رتبه ۱۲ ایران در تولید مقالات علمی زیست‌فناوری جهان

خبرگزاری علم و فناوری آنا- گروه علم و فناوری؛ زیست‌فناوری که به بیوتکنولوژی نیز شناخته می‌شود؛ علمی میان‌رشته‌ای است که از موجودات زنده و فرآیند‌های زیستی برای توسعه محصولات و خدمات جدید استفاده می‌کند. این علم از دانش رشته‌های مختلفی مانند زیست‌شناسی، شیمی، مهندسی و علوم کامپیوتر بهره می‌برد و کاربرد‌های وسیعی در زمینه‌های مختلف از جمله پزشکی، کشاورزی، صنعت و محیط زیست دارد.

زیست‌فناوری نوظهور علم قدرتمندی است که پتانسیل حل بسیاری از چالش‌های جهانی را دارد. با پیشرفت‌های روزافزون در این علم، می‌توانیم به آینده‌ای روشن‌تر و پایدارتر برای کره زمین و ساکنان آن امیدوار باشیم.

در راستای اهمیت موضوع زیست فناوری با محمدحسین متألهی اردکانی دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، گفت‌وگویی داشته‌ایم که به شرح زیر است؛

*آقای دکتر کشورمان در زمینه زیست فناوری چه جایگاهی دارد؟ 

متألهی: در بخشی از حوزه‌های زیست فناوری آنطور که باید رشد نکرده‌ایم اگر بخواهیم این موضوع را آسیب شناسی کنیم باید به سیاست‌های کلان کشور رجوع کنیم. طی دوره‌های مختلفی در حوزه علم و فناوری پیشرفت‌هایی در کشور داشتیم و فضای غالب بیشتر فضای آموزش محور و توسعه منابع انسانی بود از یک سالی به بعد دانشگا‌های ما به سمت تولید دانش و مقالات علمی تغییر مسیر داد و فضای غالب فضای پژوهشی شد. 

سیاست کلان؛ راهکار جبران عقب ماندگی

*دولت و بخش خصوصی چگونه می‌توانند در این حوزه ایفای نقش کنند؟ 

متألهی: کارآفرینی، خلق ثروت و پیشرفت گام به گام عمدتا در راستای فناوری‌های خدماتی و فناوری IT بروز و ظهور پیدا کرده است و خلق ثروت در فناوری سختی همچون زیست فناوری به ملاحظات و برنامه ریزی ملی نیاز دارد؛ همچنین تجربیات دنیا نیز نشان می‌دهد که در مواقعی درحوزه‌های زیست فناوری نیاز پررنگ‌تری به نقش دولت وجود داشته است. 

نظام ارزشی که در دانشگاه‌ها داشتیم باعث شده یکسری حوزه‌های راهبردی زیست فناوری که منجر به تعیین روند پیشرفت علم زیست فناوری هستند در نواحی خاصی از آن همگام با دنیا پیشرفت نکنیم. سرعت پیشرفت تولیدات علمی خوب بوده ولی در حوزه‌هایی که هزینه‌ زیرساختی بالایی داشته به طور طبیعی در فضا‌های پژوهشی دانشگاه‌ها، کمتر مورد توجه واقع شده است و دلیل آن کمبود منابع و زیرساخت ضعیف بوده است. 

 مؤلفه‌های کلانی نیاز داریم که اصلاح این مؤلفه‌ها نه تنها زیست فناوری بلکه نفوذ فناوری در همه صنایع را به شدت تقویت و تسهیل می‌کند که باید به آنها توجه ویژه‌ای شود. ویژگی اقتصاد دانش‌بنیان مزیت نسبی بازیگران دانش و فناوری و کارایی فرایند‌های آنان است. برای رخداد این اتفاق باید بستر‌های دیگری که مزیت اقتصادی ایجاد می‌کند و ربطی به کارایی و بهینگی فرایند‌ها ندارد، حذف شود و جذابیت فعالیت‌های اقتصادی که ناظر به تولید نیستند کاهش پیدا کند که به عنوان سیاست کلان مطرح هستند. 

به صورت بخشی نیز حوزه‌هایی که توسعه فناوری نیاز به زیرساخت‌های ملی و سرمایه گذاری‌های اولیه ملی دارد باید شناسایی و سرمایه گذاری‌های دولتی در آن انجام شود. کار اصلی در اختیار بخش خصوصی است برای این بخش ذیل قانون جهش تولید دانش‌بنیان مسیر سهل و همواری ایجاد شده تا بتوان با فراغ بال بیشتری نسبت به گذشته در توسعه فناوری سرمایه گذاری کرد. 

*چند شرکت دانش‌بنیان در حوزه زیست فناوری فعالیت دارند؟ 

متألهی: بیش از ۳۵۰ شرکت دانش‌بنیان درحوزه زیست فناوری فعالیت می‌کنند و این تعداد قابل افزایش است. فقط افزایش تعداد شرکت‌ها گویای پیشرفت اقتصاد زیست فناوری کشور نیست و توجه جدی به صادرات محصولات دانش‌بنیان مورد نیاز است. رفع موانع تولید و صادرات محصولات شرکت‌های بالغ نیز باید پیگیری شود، زیرا مشارکت شرکت‌های بالغ در توسعه فناوری بسیار راهگشاست. 

*استفاده حداکثری از ظرفیت‌های قانون جهش تولید دانش‌بنیان در دستور کار ستاد زیست فناوری 

متألهی: یکی از برنامه‌های جدی ستاد، استفاده از ظرفیت قانون جامع جهش تولید دانش‌بنیان است. این قانون سعی می‌کند شکوفایی اقتصاد دانش‌بنیان در کشور را تضمین کند و منابع مالیاتی شرکت‌ها را به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های این قانون در اختیار تحقیق و توسعه قرار دهد. استفاده حداکثری از ظرفیت‌های قانون جهش تولید دانش‌بنیان در دستور کار ستاد زیست فناوری است. با صنایع ارتباط نزدیک داریم که به طور کلی رفع موانع تولید و ایحاد بستر‌های مشارکت عمومی همه بازیگران در پیشرفت زیست فناوری وظیفه ستاد زیست فناوری است. 

*معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری چگونه به رشد شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه کمک می‌کند؟ 

متألهی: معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری برای فناوری‌هایی که در مرحله اولیه ایجاد هستند در معرفی پلتفر‌های فناوری جدید به کشور که می‌تواند یک دسته محصول جدید را در آینده برای کشور حاصل کند سرمایه گذاری اولیه را انجام می‌دهد و سعی می‌کند ایجاد جریان‌های علمی در کشور را تسهیل کند. عملیات و اجرا به دست توانمند نخبگان و صنعتگران انجام می‌شود و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری باید مهره اول دومینو را بیندازد و جریان سازی را شروع کند تا با مشارکت نخبگان به خروجی ملموس برسد. 

ایران بر سکوی نخست تولید محصولات زیست فناوارنه در غرب آسیا ایستاد 

*از نظر علمی ایران چه جایگاهی در زمینه زیست فناوری دارد؟ 

متألهی: در زمینه تولید مقالات علمی در حوزه زیست فناوری در دنیا رتبه ۱۲ داریم. در حوزه تولید علم و تولید محصول رتبه در منطقه غرب آسیا رتبه اول ازآن کشورمان است. هدفگذاری که از گذشته در حوزه تولید ناخالص داخلی داشتیم رسیدن به ۳ درصد از بازار جهانی بوده که در این زمینه سهم ما از بازار جهانی کمتر از یک درصد و سهم تولیدات زیست فناوری در GDP کشور کمتر از نیم درصد است.

۶۰ درصد صادرات دارویی ایران محصولات زیست فناوری هستند که نشانگر ظرفیت بالا و رقابت پذیری محصولات زیست فناوری است. همچنین در حوزه ویروس درمانی سرطان به عنوان یک درمان نوظهور، تیم‌های تحقیقاتی متنوعی فعال شدند در آینده این دو دسته فناوری‌های درمانی را در کشور شاهد هستیم. 

توجه به محصولات جدید دانش‌بنیان در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری همواره پیگیری می‌شود. نسل چهارم، سال‌های اخیر توجه بسیاری به فناوری دارد یعنی علاوه بر محصول باید به دسته فناوری‌هایی پرداخت که یک دسته محصول مشخص در کشور را بومی سازی می‌کنند و در اختیار صنایع کشور قرار می‌دهند که گامی فراتر از پژوهش‌های دانشگاهی و محصولات موجود در بازار باشد.

 این امر نیازمند اکوسیستم توسعه فناوری است. سعی می‌کنیم به توسعه فناوری بپردازیم نه فقط توسعه محصول. 

*از کدام حوزه‌های زیست فناوری غفلت شده است؟

متألهی: در بیوتکنولوژی صنعتی و بیوتکنولوژی‌های دریایی ظرفیت‌های بالایی داریم که به اندازه کافی مورد توجه نبودند. مزایایی که در حوزه زیست فناوری دارویی میتوانستیم فعال کنیم به دلیل اکوسیستم متفاوتی که در حوره دارویی داشتیم راحت‌تر در کشور رقم خورد.

در حوزه بیوتکونولوژی صنعتی پیچیدگی بیشتر است و تولید رقابتی کار سخت تری است که سرمایه بسیاری نیاز دارد. اقتصاد حوزه زیست فناوری دارویی و همینطور مسیر‌های بهتر به سمت تنظیم گری در دولت سبب شد که این بخش با سرعت بیشتری رشد کند.