دانشجو براساس قوانین نمی‌تواند حین تحصیل مشغول به کار شود/ عدم تامین هزینه‌های پژوهش دانشجویان توسط نهادها

گروه علم و فناوری آنا، حقیقت و منتظریان هم در دوره کارشناسی و هم در دوره کارشناسی ارشد هم‌رشته بودند. آرمان منتظریان نیز فارغ‌التحصیل رشته مهندس عمران گرایش سازه از دانشگاه بوعلی سینا است. این دو به عنوان پروژه پایان‌نامه ارشد روی اندازه‌گیری خزش بتن به کمک تصویربرداری کار کردند و موفق شدند پس از چهار سال آن را توسعه دهند و به ثبت برسانند.

در ادامه مصاحبه ما را با نگین حقیقت می‌خوانید:

درباره طرح توضیح می‌دهید؟

خزش، بررسی تغییرات المان یا سازه مورد نظر طی زمان است. خزش فقط مخصوص بتن نیست و در واقع هر ماده دیگری که در طولانی مدت تحت فشار بار قرار داشته باشد، خزش در آن رخ می‌دهد. فعالیت من و همسرم در دوره لیسانس نیز درباره بتن بود، یعنی از سال 1386 تحقیقاتمان را درباره بتن، به‌خصوص بتن سبک و توانمند، شروع کردیم. به همین دلیل در مسابقات دانشگاه امیرکبیر مقام دوم را کسب کردیم. سال 1390 در مسابقه شرکت‌های بتن ایران مقام اول را کسب کردیم. تمامی تحقیقات و پژوهش‌های ما در زمینه بتن بود.

در سال 1392، در دوره ارشد با آقای دکتر محمود نیلی، استاد راهنمای ما، به صورت تخصصی‌تری مشغول به تحقیق روی این موضوع شدیم و منحصرا روی خزش بتن وخزش بتن سبک تمرکز کردیم. خزش بتن یکی از آزمایش‌های بتن برای سازه‌های خاص است که حتما در آغاز کار باید انجام شود چرا که بتن مصرفی در سازه‌ها دچار تغییراتی می‌شود و سازنده باید تغییرات رفتار بتن در دراز مدت را ببیند.

این آزمایش در ایران سال‌ها پیش انجام می‌شده اما چون نتیجه مطلوبی نداشته است، دیگر توجهی به آن نمی‌شود و تکرار نشده است. روند زمایش خزش بتن بلندمدت است و بسته به اطلاعات درخواستی، نوع سازه و طراحی این آزمایش یک الی دو سال طول می‌کشد تا به نتیجه قطعی برسد.

تا قبل از پروژه ما، برای پروژه‌های خاص از ابزارهای دقیق و دستگاه‌های خارجی استفاده می‌شد که این کار هم مشکلات زیادی داشت؛ این دستگاه‌ها وارداتی بودند بنابراین سازنده باید ماه‌ها منتظر رسیدن آن می‌شد، ترخیص آن از گمرک مدت‌ها طول می‌کشید، ممکن بود قیمت‌های آن بالا و پایین شود و مشکلات زیاد دیگری هم وجود داشت.

روند آزمایش حداقل یک سال طول می‌کشید که طی این یک سال ممکن بود اتفاقات زیادی بیفتد؛ برای مثال آزمایش را با ابزار دقیق شروع می‌کردید و پنج، شش ماه هم از شروع آزمایش می‌گذشت اما فقط به دلیل یک جابه‌جایی کوچک آزمایش به طور کامل شکست می‌خورد و مجبور بودید آزمایش را مجدد تکرار کنید.

به دلیل همین مشکلات آزمایش خزش در ایران انجام نمی‌شود اما در این آزمایش در دنیا بسیار مهم است و برای سازه‌های خاص حتما باید انجام شود.

با بررسی مشکلات و شرایط موجود، ایده طرح اندازه‌گیری خزش بتن به کمک تصویربرداری به ذهنمان رسید. از آنجا که این آزمایش خیلی مهم است و حتما باید در ایران برای سازه‌های خاص اجرایی شود این ایده را توسعه دادیم و نرم‌افزاری ساختیم که آزمایش خزش بتن را به‌شدت راحت‌تر و مقرون به‌صرفه‌تر می‌کند.

در کشورهای خارجی از میکروسکوپ استفاده می‌شود اما تنها برای مقیاس‌های کوچک کاربرد دارد که این مشکل در روش ما حل شده است. در روش اندازه‌گیری خزش بتن به کمک تصویربرداری از دوربین دیجیتالی استفاده می‌شود و در هر مقیاسی قابل انجام است. درواقع می‌توان گفت که روش ما رویکرد بسیار نوینی است که مشکلات قبلی را ندارد.

کارکرد این نرم‌افزار بدین صورت است که در بازه‌های زمانی مختلف از بتن عکس گرفته می‌شود، سپس این تصاویر به نرم‌افزار داده می‌شود که آنها را پردازش می‌کند و اطلاعات خزش بتن را در اختیار کاربر می‌گذارد. از هر دوربین دیجیتال با کیفیتی می‌توان برای ثبت عکس استفاده کرد. همچنین در روش ما علاوه بر ارائه عدد کرنش (در اصطلاح فیزیک به تغییر در طول جسم جامد در هر جهت نسبت به طول آن جسم در همان جهت که در اثر اعمال نیرو یا تنش پدید می‌آید، گفته می‌شود)، تفسیرهای دیگری از رفتار بتن به دست می‌آید که در روش‌های دیگر چنین امکانی وجود ندارد. بدین ترتیب رفتار بتن در دراز مدت بیشتر مشخص می‌شود و معایب و نقاط ضعف آن زودتر مشخص می‌شود.

از شکل گرفتن ایده تا توسعه آن حدود سه سال طول کشید و یک سال هم طول کشید تا مراحل ثبت اختراع و ثبت علمی آن به پایان برسد. این نرم‌افزار در جشنواره‌ رویش (جشنواره اختراعات ایران) هم شرکت داده شد و موفق شد به عنوان اختراع سطح سه برتر انتخاب شود. در جشنواره جوان خوارزمی نیز رتبه سوم نوآوری را کسب کرد.

از روش ما برای تست خزش بتن در ستون‌های پیش ساخته استفاده شده است. در حال حاضر هم در حال صحبت با دو پروژه بزرگ هستیم که تا متقاعدشان کنیم که از این روش استفاده کنند. چون انجام این آزمایش شش الی یک سال طول می‌کشد و تا قبل از این هم در ایران انجام نمی‌شده است، متقاعد کردن مردم برای انجام این آزمایش مقداری سخت است. این تفکرات سنتی باید کنار گذاشته شود و انجام این آزمایش مرحله‌ای عادی در ساخت و ساز شود.

برای ثبت اختراع یا تجاری‌سازی با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم کردید؟

برای ثبت اختراع حداقل باید شش الی هفت ماه زمان بگذارید، بعضی اوقات حتی بیشتر. بعد از ثبت اختراع هم نوبت به ثبت علمی می‌رسد که این هم هفت الی هشت ماه طول می‌کشد. ثبت علمی در واقع معیاری برای نشان دادن سطح و اعتبار علم اختراع شماست.

از طرف سازمانی‌هایی مثل بنیاد ملی نخبگان یا صندوق حمایت تسهیلاتی در اختیارتان قرار گرفت؟

تقریبا نیمی از هزینه‌های ساخت دستگاه و انجام آزمایش‌ها از طریق گرانت استاد راهنمای ما تامین شد و مابقی آن هزینه‌های شخصی بود. در واقع گرانتی از طرف دانشگاه به استاد راهنما داده می‌شود که استاد برای پروژه‌های دانشجویی هزینه می‌کنند. بعد از شرکت در جشنواره رویش، از طرف بنیاد نخبگان گفته شد که اگر اقدام کنیم، هزینه‌ای را به عنوان حمایت به ما می‌دهند اما پروسه آن چنان طول و دراز بود که عطایش را به لقایش بخشیدیم. البته این پیشنهاد هم پس از پایان پروژه شد وگرنه حین ساخت و ساز دستگاه تمام هزینه‌ها شخصی و نیمی از آن هم از جانب دانشگاه بود.

چه شد که به طور تخصصی وارد حیطه بتن شدید؟

ابتدا به دلیل علاقه شخصی که داشتم مشغول تحصیل در این رشته مهندسی عمران شدم اما بعد از سال دوم دوره کارشناسی ترغیب شدم تا تحصیلاتم را در زمینه بتن، ادامه دهم. چرا که بتن پرمصرف‌ترین ماده ساختمانی در دنیاست، علم به‌روزی است و پیشرفت‌ روزافزونی دارد. طوری که می‌توان رشد تصاعدی آن در صنعت را به چشم دید. از طرفی فقدان تکنولوژی آزمایش خزش بتن را می‌توان در کشور احساس کرد، این امر می‌تواند لطمه زیادی به ساختمان‌های بلند وارد کند و باعث آسیب‌های جدی و حتی تخریب سازه‌های بلند در هنگام زلزله شود.

از یک سو انجام این آزمایش در ایران به ندرت اتفاق می‌افتد و مردم زیاد با آن آشنایی ندارند و از طرفی این تکنولوژی در ایران وجود نداشت و هنوز بومی‌سازی هم نشده بود اما صنعت ساختمان‌سازی ما نیاز مبرمی به آن داشت. همین مسائل هم باعث شد که به طور اختصاصی‌تری به این مساله بپردازیم و به دنبال راه‌حلی برای آن باشیم.

دوست دارید برای کار یا انجام تحقیقات پژوهشی به خارج از کشور بروید؟

با وجود مشکلات و موانع زیادی که وجود دارد اما وقتی نگاه می‌کنید و می‌بینید که تکنولوژی‌ای که در حال توسعه آن هستید در کشور خودتان وجود ندارد، بیشتر ترغیب می‌شوید که بمانید تا آن را در کشور خودتان عملی کنید. وقتی که در حال انجام پروژه اندازه‌گیری خزش بتن به کمک تصویربرداری بودیم، دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد بودیم و بخشی از هزینه‌های پروژه بر عهده خودمان بود.

از طرفی قوانین آموزشی به روشنی بیان می‌کنند که دانشجو در حین تحصیل نباید کار کند و منبع درآمد داشته باشد. در واقع دانشجو در مرحله ثبت‌نام تعهدنامه‌ای را امضا می‌کند که نباید در دوران تحصیل اشتغال به کار داشته باشید. این دو به شدت باهم تناقض دارند. چون از طرفی دانشجو هستید و نباید کار کنید، از طرف دیگر هیچ دانشگاه یا نهادی تمام هزینه‌های شما را تامین نمی‌کند و از طرف دیگر نیاز دارید هزینه‌های پروژه و آزمایش‌های آن را تامین کنید!

با توجه به این که متاهل هم بودیم، این قوانین فشار زیادی را به ما تحمیل می‌کرد ولی حالا که به نتیجه رسیده است به این فکر می‌کنیم که ارزش تمام سختی‌ها را داشته است چرا که تکنولوژی‌ای که تاکنون در کشور وجود نداشته و انجام نمی‌شده است در نهایت با موفقیت روبه‌رو شده است. حتی حاضرم باز هم تمام سختی‌ها را به جان بخرم اما شاهد این باشم که تکنولوژی پیشرفته‌ای برای اولین بار در کشورم صنعتی می‌شود.

حتی به دلیل مشکلات و موانع زیادی که وجود داشت، زمان تحصیل ما در دوره کارشناسی ارشد سه سال طول کشید چرا که درگیر این پروژه بودیم. تحقیق و بررسی در این زمینه حدود یک سال طول کشید و بعد از آن هم مشغول ساخت نمونه دستگاه شدیم. این دستگاه باید می‌توانست نمونه را یک الی سه سال تحت بار ثابت نگه دارد و خود دستگاه و المان‌های آن هم دچار خزش نشود. همه آنها هم نیاز به طراحی داشت و این کار هم وقت‌گیر بود. البته چون پروژه بزرگ و جدیدی بود، خود دانشگاه هم پذیرفت که زمان بیشتری را به ما بدهد.

جایزه‌ای که از جشنواره خورازمی دریافت کردید چه تاثیری بر برنامه‌های علمی آینده شما دارد؟

این جایزه انگیزه‌ای جدیدی به من داد چرا که بعد از چند سال سختی فکری و مالی، این کار سرانجام به ثمر نشست. در این سه سال تمام زندگی ما توسعه این طرح شده بود و دریافت این جایزه انرژی زیادی را به من داد. به این نتیجه رسیدم که در هر مقطع علمی که باشید، تلاش شما بالاخره دیده می‌شود. به نظرم این جایزه استارتی می‌شود برای ادامه کارهای آتی و تاثیر مثبتی روی آنها می‌گذارد.

علاوه بر این که پشتوانه روحی برای مخترع و ایده‌پرداز محسوب می‌شود، به معرفی طرح‌ها نیز کمک می‌کند و باعث می‌شود که آنها دیده شوند. شاید اگر در جشنواره شرکت نمی‌کردیم خیلی‌ها خبردار نمی‌شدند که چنین دستگاهی اختراع شده است. به نظر بهترین نوع تبلیغ و رسانه برای پروژه‌هاست.

جایزه خوارزمی چه تاثیری بر روند تجاری‌سازی محصول شما خواهد داشت؟

به هر حال جشنواره خوارزمی معیار معتبری برای اتفاقات علمی داخل کشور است و وقتی که در جشنواره برگزیده می‌شوید، صحت علمی کار شما تائید می‌شود و هر گونه شک و شبهه‌ای را درباره طرح نوین از بین می‌برد. چنین پروژه‌هایی به دلیل این که جدید هستند و برای اولین بار در کشور اجرا می‌شوند، نیاز به شناخته شدن دارند. منتخب شدن در چنین جشنواره‌هایی هم باعث بالا رفتن اعتبار آنها می‌شود.

جایزه نقدی جشنواره خوارزمی تا چه حد می‌تواند کارهای پژوهشی شما را پیش ببرد؟

این جایزه حداقل هزینه‌های ثبت‌نام در جشنواره را جبران کرد. در حدی نیست که بتوان گفت تمام هزینه‌های قبلی را پرداخت کرده است اما بخشی از آنها را پوشش می‌دهد. این که جایزه‌ای مالی را برای مخترع در نظر گرفته‌اند و نیاز مالی آنها را درک می‌کنند هم قابل تقدیر است.

فکر می‌کنید جشنواره خوارزمی یا جشنواره‌های مشابه آن باید به چه سمت و سویی پیش رود تا بیشتر به نفع ایده‌پردازان و مخترعان باشد؟

دقیقا از نحوه اجرای سری‌های قبلی جشنواره اطلاع ندارم اما دوست داشتم بیشتر به بیان و معرفی پروژه‌ها پرداخته شود. البته مسئولان جشنواره هم همین قصد را دارند اما خیلی از مسئولانی که برای شرکت در جشنواره دعوت شده بودند، به دلایلی نیامده ‌بودند. به شخصه دوست داشتم توجه بیشتری شود و این افراد همگی در جشنواره حضور داشته باشند به هر حال به دلیل فشردگی برنامه‌ها در هفته پژوهش خیلی‌ها نتوانسته بودند، شرکت کنند.

به نظرم اگر برنامه‌ریزی‌ها طوری باشد که همه افراد و مسئولان مربوطه بتوانند در آن شرکت کنند، خیلی بهتر می‌شود، بدین صورت طرح‌ها بیشتر معرفی می‌شود و افراد بیشتری از آنها مطلع می‌شوند چرا که یکی از مسئولیت‌های جشنواره‌هایی مثل خوارزمی معرفی مخترع و طرح آنها به جامعه علمی است.

برای مثال من که رشته‌ام عمران است توقع دارم وزیر صنعت و معدن، چند تن از سرمایه‌گذاران و کارخانه‌داران فعال در این حوزه هم به نمایشگاه دعوت شوند. در واقع افراد متخصص در رشته من در جشنواره حضور نداشتند. البته شاید دعوت هم شده بودند و به دلیل تداخل برنامه‌ها امکان حضور نداشتند اما ضعفی در این میان وجود دارد که هماهنگی‌های لازم انجام نمی‌شود.

یکی دیگر از مشکلات هم کمبود زمان بود؛ باوجود این که 11 طرح منتخب داشتیم اما زمان برای معرفی یک یا دو طرح وجود داشت که به نظرم بهتر بود وقت بیشتری داده می‌شد تا همه طرح‌ها معرفی شوند.

گفت‌وگو از هانا حیدری