تخصصی رشته علوم و مهندسی خاک زمین‌شناسی، زیست‌شناسی، زراعت عمومی، هوا و اقلیم‌شناسی، ماشین‌های کشاورزی عمومی، آبیاری عمومی، طرح آزمایش‌ها کشاورزی، پیدایش خاک، رده‌بندی خاک‌ها، فیزیک خاک، شیمی خاک، شناسایی و تهیه نقشه خاک، حاصلخیزی خاک و کودها، خاک‌شناسی عمومی، فرسایش و حفاظت خاک، شناسایی و تهیه نقشه خاک، خاک‌های شور و سدیمی، میکروبیولوژی خاک، رابطه آب‌وخاک و گیاه، آبیاری عمومی و خاک‌شناسی عمومی، بیولوژی خاک، میکروبیولوژی خاک، تغذیه گیاه، مبانی زهکشی، آبیاری، مدیریت خاک در کشاورزی پایدار، ارزیابی خاک‌ها و اراضی است.

در این زمینه استاد دانشگاه تهران گفت: بسیاری از دروس در دانشگاه‌های کشور به‌روز است و برخی از دروس هم مبتنی بر نیازهای کشور است به همین دلیل می‌توان گفت که بیش از 90 درصد دروس به‌روز هستند. 

استاد دانشگاه آزاد اسلامی دامغان نیز در این زمینه گفت: بسیاری از درس‌هایی که ارائه می‌شوند کاربردی هستند اما اینکه چقدر این دروس مورد استفاده قرار می‌گیرند جای بحث دارد.

برنامه‌های درسی به‌روز

بعد از اینکه اهمیت رشته علوم و مهندسی خاک مشخص شد و برنامه‌های درسی آن مورد مطالعه قرار گرفت، بازار کار این رشته با وجود اولویت‌های کشور مهم است.

اشرف، استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان گفت: بازارکار خیلی ضعیف است، چراکه نیاز به هزینه بالایی برای کارآفرینی دارد.

گرجی، استاد دانشگاه تهران نیز بیان کرد: با اینکه درس‌ها به‌روز هستند اما فارغ‌التحصیلان به کار گرفته نمی‌شوند. به‌خوبی به این رشته توجه نشده است. با توجه به تأکیدات مقام معظم رهبری در سال 93 که فرمودند خاک از آب مهمتر است، هنوز توجه مناسبی به این رشته و ابعاد آن نشده است.

وی افزود: البته دانشجویان دوره دکتری برای یافتن کار با مشکل کمتری مواجه هستند و اکثراً جذب می‌شود اما در مقاطع کارشناسی ارشد و کارشناسی کمتر جذب می‌شوند.

ظرفیت خوداشتغالی در رشته علوم و مهندسی خاک

به گفته کارشناسان این رشته پتانسیل خوداشتغالی دارد، اما به هزینه بالایی نیاز دارد. گرجی، استاد دانشگاه تهران از خوداشتغالی فارغ‌التحصیلان این رشته در زمینه تولید کودهای آلی، راه‌اندازی گلخانه، تولید مواد غذایی در زمین‌های زراعی خبر داد اما معتقد است که باید به این رشته بیشتر از پیش توجه شود.

البته این استاد دانشگاه تهران برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی را برای دانشجویان این رشته ضروری می‌داند و معتقد است که باید دانشجویان قبل از ورود به بازار کار باید مهارت‌های لازم را کسب کنند.

وی از راه‌اندازی دوره کارورزی در دانشگاه تهران خبر داد و گفت: 10 واحد کارورزی برای دانشجویان در نظر گرفته‌ایم که دانشجویان دانشگاهها این دوره را در زمین‌های دانشگاه و در زمین‌های بیرون از دانشگاه می‌گذرانند. همچنین در قالب دوره کارورزی جنبه‌های آموزشی کاربردی در خاک نیز به دانشجویان ارائه می‌شود.

وضعیت رشته مهندسی خاک در جهان

رشته مهندسی خاک به‌عنوان یکی از رشته‌های مهندسی کشاورزی در دانشگاه‌های لینکن در نیوزلند، وسترن استرالیا، ویرجینیا تک در آمریکا، ماسی در نیوزلند، بنگور در انگلستان، کوئینزلند در استرالیا، آبردین در انگلستان، تگزاس تک در آمریکا، وایومینگ در آمریکا، ادینبورگ در انگلستان، تنسی در آمریکا، پوترا مالزی، بریتیش کلمبیا در کانادا، ژجیانگ در چین و وریج بروکسل در بلژیک از جمله دانشگاه‌هایی هستند که رشته تحصیلی مهندسی خاک را در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری به دانشجویان ارائه می‌دهند.

همچنین در این دانشگاه‌ها رشته مهندسی خاک به سه زیرشاخه تخصصی علوم خاک، خاک و آب و مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست تقسیم می‌شود.

در گرایش علوم خاک به تولید محصولات کشاورزی و پرورش گیاهان پرداخته می‌شود. مدیریت، حفاظت و احیای خاک از تمرکزهای اصلی در این گرایش محسوب می‌شود. دروس این رشته شامل مدیریت خاک، آب یا منطقه، تولید و محافظت از محصولات کشاورزی، مدیریت و اقتصاد مزرعه، ریاضی، آمار و علوم کامپیوتری می‌شود.

در گرایش مدیریت منابع و محیط زیست تمرکز اصلی روی مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست است. مدیریت زیست‌محیطی، برنامه‌ریزی شهری و دفع زباله ازجمله فرصت‌های شغلی در این گرایش هستند. مفاهیم اقتصادی و اجتماعی و جنبه‌های تکنولوژی مدیریت منابع در این دوره تحصیلی گنجانده شده است. دروس این دوره شامل خاک، آب، حیات وحش، اقتصاد، اکولوژی، زیست‌شناسی گیاهی، تولید محصولات کشاورزی، زمین‌شناسی، منابع اقلیمی، ریاضی، آمار و علوم کامپیوتر می‌شود.

در گرایش علوم آب و خاک نیز مخصوص دانشجویان مهندسی خاک است که به حرفه مدیریت یا کیفیت‌سنجی آب علاقه دارند. مهندسی خاک و آب، اکولوژی، تولید و حفاظت از محصولات کشاورزی، ریاضی، آمار و علوم کامپیوتری از جمله دروس موردنیاز در این رشته هستند.

به گفته گرجی، استاد دانشگاه تهران در کشورهای آمریکایی و اروپایی توجه بیشتری به رشته علوم و مهندسی خاک می‌شود و البته فارغ‌التحصیلان نه بلافاصله اما بعد از گذراندن دوره کارآموزی وارد بازار کار می‌شوند.

به گفته گرجی، با وجود تصویب قانون خاک و ایجاد معاونت خاک در وزارت کشاورزی می‌توان بیشتر به توسعه رشته علوم و مهندسی خاک امیدوار بود شاید از این طریق دانش‌آموختگان بیشتری جذب شوند.

انتهای پیام/4040/ 4122/ن