به‌توان نانو/۳؛
نانو؛ منجی حوزه بهداشت و سلامت/ اثرگذاری داروها و دقت ابزارهای پزشکی افزایش می‌یابد
فناوری نانو نه‌تنها باعث افزایش اثرگذاری داروها شده است بلکه دقت و کارایی ابزارها و تجهیزات پزشکی را نیز به طور قابل‌توجهی افزایش داده است.
گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، نانو در سلامت به چهار گروه اصلی شامل دارو، مکمل‌ها، تجهیزات، ادوات و ملزومات پزشکی و محصولات آرایشی و بهداشتی تقسیم می‌شود. دارو پرکاربردترین و جذاب‌ترین حوزه نانو در سلامت به شمار می‌رود. به طور معمول برای این که دارو بهتر و بیشتر در دسترس بدن قرار بگیرد مجبور به استفاده از دزهای بیشتر هستیم. از سوی دیگر برخی داروها در محیط‌های آبی مانند محیط بدن به خوبی حل نمی‌شوند. برای مثال داروی «سیرولوموس» که برای بیماران پیوند عضو تجویز می‌شود و مانع از رد پیوند در فرد می‌شود. این ماده معدنی به دشواری در محیط آبی بدن حل می‌شود، بنابراین آن را به ذرات ریزتری تبدیل می‌کنند تا حلالیت آن بیشتر شود. در حال حاضر با استفاده از فناوری نانو سیرولوموس را به نانوبلورهای در مقیاس زیر ۱۰۰ نانومتر تبدیل می‌کنند که این امر حلالیت آن در بدن را به طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
بیشتر بخوانید:
دستگاه ایرانی هوا را عاری از آلاینده می‌کند/ جادوی نانو در تصفیه هوا
افزایش عمر فلز با نانوپوشش ایرانی/ نانو حافظ کیفیت وسایل فلزی می‌شود
داروهایی که در درمان سرطان استفاده می‌شوند معمولاً سمی هستند. این سموم وارد بدن بیمار می‌شود تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرد. وقتی این سم وارد بدن می‌شود در تمام آن پخش می‌شود و عوارض جانبی گسترده‌ای مانند ریزش مو و تخریب پوست دارد و حتی روی روده، قلب و اندام‌های دیگر نیز اثر می‌گذارد. متخصصان و پزشکان دوست دارند که این عوارض جانبی حذف شود و همچنین عمر داروها در بدن نیز بیشتر شود. وقتی دارویی وارد می‌شود، تحت فرایند متابولیسم قرار می‌گیرد و بعد از مدتی از بدن دفع می‌شود، به همین دلیل باید داروها را در بازه‌های مرتب زمانی مصرف کرد تا مقداری از دارو در بدن باقی بماند. با استفاده از نانو فناوری می‌توان از داروها در برابر سیستم بدن دفاع کرد و دفع آنها را به تعویق انداخت. بدین ترتیب به جای استفاده هر روزه از یک دارو می‌توان آن را یک بار در هفته مصرف کرد. این امر باعث صرفه‌جویی شده و اثرگذاری را نیز بالاتر می‌برد.
هدفمندسازی داروها به کمک نانو
به گفته محمدمهدی سیفی، مدیر توسعه کسب‌وکار حوزه سلامت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو «داروها به بافت‌های مختلف بدن آسیب می‌رسانند بنابراین می‌توان آن را به صورت هدفمند به سوی اندام و بافت بیمار یا آسیب‌دیده هدایت کرد. بدین ترتیب تنها سلول‌های آلوده تخریب می‌شوند و باقی بدن آسیبی نمی‌بیند. سینادوکسوزوم فرم لیپوزومال داروی دوکسوروبیسین است که از مهم‌ترین داروهای درمان سرطان سینه است. این دارو که مشابه داکسیل آمریکایی است، بسیار قوی، موثر و پرکاربرد به شمار می‌رود و از قدیمی‌ترین نانوداروهای ساخته‌شده در جهان است. این دارو در سال ۱۳۹۱ بومی‌سازی و وارد بازار شد. داروی سینا آمفولیش فرم لیپوزومال آمفوتریسین بی و یکی از آنتی‌بیوتیک‌های بسیار قوی است که برای درمان عفونت‌های قارچی شدید به کار می‌رود. مهم‌ترین کاربرد این دارو در کشور درمان سالک است.»
شیوع سالک در مناطق گرم و خشکی مانند ایران، خاورمیانه و آفریقا زیاد است. این بیماری عفونت بسیار مقاومی است و با آنتی‌بیوتیک‌های معمولی درمان نمی‌شود. آمفوتریسین بی از جمله داروهایی مورد تایید سازمان بهداشت جهانی است که از تولید آنها در مناطق گرم و خشک حمایت می‌کند. این دارو در ایران نیز با حمایت سازمان بهداشت جهانی تولید شده و برای مقابله با سالک استفاده می‌شود. از این دارو برای درمان بیماری قارچ سیاه که در دوران کرونا شایع شده نیز استفاده می‌شود. در حال حاضر فرم موضعی آمفوتریسین بی در کشور ساخته شده و فرم تزریقی آن نیز در حال توسعه است.
نقش نانو در درمان سرطان ریه و پروستات
داروی پکلینب فرم نانویی داروی پکلیتاکسل و مشابه برند ابراکسان آمریکایی است. این داروی پرکاربرد برای درمان سرطان‌های ریه، پروستات و برخی سرطان‌های خون استفاده می‌شود. سلول‌های سرطانی به نسبت سلول‌های عادی بدن درشت‌تر هستند، بنابراین غشای آنها درشت‌تر است و مولکول‌های درشت‌تری می‌توانند وارد آنها شوند. به داروی پکلینب پروتئین درشتی به نام آلبومین متصل است که نمی‌تواند وارد غشای سلول‌های عادی شود و تنها وارد سلول‌های سرطانی می‌شود، بنابراین سلول‌های عادی را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد.
به گفته مدیر توسعه کسب‌وکار حوزه سلامت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو «داروی بعدی که با کمک فناوری نانو ساخته شده پادینکس نام دارد که نمونه آمریکایی آنکدسایلا یا تراستوزومب است. این دارو برای درمان نوعی سرطان سینه استفاده می‌شود و از جمله داروهای پرفروش در جهان به شمار می‌رود. فروش جهانی آن بالغ بر یک میلیارد دلار بوده است. این داروی پیچیده در سال ۲۰۱۳ برای نخستین بار تولید شد و توسعه آن از همان سال در ایران شروع شد تا این که اواخر اسفند ۱۳۹۹ مجوز تولید گرفت و فروردین ۱۴۰۰ وارد بازار کشور شد. مجموع صادرات سینادوکسوزوم و پکلینب تا پایان سال ۱۳۹۹ حدود ۷ میلیون دلار بوده و علاوه‌براین ۷۰ میلیون دلار نیز صرفه‌جویی ارزی برای کشور داشته‌اند.»
نانو جانی دوباره به مکمل‌ها می‌دهد
کاربرد نانو در حوزه مکمل‌ها شبیه به حوزه دارو است. برخی از مکمل‌ها مانند کلسیم و روی جذب بسیار پایینی در بدن دارند. معمولا برای درمان ریزش مو و مشکلات پوستی از مکمل‌های زینک استفاده می‌شود اما در اکثر مواقع فرد جوابی از مصرف آن نمی‌گیرد چراکه جذب این مکمل در حالت عادی بسیار پایین است. همواره توصیه می‌شود که روزانه سه لیوان شیر بخورید چراکه ۹۰ درصد از کلسیم دریافتی بدن دفع می‌شود، بنابراین باید حجم بالایی از این ماده مصرف شود تا مقداری از آن جذب بدن شود. با کمک نانو فناوری می‌توان جذب این ترکیبات در بدن را افزایش داد. آهن مکملی رایج و مهم است اما مصرف آن مشکلات زیادی در پی دارد، این ماده دندان کودکان را سیاه می‌کند، مزه خون می‌دهد و معده حدود ۴۰ درصد از مردم به آن حساس است و پس از مصرف دل‌درد می‌گیرند.
حال با استفاده از فناوری نانو غشایی از ماده شیرین «ساکروزومال» در مقیاس نانو دور مولکول‌های آهن کشیده می‌شود که تمامی چالش‌های آهن را رفع می‌کند. بدین‌ترتیب دندان کودکان سیاه نمی‌شود، مزه بدی نمی‌دهد و باعث حساسیت معده نیز نمی‌شود. جذب آهن در روده انجام می‌شود، این غشا از آهن در برابر اسید معده محافظت می‌کند و پس از رسیدن به معده تخریب می‌شود که این امر جذب آهن را ۳.۵ برابر افزایش می‌دهد. این نوع مکمل آهن در حال حاضر در کشور تولید می‌شود و در دسترس عموم مردم قرار دارد. یکی دیگر از مشکلاتی که مکمل‌ها به خصوص ویتامین‌ها دارند، حساسیت بالای آنهاست، برای مصال ویتامین سی به شدت به تنش‌های محیط مانند دما، نور و اکسیژن حساس است که این امر باعث تخریب آن در حین فرایند تولید یا انبارداری می‌شود.
ویتامین دی نیز در معرض نور به سرعت تخریب می‌شود. در حال حاضر ویتامین دی و سی را با استفاده از فناوری نانو به شکل لیپوزومال می‌سازند که در مقابل نور تخریب نمی‌شود. به همین دلیل مقدار زیادی ویتامین دی به روغن‌های مایع غنی شده با این ویتامین می‌زنند تا درصد کمی از آن باقی بماند یا این نوع روغن را در قوطی‌های غیرشفاف می‌ریزند تا نور از آنها عبور نکند. با استفاده از فناوری نانو قوطی‌های شفافی ساخته شده که مانع از عبور اشعه فرابنفش می‌شود و بدین ترتیب ویتامین دی موجود در روغن تخریب نمی‌شود. سیناکورکومین مکمل دیگری است که با استفاده از فناوری نانو توسعه یافته است. کورکومین ماده موثر زردچوبه بوده که خواص ضدالتهابی بسیاری دارد و از سوی دیگر سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. با این حال جذب این ماده در بدن پایین است. کورکومین محول در چربی است و در آب حل نمی‌شود، حدود ۹۰ درصد از کورکومین که به شکل خوراکی وارد بدن می‌شود به طور کامل دفع می‌شود.
با کمک فناوری نانو، کورکومین را به فرم لیپوزومال ساخته‌اند که برای کاهش عوارض بعد از شیمی‌درمانی تجویز می‌شود. دانشمندان دانشگاه تبریز در دوره کرونا پژوهشی در این خصوص انجام دادند که نشان داد مصرف این مکمل از ابتلا به کرونا جلوگیری می‌کند. «سیلی ماری» یا خار مریم ماده موثر قرص‌های لیور گلد است که برای درمان کبد چرب تجویز می‌شوند. جذب این ماده به صورت طبیعی در بدن بسیار کم است، بنابراین دانشمندان با استفاده از فناوری نانو آن را به شکل لیپوزومال درآورده‌اند که نتایج بسیار اثربخشی داشته است.
افزایش دقت و کارایی تجهیزات پزشکی با نانو
به گفته سیفی «نانو در تجهیزات، ادوات و ملزومات پزشکی حوزه بسیار گسترده‌ای است که از ماسک‌های نانویی و دریچه‌های قلب شروع می‌شود تا پروتزها، محصولات ضدعفونی‌کننده غیرالکلی و کیت‌های تشخیصی ادامه دارد. رایج‌ترین کاربرد نانو در حوزه سلامت ساخت ماسک‌های نانویی است. جلوگیری از ورود ذرات به داخل سیستم تنفسی با فیلتر میسر است اما فیلترها وقتی پشت سر هم قرار می‌گیرند، تنفس را مشکل و افت فشار ایجاد می‌کنند. بهترین راه برای رفع این مشکل بهبود راندمان فیلتراسیون است. فناوری الکتروریسی یکی از زیرشاخه‌های نانو است که الیافی در قطر نانومتر تولید می‌کند. این الیاف به شکل نامنظم روی هم قرار می‌گیرند که این امر مانع از عبور ذرات می‌شود. از سوی دیگر تعداد لایه‌های فیلتر کم است، بنابراین تنفس نیز راحت‌تر می‌شود. ضدعفونی‌کننده‌های الکی ارزان بوده و ساخت آنها نیز راحت است اما امکان آلودگی مجدد سطح ۳۰ ثانیه بعد از مصرف وجود دارد. در ساخت ضدعفونی‌کننده غیرالکلی از ذرات فلزی مانند نقره استفاده می‌شود که روی سطح مانده و اثر آنتی‌باکتریال ناشی از آن برای مدت بیشتری باقی می‌ماند.»
فناوری تشخیصی شامل کیت‌های نواری یا کیت‌های آنتی‌بادی می‌شود که در حال حاضر به طور گسترده‌ای از این فناوری برای تشخیص کرونا استفاده می‌شود. کیت‌های مواد مخدر و تست‌های بارداری نیز در این خانواده قرار می‌گیرند. یکی دیگر از فناوری‌هایی که به لطف نانو ساخته شده دستگاهی برای تشخیص سلول‌های حاشیه بافت سرطانی است. زمانی که جراح می‌خواهد توده‌ای سرطانی را بردارد بررسی سلول‌های حاشیه‌ای بسیار مهم است. بافت سرطانی باید به طور کامل خارج شود تا سرطان دوباره عود نکند اما بافت اضافه‌ای نیز نباید از بدن برداشته شود. معمولا پس از جراحی، از سلول‌های حاشیه‌ای نمونه‌برداری می‌شود و در صورت وجود سرطان، عمل برداشت تکرار می‌شود. دستگاهی که محمد عبدالاحد، محقق ایرانی، توسعه داده به صورت برخط و حین جراحی سلول‌های حاشیه‌ای را بررسی کرده و بافت آلوده را شناسایی می‌کند. با شیوع کرونا در کشور، با استفاده از فناوری این دستگاه، ابزاری برای تشخیص سریع کووید-۱۹ توسعه یافت که در کمتر از ۳۰ ثانیه با دقت بیش از ۹۵ درصد ابتلای فرد را تشخیص می‌دهد. این دستگاه همچنین می‌تواند تشخیص دهد که فرد در کدام فاز از بیماری قرار دارد.
از کامپوزیت دندان تا پروتز استخوان‌ساز
با استفاده از فناوری نانو، کامپوزیت‌های دندانی نوینی توسعه یافته که در مقابل سایش مقاومت بالایی دارند و رنگ آنها قابل تطبیق با دندان هر فرد است. این ماده سریع فرم می‌گیرد بدین ترتیب دندان‌پزشک می‌تواند شکل مورد نظر را به آن بدهد و سپس با تاباندن اشعه فرابنفش آن را محکم کند. پیش از این از آمالگام برای پر کردن دندان استفاده می‌شد که از جنس دندان نیست و ماده سمی به شمار می‌رود و در برخی موارد اعصاب دندان را تحریک می‌کند. یکی از مشکلات پروتزها واکنش بدن به مواد سازنده آنهاست که می‌تواند منجر به بروز التهاب و عفونت شود. در این حالت گفته می‌شود که بدن پروتز را رد کرده است. معمولاً پروتزها از جنس فلز هستند که با تفاوت زیادی با استخوان دارد، گاهی اوقات این فلز به استخوان فشار می‌آورد باعث شکسته شدن آن می‌شود و در برخی موارد اصطکاک محل پروتز و استخوان باعث ایجاد درد بیمار می‌شود.
بیشتر بخوانید:
تشخیص بیماری عفونی در ۲۰ دقیقه با کیت نانویی/ وقتی کیت‌های تشخیص ایرانی را طلا می‌گیرند!
ساخت واکسن هپاتیت «ب» با ابریشم/ فناوری نانو واکسن‌سازی را آسان می‌کند
به گفته مدیر توسعه کسب‌وکار حوزه سلامت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو «در حال حاضر با استفاده از فناوری نانو پروتزهایی ساخته می‌شود که بدن واکنشی به آنها نشان نمی‌دهد. این پروتزها به کمک موادی مانند هیدروکسی آپاتیت ساخته می‌شود که بافتی شبیه به استخوان دارد و باعث استخوان‌زایی می‌شود. این ماده در بدن حل شده و درواقع هسته‌ای برای تشکیل استخوان در بدن می‌شود. در حال حاضر افرادی که زانودرد دارند با استفاده از روش توتال نی درمان می‌شوند که در این حالت زانو به طور کامل بریده شده و پروتز را جایگزین آن می‌کنند. با استفاده از هیدروکسی آپاتیت می‌توان پروتزی ساخت که به مرور زمان استخوان روی آن شکل بگیرد. یک شرکت دانش‌بنیان با استفاده از این فناوری کیج‌های بین‌مهره‌ای ساخته که در مقابل سایش مقاومت بالایی دارند و بین مهره‌های ستون فقرات قرار می‌گیرند.»
بهبود محصولات آرایشی بهداشتی با فناوری نانو
رایج‌ترین کاربرد نانو در حوزه محصولات آرایشی بهداشتی کرم‌های ضدآفتاب است که در دو مدل شیمیایی و فیزیکی عرضه می‌شوند. در ضدآفتاب‌های شیمیایی نور خورشید به کرم می‌خورد، پیوندهای شیمیایی می‌شکنند یا تغییر شکل می‌دهند و اشعه فرابنفش را به خود جذب می‌کنند. ضدآفتاب فیزیکی سپری در مقابل اشعه خورشید ایجاد می‌کند، بدین ترتیب وقتی اشعه فرابنفش به آن می‌خورد، برمی‌گردد و آسیبی به پوست وارد نمی‌شود. ضدآفتاب‌های فیزیکی معمولاً از تیتانیوم دی‌اکسید و اکسید روی ساخته می‌شوند. در گذشته وقتی ضدآفتاب‌ها روی صورت اعمال می‌شد، پوشش گچ مانند و سفید ایجاد می‌کرد چراکه حاوی تیتانیوم دی‌اکسید بودند که مولکول‌های درشتی دارد. این مشکل در حال حاضر با استفاده از فناوری نانو حل شده و اندازه این مولکول‌ها به مقیاس نانو رسیده است.
یکی دیگر از کاربردهای نانو در حوزه آرایشی بهداشتی استفاده از هیدروکسی آپاتیت در خمیردندان، نخ‌دندان و دهان‌شویه است که پوسیدگی سطحی دندان را ترمیم می‌کند. این محصول در کشور ساخته شده و در بازار موجود است. کلاژن مولکول درشتی است که به صورت معمول به پوست جذب نمی‌شود، بنابراین آن را در مقیاس نانو درمی‌آورند تا از پوست عبور کند و باعث لطافت آن شود. در ساخت کرم‌هایی که نور را بازتاب نمی‌دهند نیز از نانوساختارهای آهن و سیلیکا استفاده می‌شود که نور را جذب و حبس می‌کنند و بازتاب نمی‌دهند. در ساخت لاک ناخن و رژلب‌های ضدآب و ضدچربی نیز از فناوری نانو استفاده می‌شود.
انتهای پیام/۴۰۲۱/
انتهای پیام/
با استفاده مجدد از زبالههای زیستی:
