شکست برجام به مخاطرات راهبردی منجر خواهدشد

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، در نیمه نخست سال میلادی جاری اختلافات ایران و آمریکا شدت یافت. دونالد ترامپ در طی مبارزه انتخابی خود و پس از رسیدن به سمت ریاست‌جمهوری، برنامه جامع اقدام مشترک در خصوص برنامه اتمی ایران را شدیدا محکوم و چندین بار تهدید به لغو آن کرد چرا که از نظر وی برجام "بدترین توافق در تاریخ" است. از بسیاری جهات، این مساله به اشتیاق وی به بی‌پایه و اساس نشان دادن خط مشئ سیاست‌خارجی باراک اوباما و جدا کردن خود از آن مربوط می‌شود.

اگرچه رئیس‌جمهوری ایالات متحده تا به حال دو بار با استناد به گزارش‌‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کنگره را متقاعد کرده است که جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود عمل می‌کند، اما تهران همچنان هم از طرف شخص رئیس‌جمهوری و هم از طرف وزارت خارجه ایالات متحده مورد انتقاد شدید است. ترامپ و وزارت خارجه آمریکا، ایران را به نقض روح برجام و قطعنامه 2331 شورای امنیت سازمان ملل در خصوص خاتمه دادن به مطالعه و تولید موشک‌های بالستیک، و سیاست متجاوزانه در غرب آسیا متهم می‌کنند.

اقدامات ایران در سوریه، عراق، لبنان و یمن، و حمایت از گروه‌های حزب‌الله و حماس خشم شدیدی برمی‌انگیزد. ادعاهایی هم در خصوص نقض حقوق بشر در زندان‌های ایران مطرح می‌شوند. ترامپ در 21 می(31 اردیبهشت) سال جاری در مراسم افتتاحیه نشست عربی- آمریکایی در ریاض مدعی شده بود که ایران به گروهک‌های تروریستی در لبنان، عراق و یمن کمک مالی می‌کند، آموزش می‌دهد و آنها را مسلح می‌کند.

رکس تیلرسون، وزیر خارجه ایالات متحده، در 14 ژوئن(24 خرداد) سال جاری در جلسه کمیسیون سیاست‌خارجی مجلس نمایندگان کنگره خاطر نشان ساخت که سیاست‌خارجی ایالات‌متحده در قبال ایران هنوز شکل نهایی به خود نگرفته و در مرحله بررسی است و این که هدف نهایی آن معطوف به متوقف ساختن بسط نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه، بازداشتن تهران از ساخت سلاح هسته‌ای و حمایت از " آنهایی که در داخل ایران موافق با تغییر مسالمت‌آمیز حکومت هستند" می‌باشد. تیلرسون در این‌باره اظهار داشته بود:" ما می‌دانیم که چنین افرادی وجود دارند". به بیانی دیگر، هدف آنها به قول خودشان تغییر مسالمت‌آمیز نظام در تهران است.

بیانیه‌های تند کاخ‌سفید و وزارت خارجه آمریکا با اعمال منظم تحریم‌های جدید در خصوص ایران همراه شده است. در سال جاری عملا هرماه یکبار تحریم‌هایی از سوی ترامپ، کنگره و وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده بر علیه شرکت‌ها و اشخاص مرتبط با برنامه موشکی ایران، سپاه پاسداران وضع شدند.

آیا تحریم‌ها و اظهارات شدید‌الحن ایالات متحده در خصوص ایران مبنایی دارند؟

در دورنمای توسعه ایران تا سال 2025، مساله تبدیل ایران به دولت پیشتاز در منطقه آسیای جنوب غربی، از جمله، آسیای میانه، قفقاز، خاور نزدیک و میانه و کشورهای همسایه، پیش روی دولتمردان کشور قرار دارد و تهران با توسعه مستمر نفوذ اقتصادی، سیاسی و نظامی خود در منطقه به شکل عملگرایانه‌ای به سمت هدف موردنظر پیش می ‌رود. آیا آن‌چه که ده هزار کیلومتر آنطرف‌تر از مرزهای ایالات متحده اتفاق می‌افتد می‌تواند تهدیدی برای منافع ملی آنها(آمریکایی‌ها) محسوب شود؟ به نظر نه. اتهامات واشنگتن به نوبه خود منجر به واکنش‌های با همان شدت از سوی تهران خواهد شد.

در تاریخ 13 اگوست(22 مرداد) سال جاری مصوبه مجلس ایران در مورد تخصیص 520 میلیون دلار دیگر به برنامه موشکی ایران و عملیات‌های نظامی برون‌مرزی سپاه پاسداران واکنش‌های زیادی در پی داشت.

در 15 اگوست(24 مرداد) رئیس‌جمهور روحانی اعلام داشت که در صورت اعمال تحریم‌های جدید از سوی ایالات متحده، ایران در عرض چند ساعت می‌تواند از تفاهم‌نامه هسته‌ای خارج شود. متعاقبا درتاریخ 22 اوت علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران طی بیانیه‌ای واکنش برانگیز اظهار داشت که ایران می‌تواند ظرف پنج روز غنی‌سازی اورانیوم 20 درصد را از سر بگیرد.

افزایش چنین تهدیدات متقابلی چقدر می‌تواند خطرناک باشد؟

ضمن از نظر دور نینداختن شاکله ایدئولوژیک سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌توان فرض را بر این نهاد که روی‌ هم‌رفته این سیاست خارجی با ملاحظات عملگرایانه تعیین و تدوین می‌شود. اظهارات تند دولتمردان ایران که روی تاثیر روانی آن حساب بازکرده‌اند به احتمال کلی در حد حرف باقی خواهد ماند. بعید به نظر می‌رسد که نخست ایران تعهدات را نقض کند.

رئیس‌جمهور روحانی عقد برجام را مهم‌ترین دستاورد دوره نخست ریاست جمهوری خود می‌داند: او و حامیان لیبرال‌منش‌ وی در انتخابات ریاست جمهوری 2017 ایران برای دورنمای اقتصادی‌ گشوده شده پیش روی کشور به خاطر لغو تحریم‌ها ارزش زیادی قائل‌اند.

بسیاری از شرکت‌های اروپایی به بازار ایران بازگشتند. شرکت فرانسوی توتال قراردادی 5 میلیارد دلاری برای بهره‌برداری از ذخایر گازی پارس‌جنوبی منعقد کرد، شرکت‌های پژو و فولکس واگن تحویل خودرو و شرکت‌های بوئینگ و ایرباس تحویل هواپیما را شروع و کشورهای اتحادیه اروپا درخصوص همکاری با ایران در زمینه فناوری هسته‌ای توافق‌نامه‌هایی امضا کرده‌اند.

توسعه روابط اقتصادی با دولت‌های اروپایی و دریافت تجهیزات با فناوری پیشرفته به اقتصاد از تحریم به در آمده ایران اجازه خواهد داد به سطح رشد پایدار برسد و مشکلات سال‌های اخیر را پشت سر بگذارد. به همین علت روحانی در 20 اگوست(29 مرداد) سال جاری در مجلس به هنگام معرفی نامزدهای پست وزارت اعلام داشته بود که مهم‌ترین وظیفه ظریف، وزیر امور خارجه، دفاع از توافق هسته‌ای است و نباید به ایالات‌متحده و سایر کشورهای ضد ایران اجازه داد که موفق به برهم زدن توافق شوند.

در ایالات‌متحده هنوز اظهارات شدید‌الحن دولتمردان با کنش‌های تجاوزکارانه توام نشده است و این هم چند دلیل دارد. اولا، با در نظر گرفتن ماهیت بین‌الملی توافق‌نامه در خصوص برنامه هسته‌ای، خروج یک‌جانبه ایالات متحده موجب نارضایتی دیگر اعضای گروه 1+5، که به شکل فعالی درحال افزایش همکاری خود با ایران هستند، خواهد شد. دوما، چنینی حرکتی احتمال ورود شرکت‌های آمریکایی به بازار ایران را کاهش خواهد داد. علاوه بر این، لغو برجام سابقه بدی برای مذاکرات احتمالی با کره‌شمالی ایجاد خواهد کرد.

به احتمال کلی، سیاست اعمال فشار از طریق تحریم‌ها بر ایران ادامه خواهد یافت به این امید که در نهایت مشقت‌های اقتصادی و بد شدن شرایط زندگی از یک سو موجب شود اعمال سیاست فعال ایران در منطقه را با مشکلاتی مواجه گردد و از سوی دیگر موجبات افزایش نارضایتی‌ها از نظام موجود را فراهم کند.

منطق این طور نشان می‌دهد که تشدید متناوب جنگ روانی میان ایران و ایالات متحده از حدود سخنرانی سیاسی فراتر نخواهد رفت. اما با در نظر گرفتن تمایل ترامپ به اخذ تصمیمات بی‌مقدمه، نباید به طور کامل نقض شروط برجام را از طرف واشنگتن که به نوبه خود واکنش متقابل ایران را به‌همراه خواهد داشت غیرممکن دانست. مخاطرات راهبردی بلندمدت چنین روندی از وقایع بسیار بزرگ هستند.

عدم اجرای شروط برجام از سوی هر یک از طرفین و شروع مجدد برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند منجر به اجرایی شدن برنامه‌های مشابه در کشورهای همسایه و در نتیجه نقض رژیم منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای شود.

منبع:russiancouncil.ru/ ترجمه: سید مازیار کمالی