افزایش سرعت نوآوری‌ در زمینه رشد تحقیقات سرطان پانکراس/ بیم و امیدها برای درمان با پژوهش های جدید

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، لوزالمعده یا پانکراس اندامی است که در تنظیم میزان قند خون و همچنین هضم مواد غذایی در دستگاه گوارش نقش مهمی دارد. زمانی که سلول‌های پانکراس به صورت خارج از کنترل شروع به تکثیر کنند، یک توده سلول سرطانی تشکیل می‌دهند.

این سلول‌های سرطانی می‌توانند بخش‌های دیگر بدن را نیز درگیر کنند. سرطان پانکراس معمولاً در مراحل اولیه نشانه‌ای ندارد و نشانه‌های خاص این بیماری زمانی بروز پیدا می‌کند که بیماری به مرحله پیشرفته رسیده باشد.

«آدنوکارسینوم مجرای پانکراس» یا PDA نوعی سرطان پانکراس است که به عنوان هفتمین علت مرگ‌ومیر در سراسر جهان شناخته می‌شود. سرطان‌های پانکراس به‌ویژه «آدنوکارسینوم پانکراس» به‌سختی درمان می‌شود. از آنجایی‌که پیش‌آگهی مشخصی ندارد، معمولاً در مراحل اولیه بیماری نشانه‌ای ندارد و زمانی بروز پیدا می‌کند که بیماری به مرحله پیشرفته رسیده باشد.

به تازگی یک مقاله مرور روایی در نشریه Proteomes منتشر شده است که پژوهشگران در آن برای تشخیص زودهنگام و درمان سرطان پانکراس، کاربرد نشان‌گر‌های زیستی مبتنی بر پروتئومیکس را بررسی کرده‌اند.

پروتئومیکس علم مطالعه گسترده پروتئوم (Proteome) شامل مطالعه بیان، تغییرات پس از ترجمه و مطالعه برهمکنش پروتئین‌ها با سایر ملکول‌ها است. پروتئومیکس یک شاخه نو پا در ژنومیکس کاربردی است که هم‌زمان با اتمام پروژه توالی یابی ژنوم برخی موجودات مهم و برای پاسخ گویی به سوالات پیش آمده در اثر توالی یابی ژنوم مانند «وظیفه پروتئین‌های بیان شده چیست؟» به وجود آمده‌است.

پروتئین‌ها از بخش‌های حیاتی موجودات زنده هستند که در بخش‌های مختلف از جمله تشکیل بافت ماهیچه‌ها، هضم آنزیمی غذا، ساخت و تکثیر DNA و ... نقش دارند. همچنین آنتی‌بادی‌ها که از انواع دیگر پروتئین‌ها هستند، از موجود زنده در برابر عفونت محافظت می‌کند. به مجموعه‌ای از پروتئین‌های تولید شده توسط یک موجود زنده یا یک سیستم «پروتئوم» می‌گویند و به مطالعه مجموعه این پروتئین‌ها در مقیاس بزرگ پروتئومیکس گفته می‌شود. پروتئومیکس؛ یک حوزه بین‌رشته‌ای است که علاوه بر مطالعه پروتئین‌ها به خالص‌سازی و همچنین شناسایی آن‌ها می‌پردازد.

در سال‌های اخیر، پروتئومیکس به عنوان ابزاری قدرتمند برای افزایش درک ما از ماهیت زیستی سرطان پانکراس و شناسایی نشان‌گر‌های زیستی یا بیومارکر‌های بالقوه به کمک آمده است.

سرطانی با تنها یک نشان‌گر زیستی

سرطان پانکراس تنها یک بیومارکر یا نشان‌گر زیستی دارد. این نشان‌گر زیستی که «آنتی‌ژن کربوهیدرات (CA) ۱۹-۹ نام دارد، توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تایید شده است. این بیومارکر به طور خاص برای تشخیص آدنوکارسینوم مجرای پانکراس استفاده نمی‌شود، بلکه پاسخ این بیماری به درمان و یا عود بیماری را می‌تواند تشخیص دهد.

متاسفانه این تنها نشان‌گر زیستی حساسیت زیادی ندارد و به طور خاص تنها برای این نوع سرطان نیست، همچنین نمی‌تواند نیاز به برداشتن تومور سرطانی از طریق جراحی را پیش‌بینی کند. به همین دلیل تنها شیوه فعلی درمان سرطان آدنوکارسینوم مجرای پانکراس، جراحی رادیکال پانکراس است که در آن پانکراس و ساختار‌های مجاور آن از جمله غدد لنفاوی برداشته می‌شود. این درمان نیز با ۶۰ درصد عوارض همراه است و ۸۰ درصد از بیماران بازگشت بیماری را تجربه می‌کنند.

داشتن تنها یک نشان‌گر زیستی برای سرطان پانکراس، چشم‌انداز روشنی را برای تست‌های تشخیصی آزمایشگاهی مرتبط با این بیماری ترسیم نمی‌کند و در حال حاضر پزشکان برای تشخیص سرطان پانکراس به روش‌های «تصویربرداری رزونانس مغناطیسی» یا MRI و یا «توموگرافی انتشار پوزیترون» یا PET تکیه می‌کنند.

امید‌ها برای دستیابی به روش‌هایی درمانی جدید

بر همین اساس در عرصه در حال پیشرفت پژوهش‌های سرطان پانکراس، پروتئومیکس می‌تواند ابزار قدرتمندی برای شناسایی نشان‌گر‌های زیستی جدید، تدوین سیاست‌های جدید برای مراقبت‌های بهداشتی، کاهش هزینه‌های تشخیص و غربالگری این بیماری با استفاده از روش‌های پیشرفته باشد.

پروتئومیکس این پتانسیل را دارد که دقت تشخیصی روش‌های موجود را اصلاح کند؛ ولی با این حال، چالش افزایش حساسیت و ویژگی تست‌های مبتنی‌بر پروتئومیکس و ابداع پروتکل‌های استاندارد برای آماده‌سازی نمونه و تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز وجود دارد.

چالش‌های پژوهشگران در مسیر جدید درمان

پروتئومیکس می‌تواند از پروتئوم (محتوای کل پروتئین‌های بدن) یک فرد برای کمک به ابداع درمان‌های مناسب بر اساس نیاز‌های آن تومور استفاده کند؛ بنابراین احتمال موفقیت یک درمان معین را به‌ویژه زمانی که درمان‌های سنتی شکست خورده باشند، افزایش می‌دهد.

با این وجود، به دلیل تنوع پروتئین‌ها و پیچیدگی تعاملات آن‌ها، در این مسیر چالش‌هایی نیز وجود دارد. بیوفلوئید یا مایع زیستی یک بیمار مبتلا به سرطان می‌تواند حاوی چندین پروتئین باشد که در شکل‌های مختلف بیان شده و شبکه پیچیده‌ای برای فرآیند‌های سلولی می‌سازد. سرطان می‌تواند این برهم‌کنش‌ها را مختل کند. همچنین مولکول‌های پروتئین بسیار پویا هستند و دچار تغییرات مداوم می‌شود.

به همین دلیل نیاز است که بسته به اهداف تحقیق و طراحی آزمایش از یک تکنیک پروتئومی درست استفاده شود. در این مطالعه عنوان شده است که ادغام چندین رویکرد پروتئومی برای تجزیه و تحلیل می‌تواند بهتر باشد.

ضرورت انجام تحقیقات بیشتر در حوزه درمان سرطان پانکراس با روش پروتئومیکس

پروتئومیکس پتانسیل افزایش حساسیت و ویژگی روش‌های غربالگری و تشخیصی موجود را دارد. با این وجود، تحقیقات بیشتری برای اعتبارسنجی نشانگر‌های زیستی بالقوه و ایجاد روش‌های استاندارد برای آماده‌سازی نمونه و تجزیه و تحلیل داده‌ها نیاز است.

علاوه بر این، پروتئومیکس فرصت‌هایی را برای پرده‌برداری از نشانگر‌های زیستی و اهداف درمانی جدید و همچنین توسعه استراتژی‌های درمانی فردی و شخصی‌سازی شده بر اساس الگو‌های بیان پروتئین مرتبط با پاسخ درمانی را ارائه می‌دهد. در نتیجه، پروتئومیکس برای پیشرفت درک ما از ماهیت زیستی سرطان لوزالمعده و بهبود بیماران، نویدبخش است.

بر همین اساس پژوهشگران این مطالعه توصیه می‌کنند  که در این عرصه شتاب سرمایه‌گذاری و نوآوری برای کشف اکتشافات پیشگامانه‌تر و تبدیل آن‌ها به استراتژی‌های تشخیصی و درمانی عملی در زمینه بالینی حفظ شود. چرا که سرمایه‌گذاری مستمر و نوآوری در حوزه چند وجهی تحقیقات سرطان‌شناسی مبتنی‌بر پروتئومیکس، در آینده پتانسیل کامل آن را آزاد خواهد کرد؛ لذا به مطالعات چند مرکزی برای جمع‌آوری داده‌ها از تعداد زیادی از بیماران و جمع‌آوری داده‌های بیماران سرطانی در جمعیت‌های مختلف، کشور‌ها و سیستم‌های مراقبت بهداشتی نیاز است. مهم‌تر از همه، هر چه اندازه مطالعه بزرگ‌تر باشد، پایایی و اعتبار آماری آن نیز بیشتر است.

در مجموع همکاری و یادگیری مشترک بین محققان می‌تواند سرعت نوآوری‌ها را در زمینه رشد تحقیقات سرطان پانکراس از طریق پروتئومیکس و درک بیولوژی سرطان پانکراس بیشتر کند.