توسعه بورس کالا؛ همدلی و همزبانی فعالان اقتصادی

تجربه 9 ساله بورس کالا و آشنایی تجار، دولت و فعالان بازار به مزایا و نحوه عملکرد آن و خصوصا پیشرفت‌های فن‌آوری اطلاعات در حوزه معاملات الکترونیکی، این بورس نوجوان را در مرحله بلوغ قرار داده است.

طبیعتا بورس کالا که به عنوان بخشی از قدرت اجرایی سیاست‌های اقتصادی هر کشور شناخته می‌شود، نیاز به دریافت ورودی‌های درست جهت پیاده‌سازی آن در جامعه دارد و طی دو سال اخیر نشانه‌های خوبی از تعامل دولت با بورس کالا مشاهده شدهاست.

پذیرفتن نظام قیمت‌گذاری بازار بر مبنای عرضه و تقاضا و استفاده از سیاست‌های پولی و مالی کنترلی به جای الزام تولیدکننده‌ها به فروش با قیمت مصوب و افزایش بازرسی‌ها و نظارت‌های صنفی، روش مناسبی در تعدیل بازار توسط دولت بوده است که با وجود تصور اولیه کارشناسان بر تورم‌زا بودن این روش، منجر به کاهش تورم و حذف واسطه گری‌ها گردید.

تک نرخی کردن ارز نیز از مهم‌ترین کارهای باقی‌مانده دولت محسوب می شود که نشانه‌های مثبتی از زمینه سازی آن مشاهده می‌شود.

توسعه زیرساختی دیگر دولت در بخش بانکداری و امور مالیاتی نیز به عنوان تکه‌های دیگر پازل اقتصادی دولت محسوب می‌شوند که با قرار گرفتن در کنار بورس کالا منجر به شفافیت بیشتر معاملات و کاهش فرارهای مالیاتی گردیده است.

بر اساس وظیفه ذاتی بورس‌های کالا در جهان، نظام قیمت‌گذاری بر کالاهای پذیرش شده بی‌معنی است و کشف نرخ باید بر اساس عرضه و تقاضا بازار باشد. این مهم در قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید نیز لحاظ گردیده است ولی به صورت واقعی اجرایی نشده بود.

در حال حاضر نیز دولت در تعامل بورس کالا روش میانه‌ای را برگزیده است و با برداشتن مقدار نوسان مجاز قیمت‌ها در اکثر کالاها و قیمت‌گذاری بر اساس ارز آزاد و قیمت‌های جهانی، عملا می‌توان گفت دوره آزمایشی جهت آزادسازی کامل قیمت‌ها و بازخورد بازار را شروع کرده است.

البته مانع عمده در این حوزه بحث تحریم‌ها است که مانع از پویایی اقتصاد و تعدیل قیمت‌های بازار داخل با قیمت‌های جهانی گردیده که با توجه به حصول توافقات اولیه در مذاکرات هسته‌ای و نزدیک شدن به زمان لغو تحریم‌های بین‌المللی، نوید می‌رود این مشکل نیز مرتفع شود.

از دیگر نشانه‌های بلوغ بورس کالا باید به حذف کاغذ در بیش از 95 درصد فعالیت‌ها و در نتیجه تسریع معاملات و همچنین ایجاد بستر الکترونیک برای توسعه به سایر شهرهای کشور و تدوین و ابلاغ آیین‌نامه‌های مربوطه طی دو سال گذشته اشاره کرد.

آنلاین شدن معاملات ابزار مشتقه (آتی) و خصوصا آتی سکه طلا به عنوان مدرن‌ترین ابزار معاملاتی فعلی در بورس، دستاورد مهم بورس کالا در تعامل بخش خصوصی محسوب می‌گردد که به عنوان بستری آماده و مطمئن برای توسعه کالاهای پذیرش شده قبلی و ورود کالاهای جدید به شمار می‌رود.

بدیهی است که در همه موارد مذکور سازمان بورس اوراق بهادار نقش کلیدی داشته است و در حوزه تامین امنیت معاملات و نظارت کلی بر روندهای انجام شده به صورت پشتیبان پیشرفت‌های بورس کالا و برای ایفای نقش نظارتی حضور مستمر دارد.

لازم به ذکر است معاملات آتی در دنیا خصوصا در حوزه محصولات کشاورزی و محصولات فلزی (مانند شمش آلومینیوم، شمش فولادی، بیلت، میلگرد و تیر آهن) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و به عنوان یکی از اهداف اصلی بورس‌های کالا در دنیا به شمار می‌روند و در ایران هنوز به جایگاه مورد نظر نرسیده است که با آنلاین شدن بستر معاملاتی امکان توسعه بیشتری خواهد یافت.

تغییرات ساختاری قراردادهای آتی که در برنامه‌های سال 1394 بورس کالا نیز قرار گرفته است و تبدیل آن به بازار کارگزار محور، از دیگر تحولات بنیادین این شاخه است.

به نقل از مدیر عامل بورس کالای ایران راجع به برنامه‌های سال جاری، مختصرا می‌توان به توسعه قراردادهای سلف موازی استاندارد به جهت تامین مالی بیشتر تولیدکننده‌ها و نظام مند کردن این معاملات و انتقال آن از بازار آزاد به بورس کالا اشاره کرد. این معاملات تاثیر مهمی در جذب واسطه‌گران به بورس کالا خواهد داشت و از طرفی تامین مالی تولیدکنندگان را انجام خواهد داد.

نمونه اول این ابزار در مورد سنگ آهن در سال گذشته انجام و با استقبال خوبی مواجه گردید. پذیرش و عرضه کالاهای جدید مورد اقبال با مقداری اصلاح در مدل عرضه با توجه به تجربه سنگ‌آهن، سرمایه و مخاطبان بیشتری را جذب خواهد کرد.

ایجاد معاملات قبض انبار نیز در برنامه‌های بورس کالا جای دارد و مقدمات آن در سال قبل پیشرفت خوبی داشته و در سال جدید اجرایی خواهد گردید. ورود بورس کالا به حوزه انبارهای تحت نظارت نوع جدیدی از معاملات را ممکن می‌سازد که در بورس های کالایی دنیا رایج است و خصوصا کمک مهمی به توسعه رینگ کشاورزی در بورس کالا خواهد کرد.

فلسفه اولیه ایجاد بورس کالای شیکاگو نیز دقیقا همین مساله بوده است که قیمت محصولات کشاورزی در فصل برداشت کاهش شدیدی داشت و حتی بدون خریدار باقی می‌ماند اما فشار تقاضا در سایر فصول باعث افزایش شدید قیمت‌ها می‌شد.

رسمیت یافتن معاملات قبض انبار می‌تواند این نوسانات را تعدیل کرده و کشاورز در فصل برداشت اقدام به ذخیره‌سازی محصول در انبار رسمی تحت نظر بورس کند و با وثیقه قراردادن قبض انبار، اقدام به تامین مالی و محصول را در طول بازه زمانی طولانی‌تری بفروش رساند.

عضویت بورس کالای ایران در اتحادیه الکترونیکی بین بورسی نیز از اتفاقات مهم در سال 1393 بود. ورود به معاملات صادراتی و وارداتی بین کشورهای عضو با تابلوی مشترک الکترونیکی معاملات، بستر بسیار ایده‌آلی برای تجار واردکننده و صادرکننده برای انجام معاملات امن و بدون ریسک است که کمک مهمی به کاهش هزینه‌های ناشی از ریسک معاملات و شکستن انحصار در برخی کالاها و در نتیجه کشف نرخ عادلانه خواهد کرد.

البته باید بستر بانکی گسترده این معاملات نیز باید بین کشورها به وجود آید که احتمالا در مرحله بعدی قرار خواهد گرفت.

افتتاح تابلو فرعی بورس کالا نیز در نیمه دوم سال گذشته انجام شد و با قابلیت‌هایی که این تابلو معاملاتی جدید دارد، بستر بسیار مناسبی برای هدایت مزایده‌های شرکت‌های دولتی برای بهره‌مند شدن از مزایای آن است.

با توجه به تشکیل کارگروه ویژه آهن قراضه در بورس کالا و هدایت و راهبری اساتید و کارشناسان در این موضوع، بیشترین حجم عرضه و معامله این تابلو مربوط به انواع ضایعات فلزی و غیرفلزی شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران بوده و به نظر می‌رسد با طی موفقیت‌آمیز دوره شش ماهه آزمایشی، شاهد استقبال بیشتر دولتی‌ها از این بستر معاملاتی باشیم.

سازماندهی به بازار ضایعات در کشور از اهداف کارگروه تشکیل شده در بورس کالا است که در صورت تحقق آن تحول بنیادینی در حوزه ضایعات در کشور انجام خواهد شد. در این بین با توجه به هدفگذاری تولید حدود 40 میلیون تنی تولید فولاد در کشور به حداقل 14 میلیون تن قراضه نیاز خواهیم داشت که اهمیت این موضوع را چند برابر می‌کند.

حضور نمایندگانی از شرکت‌ها و انجمن‌های فولادی به عنوان مصرف‌کنندگان نهایی، شرکت‌های فرآوری و استانداردسازی ، شرکت‌های بزرگ خصوصی و دولتی و به عنوان فروشنده، وزارت صنایع به عنوان سیاست‌گذار، وزارت اقتصاد و دارایی به عنوان ناظر، اداره استاندارد به عنوان ناظر کیفی و بورس کالا و کارگزاری‌های آن به عنوان متولی تبدیل بازار سنتی به مدرن و ترکیب ابزارهای تامین مالی با نیازهای بازار سنتی پیشنهاد می‌شود که با تجمیع نظرات و همت عالی آنها، تحول زیرساختی صنعت ضایعات و فولاد انجام خواهد شد.

از مجموع فعالیت‌های سال گذشته بورس کالا و اهداف اعلام شده در سال جدید و کنار هم چیدن سایر قطعات پازل اقتصادی، می‌توان دریافت اتفاق مهمی در حوزه اقتصاد کشور در حال رخ دادن است.

ابزارهای متنوع بورس کالا پاسخ جذابی برای نیازهای تمامی اقشار فعال بازار کالا آماده کرده است به طوری که تولیدکنندگان، واسطه‌گران، خریداران، شرکت‌های دولتی، اشخاص حقیقی، واردکنندگان و صادرکنندگان هریک آزادانه و مشتاقانه جذب بورس کالا خواهند شد.

افزایش وظایف درونی بورس کالا در توسعه و بسترسازی انواع معاملات و افزایش حجم احتمالی معاملات و رشد جایگاه سیستمی بورس کالا در کنار سایر مولفه‌های اقتصادی، وظیفه سنگینی را در سال جدید بر عهده مدیران این بخش قرارداده که ضمن اراده قوی و همت عالی، حمایت ، همدلی و همزبانی بیشتر سایر فعالان اقتصادی را می‌طلبد.

دست آخر اینکه یکی از مهم‌ترین راهکارهای کاهش فساد اقتصادی، از بین بردن رانت و تبعیض و نتیجتا کاهش فقر و فاصله طبقاتی، استفاده از شفافیت و سایر مزایای بورس کالا است و همه مسئولان باید بر این مهم همت کنند چرا که مقام معظم رهبری به دفعات و خصوصا در فرمان هشت ماده‌ای بر مبارزه با فساد، تبعیض و فقر تاکید کرده‌اند و به مسئولان برای مبارزه با فساد فرمودند: "با آغاز مبارزه‌ى جدى با فساد اقتصادى، فریادها و نعره‌هاى مخالفت بلند خواهد شد. این مخالفت‌ها از سوى کسانى خواهد بود که از آن متضرر می‌شوند. مبادا در عزم راسخ شما تردید بیفکند".

* مدیر بورس کالای کارگزاری اردیبهشت ایرانیان