علم در خدمت صلح یا ایجاد ظرفیت برای سلطه بر جهان؟

گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، لاله قلی پور- سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد و شورای بین‌المللی علوم از سال ۱۹۹۹ میلادی، روز دهم نوامبر مصادف با ۱۹ آبان ماه را به‌عنوان روز جهانی علم در خدمت توسعه و صلح نام‌گذاری کردند. مهم‌ترین هدف آن بهره‌مندی تمامی افراد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری بر زندگی مردم و صلح و توسعه، عنوان‌شده است.

نام‌گذاری یک روز جهانی برای به خدمت گرفتن علم در راستای صلح و توسعه، به کار بردن فناوری برای بهبود کیفیت زندگی مردم و کاهش تهدیدات اقلیمی ناشی از توسعه فنّاوری، ایده آلی است که موردتوجه تمامی کشور من‌جمله کشورمان قرار گرفت و وارد تقویم رسمی کشور شد.

از یکسو مقررشده است تا کشور‌ها در یک برنامه بلندمدت ۱۰ ساله، به مهم‌ترین اهداف تعریف‌شده در این زمینه دست یابند از سوی دیگر نیز تلاش‌ها در راستای استفاده از مزایای علم و فناوری برای بهبود کیفیت زندگی بشریت، هنوز معنا نیافته است. با توجه به‌ضرورت تحقق این امر، جوامع باید استفاده از علم را در رأس امور قرار دهند تا بر مبنای داده‌های علمی کارشان را پیش برده و به ارتقای کیفیت عمومی زندگی و توسعه پایدار دست یابند.

**اگر صلح نباشد، توانمندی علمی خلق نمی‌شود

علم و صلح لازم و ملزوم یکدیگر هستند. حجت‌الاسلام سید سعید رضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی دراین‌باره در یادداشتی می‌نویسد: «علم یعنی صلح و آرامش. بدون علم نمی‌توان صلح و آرامش را تأمین و ماندگار کرد. امروز پایداری علم و صلح بستگی به همدیگر دارد، اگر علم نباشد، صلح نیست و اگر صلح نباشد، توانمند علمی خلق نمی‌شود.»

«علم» و «صلح» فرایندی است که از هوشمندی و تعهد دانشمندان روی آنچه در عالَم وجود، موجودیت یافته است، حاصل می‌شود. ابراهیم مقیمی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران در این رابطه می‌گوید: «موجودات جهان هستی با یکدیگر تعامل متقابل دارند، لذا علم حاصل از آن نیز گرایشی و تعاملی می‌شود و ازاین‌روست که وقتی یک حقیقت علمی در هرکجای دنیا کشف شود، جهانگیر می‌شود.»

**سخن از صلح، ظرفیت ایجاد کردن برای سلطه بیشتر بر جهان است

حجت‌الاسلام عاملی با تأکید بر اینکه بیش از هزار میلیارد دلار برای تولید سلاح‌های نظامی و کشتارجمعی و بمب‌های هسته‌ای، سالیانه اختصاص پیدا می‌کند و تمام محاسبه‌گری‌ها، داده‌پردازی‌ها و استفاده از انواع توانمندی دانشی، هوشمند سمت‌وسوی جنگ و جنگ آفرینی دارد، می‌افزاید: «سخن از صلح، خلع سلاح کردن دیگران و ظرفیت ایجاد کردن برای سلطه بیشتر بر جهان است.»

بیشتر بخوانید:

• بایدها و نبایدهای دیپلماسی علمی در تعامل با همسایگان/ غرب از تقویت همکاری فناورانه ایران در منطقه نگران است
• «دیپلماسی علمی» تکه مهم پازل قدرت کشورها در عرصه بین‌الملل/ سازوکار تعامل بین‌المللی دانشگاه‌های امروزی چگونه است؟
• مانع زدایی از «نهضت علمی» چگونه صورت می‌گیرد؟/ دستیابی به نوآوری ملی از طریق توسعه دیپلماسی علمی

بدیهی است که پایه‌گذاران این روز مهم جهانی، باید تدبیری برای مقررات گذاری بین‌المللی به‌منظور جلوگیری از تحریم و نظام سلطه آفرین سرمایه‌داری و تولید سلاح‌های کشتارجمعی و بنگاه‌های رسانه‌های تحریف و جنگ که منابع اصلی تخریب و تحقیر ملت‌های جهان است را باید تدبیر کنند. وی تأکید می‌کند: «در غیر این صورت، سخن از علم در خدمت صلح و توسعه تبدیل به امری مناسبتی و شعاری می‌شود و نتیجه اثرگذار جهانی را به دنبال نخواهد داشت.»

کرم قدیمی، رئیس انجمن ترویج علم نیز با اشاره به اینکه توسعه صلح از کارکرد‌ها و کارایی‌های علم است، خاطرنشان می‌کند: «تاریخ جهان گواهی بر تعداد زیاد جنگ‌های صورت گرفته است، شاید تاریخ جنگ‌های جهانی از تاریخ صلح‌های آن بیشتر باشد، ولی اگر موضوعات و مسائل در چارچوب علمی قرار گیرند و بحث‌ها بر اساس خردورزی باشد و علم تولیدشده دارای کاربرد برای جامعه باشد، در این صورت علم می‌تواند در خدمت صلح قرار گیرد.»

**صلح معنای اصلی علم برای دیپلماسی است

در عصر وابستگی‌های متقابل جهانی و تغییر جهت قدرت از «قدرت سخت ابزارگرایانه» به «قدرت نرم ابزارگرایانه» اشکال نوینی از دیپلماسی پدید آمده است و یکی از جدیدترین مدل‌های آن، دیپلماسی علمی است.

سعید چهر آزاد، دانش‌آموخته دکتری علوم سیاسی واحد علوم و تحقیقات نیز در مقاله «کاربست دیپلماسی علم و فناوری در روابط بین‌الملل» در توضیح حوزه علم در دیپلماسی، می‌نویسد: «بعضی از حوزه‌های سیاست خارجی را باید با بهره‌گیری از علم روشن کرد، حوزه‌هایی که دیپلمات‌ها را بر آن می‌دارند که در پی نظرخواهی از جامعه علمی بروند. بارزترین مثال‌ها در این حوزه را می‌توان در مذاکرات بین‌المللی درباره مسائل جهانی مشاهده کرد. در راستای پرداختن به مسائلی مانند تغییرات آب و هوایی، امنیت غذایی یا انرژی، دانش و تخصص علمی از مشخصه‌های موردنیاز دیپلمات‌ها و سیاست‌گذاران به شمار می‌رود. علم و تخصص علمی، یک ابزار کمکی برای تصمیم سازی در حوزه سیاست خارجی هستند و برای دستیابی به اهداف، دیپلماسی باید به نحو مؤثر و کارآمدی از علم بهره‌مند شود.»

حوزه دیپلماسی برای علم، اما به دنبال آسان کردن همکاری بین‌المللی است، وی با اشاره به اینکه اگرچه دانشمندان و دیپلمات‌ها معمولاً پیشینهٔ علمی متفاوتی دارند و آموزش بسیار متفاوتی را تجربه می‌کنند، اما حوزه‌های زیادی وجود دارد که تعامل آن‌ها را برای پیشبرد اقدامات مهم علمی، حیاتی می‌کنند، عنوان می‌کند: «درحالی‌که جامعهٔ علم و فناوری تمایل زیادی به توسعهٔ انرژی‌های قابل‌گسترش دارد تا راهی برای تولید انرژی ارزان، پاک و فراوان باشد؛ علاوه بر چالش‌های فنی، تحقیقات در این زمینه هزینه‌های گزافی دارد. درنتیجه در میان جامعهٔ فیزیکدانان تمایل بسیار زیادی به ایجاد پلتفرم‌های تجربی با اندازه بزرگ چندملیتی وجود داشته تا بتوانند بدون هدر دادن بودجه از چنین فناوری پیشرفته‌ای حمایت به عمل‌آورند.» نویسنده مقاله در توضیح حوزه سوم می‌گوید: «صلح و بهبود روابط بین‌المللی به‌واسطه علم و فناوری، معنای اصلی علم برای دیپلماسی است.»

گفتنی است، در جهان کنونی کشور‌ها از پیشرفت‌های چشمگیر علمی و فناوری خود برای تعقیب منافع ملی در فراسوی مرز‌های بین‌المللی و نیز سلطه بر جهان، استفاده می‌کنند، اما اینکه از آن تا چه حد به‌عنوان ابزاری برای صلح استفاده کنند، هنوز جای ابهام دارد.

انتهای پیام/۴۱۶۷/