آنا گزارش می‌دهد؛
آیا دستیابی به پرچمداری علمی جهان با رویکرد آینده‌پژوهانه دانشگاه‌های کشور امکان‌پذیر است؟
تمرکز بر آینده‌نگری در سیاست‌گذاری آموزشی با تأکید بر سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها و فرمایش مقام معظم رهبری از اهمیت بسزایی برخوردار استدستیابی به پرچمداری علمی جهان با رویکرد آینده‌پژوهانه، عملکرد فعالانه و تحقیقات هدفمند، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور، امکان‌پذیر می‌شود.
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا؛ لاله قلی‌پور- با توجه به سرعت پیشرفت علم و فناوری در سطح جهان و همچنین دستاوردهای خوبی که در سال‌های اخیر در کشور به‌دست آمده، تمرکز بر آینده‌نگری در سیاست‌گذاری آموزشی به‌خصوص با تأکید بر سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها؛ بیانیه گام دوم انقلاب و فرمایش مقام معظم رهبری در دیدار با دانشگاهیان از اهمیت بسزایی برخوردار است.
از سوی دیگر مسئولیت‌پذیری در دانشگاه‌ها، نهادهای علمی و آموزشی، آینده اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور را به شکل قابل ملاحظه‌ای تغییر دهد زیرا با توجه به موقعیت استراتژیک ایران برای حفظ جایگاه مطلوب فعلی و رسیدن به مرجعیت علمی جهان، به برنامه‌ریزی دقیقی نیاز دارد تا با استفاده از آن در نظام جهانی، نقش محوری ایفا کند.
از این‌رو تنها راه پیشرفت کشور و دستیابی به پرچمداری علمی در جهان، انجام پژوهش‌های کاربردی با رویکرد حل مسئله، جامعه‌محور و براساس آمایش سرزمین است لذا دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی باید با رویکرد آینده‌پژوهانه، عملکرد فعالانه و تحقیقات هدفمند، این امر مهم را به ثمر برسانند.
در این میان دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان بزرگترین دانشگاه حضوری جهان در چندین سال اخیر، رویکرد آینده‌نگرانه و حل مسئله در پیش گرفته و با برگزاری نشست‌های مختلف علمی به آن پرداخته است. «کارگروه نظام مسائل کشور» که به همت پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی وابسته به مجمع تشخیص مصلحت نظام و دانشگاه آزاد اسلامی برگزار می‌شود، در سی و دومین نشست خود به موضوع «دانشگاه آزاد اسلامی در مسیر تحول و آینده‌نگری» که با حضور صاحبنظران و اساتید دانشگاه در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد برگزار شد به بررسی آینده دانشگاه و الزامات دانشگاه آزاد در مسیر حل مسائل کشور پرداخت در این راستا، دیدگاه محمد حسینی‌مقدم، عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، احمد برومند کاخکی، مدیر گروه آینده‌پژوهی اجتماعی پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی و نیز علیرضا نصراصفهانی، مدیر گروه آینده‌پژوهی حکمرانی پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی را جویا شدیم که مشروح آن در ادامه می‌آید.
تمرکز بر آینده‌نگری و مسئولیت‌پذیری اجتماعی نهاد علم در ایران برای پاسخ به نیازهای کشور ضرورت دارد
حسینی‌مقدم با تأکید بر موضوع آینده‌پژوهی علم، فناوری و آموزش عالی، خاطر نشان کرد: نتایج حاصل از پژوهش‌های جهانی صورت گرفته درباره روندها، تحولات، آینده‌اندیشی‌های و آینده‌نگری مهم است و باید بر اهمیت آینده‌نگری و مسؤولیت‌پذیری اجتماعی نهاد علم در ایران در پاسخ به نیازهای اکنون و آینده کشور تمرکز کرد.
عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت عتف ادامه داد: فهم دقیق وضعیت‌های تجربه شده گذشته در موضوعات مورد بررسی از جمله علم و فناوری، مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی مورد نیاز برای فهم آینده تحولات شکل دهنده به این موضوعات ضروری هستند. او داشتن تصویر بزرگ (big picture) از آینده مورد انتظار را بسیار کلیدی بوده و دستیابی به این تصویر بزرگ نیازمند اجماع نظر و عقلانیت دسته‌جمعی ذینفعان و مشارکت گام به گام آنها در شناسایی واقعیت‌ها و هدایت و شکلی دهی به آینده است.
وی با اشاره به اینکه بحران سرگشتگی، گم‌گشتگی(disorienting dilemma) و هویتی پیش روی دانشگاه ایران قرار دارد، افزود: راه برون‌رفت از این بحران مستلزم شناخت دقیق گذشته و مقصدهای پیش رو و چگونگی گذار از وضعیت اکنون به مقاصد تعیین‌شده است. او همچنین تأکید کرد که آمادگی آینده (future readiness) دانشگاه ایران، محصول داشتن تصویر از آینده، فهم واقعیت‌ها و مشاهده دقیق تغییرات و هدایت دانشگاه با تکیه بر آینده‌نگری به سوی آینده است.
حسینی‌مقدم با بیان اینکه در وضعیت بحران منابع مالی دانشگاه برنامه ریزی برای سهم‌بردن از کیک بزرگ منابع مالی جهان‌شمول آموزش نقش مهمی در بهبود و تحول امور جاری و آتی دانشگاه‌ها در ایران می‌شود، اظهار کرد: برنامه‌ریزی برای برداشت از منابع حدود ۷ هزار میلیارد دلاری آموزش عالی در جهان می‌تواند بسیاری از تنگناها و گرفتاری‌های دانشگاه‌ها و نهاد علم در ایران را برطرف کند. این موضوع مستلزم حضور بین‌المللی دانشگاه‌ها در فرایندهای جهانی علم و فناوری است و متقدم بر آن عادی و موثر بودن روابط کشور در نظام جهانی نقش سرنوشت‌سازی دارد. رقابت کشورها برای تأسیس شعب دانشگاه‌های معتبر جهان نیز یکی از روندهای آموزش عالی است که در همین مسیر قابل درک است.
رقابت کشورها برای تأسیس شعب دانشگاه‌های معتبر جهان نیز یکی از روندهای آموزش عالی است که در همین مسیر قابل درک است
عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت عتف بر اهمیت مسئولیت‌پذیری دانشگاه و نهاد علم در ایران، بیان کرد: فراموش نکنیم که وضعیت اکنون ما، آینده چند دهه گذشته جامعه ما است و در حال حاضر در حال شکل دادن به گذشته چند دهه آینده هستیم. پس باید مسئولانه درباره اقدامات و تصمیم‌هایی که اکنون می‌گیریم پاسخگو باشیم و منافع بین‌نسلی در ایران را محترم شمرده و به حقوق شهروندان آینده احترام بگذاریم.
وی گفت: تحول و آینده‌نگری در موسسات آموزش عالی با مشارکت و نقش آفرینی همه ذینفعان میسر می‌شود و تا زمانی که اعضای هیئت علمی و کارکنان از نگهبانی و حراست تا روسای دانشگاه‌ها، همسو نشوند، دانشجویان به تنهایی نمی‌توانند، نقش تحولی را ایفا کنند.
آموزش عالی باید با برآورده کردن انتظارات اجتماعی در آینده‌ی کوتاه‌مدت و میان‌مدت، جامعه‌نگر شود
برومند نیز در ادامه با تأکید بر اینکه آینده‌پژوهی آموزش عالی، حوزه نوظهوری است که هویت دانشگاه‌های آینده را ارزیابی می‌کند، خاطرنشان کرد: موسسات آموزش عالی کشور باید با برآورده کردن انتظارات اجتماعی در آینده کوتاه‌مدت و میان‌مدت، جامعه‌نگر شود و فقط به ترجیحات درونی اعضای هیئت علمی یا مدیران دانشگاه، توجه نکنند.
وی در ادامه افزود: شش پیشران در آموزش عالی کشور، نظم موجود را برهم می‌زند. این پیشران‌ها شامل تغییرات ماهوی شغل، باز شدن سیستم آموزش عالی و زیرنظام‌های آن، بهره‌وری دیجیتال و نفوذ فناوری‌های برافکن در فرایندها، سفارشی شدن، فردگرایی و شخصی‌سازی، تغییر ماهوی اقتصاد آموزش عالی و روند بازاری شدن و در نهایت بین‌المللی شدن است و پیشنهاد می‌شود که دانشگاه‌ها فرصت‌ها و تهدیدهای آینده را درک کرده و با برنامه‌های ریسک‌پذیر و توأمان هوشمندانه به سمت دانشگاه نوین، حرکت کنند.
برومند با بیان اینکه نگاه آینده‌پژوهانه به موضوع آموزش عالی نیازمند یک بینش بوده و دستیابی به این بینش نیز هوشمندی را به‌دنبال دارد، اظهار کرد: در این راستا، یکی از تکنیک‌هایی که باعث تسلط بر اطلاعات محیطی می‌شود، شناسایی روندها و مطالعه هر روند و از سرگرفتن آن بوده و این موارد در ۳ بخش کلی شامل؛ روندهای جهانی و بین‌المللی؛ منطقه‌ای؛ ملی و محلی (نظیر استانی و موضوعات آنها) دسته‌بندی می‌شود.
بیشتر بخوانید:
- اصلاح بسترهای جزیره‌ای آموزش عالی نیازمند اقدام ملی است
- گذر از آموزش حافظه‌محور با توانمندسازی استادان | تداوم ارتباط با مراکز نوآوری ضروری است
- مهم‌ترین رسالت آموزش عالی کشور در افق ۱۴۰۴ چیست؟
این پژوهشگر آینده‌پژوهی ضمن تشریح کلان روندهای جهانی، در مثالی عنوان کرد: یکی از شاخص‌های این روند، پیری جمعیت بوده که شاید در ابتدا نتوان ارتباطی بین این شاخصه و نظام دانشگاهی یافت ولی در ساخت اجتماعی متقاضیان آینده آموزش عالی اثرگذار است زیرا فقط با متقاضیان ۱۸ تا ۲۴ ساله مواجه نبوده و افرادی ۳۰ یا ۴۰ ساله برای تحصیلات تکمیلی به دانشگاه‌ها مراجعه می‌کنند. از همین رو است که دو راهکار؛ آموزش دانشگاهی مادام‌العمر و آموزش‌های مهارتی و کارآفرینی، پاسخی به این روند است.
وی در مثال دیگری، ادامه داد: در سال‌های اخیر با جابه‌جایی قدرت‌های اقتصادی جهان، شاهد تغییر مسیر دانشگاه‌ها به عنوان پرچمدار اقتصاد دانش بنیان، هستیم. این کلان روند نشان می‌دهد که فقط دانشگاه‌های غربی الگوی حرکت به حساب نمی‌آیند و بخشی از تحولات اقتصادی جهان، توسط نظام دانشگاهی شرقی ساخته می‌شود.
در سال‌های اخیر با جابه‌جایی قدرت‌های اقتصادی جهان، شاهد تغییر مسیر دانشگاه‌ها به عنوان پرچمدار اقتصاد دانش بنیان، هستیم
برومند با بیان اینکه تمرکز قدرت از غرب به سمت شرق در حال متمایل شدن است و نقش دانشگاه‌های شرقی در همکاری‌های آموزشی-اقتصادی برجسته‌تر شده است، بیان کرد: موسسات آموزش عالی کشور نیز باید به این کلان روند واقف باشند و از همکاری‌های بین‌المللی با دانشگاه‌های شرقی غفلت نکنند.
وی با اشاره به توجه وزارت علوم به این موضوع افزود: بخشنامه سال ۹۹ وزیر علوم برای استقرار آینده پژوهی در همه دانشگاه‌ها و گروه‌های آموزشی، ارزش رصد، تحلیل روند و آینده‌نگاری در حوزه آموزش عالی را اثبات می‌کند.
زمین حل مسائل کشور از دانشگاه‌ها به سمت اندیشکده‌ها در حال تغییر است
نصراصفهانی نیز با اشاره به اینکه راهبردهای پیشدستانه برای مواجهه با پلت‌فرم‌های جدید سیستم آموزش عالی، ضرورت دارد، خاطر نشان کرد: در این راستا راه‌اندازی اندیشکده‌های استانی، ابزاری ضروری برای حل مسئله در دانشگاه آزاد اسلامی است.
مدیر گروه آینده‌پژوهی حکمرانی پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی در بیان ارزیابی وضعیت آموزش عالی فعلی کشور، اظهار کرد: ماشین دانشگاه بسیار پرسرعت تر از آن چیزی که تصور می‌شود، در حال دور شدن از ما بوده و از آن جا مانده‌ایم و این ماشین در حال حرکت به مقصدی است که ما از آن آگاهی نداریم و به نظر می‌رسد همانطور که پلت‌فرم اسنپ، حمل‌ونقل درون شهری ما را تغییر داد و رقبای سنتی خود را کنار زد، تا چند سال آینده پلت‌فرم‌های جدید آموزش عالی، دانشگاه ما را تغییر داده و اگر در حال حاضر راهبردهایی پیشدستانه در برابر آن تغییرات نداشته باشیم، در آینده غافلگیر می‌شویم.
وی ضمن تشریح اینکه دانشگاه‌ها چه راهبردی در حل مسائل کشور دارند، افزود: : بالغ بر ده‌ها، دوگانه سیاستی در برابر، تصمیم‌گیرندگان نظام وجود داشته و هنوز بدنه دانشگاه، راه‌حلی برای آنها ارائه نداده و البته در استانها نیز مسائل جدی مانند بحران آب، خشکسالی، و بیکاری، تغییرات اقلیمی، سیلاب و غیره مشاهده می‌شود و هر کدام از آنها یک ابرمسئله بوده ولی نهاد علم و دانشگاه در برابر این مسائل، برخورد فعالانه نداشته است.
نصراصفهانی برخورد با مسئله را شامل چند مدل دانست و گفت: در بعضی مواقع با نادیده گرفتن، مسئله به بحران تبدیل شود ولی رویکرد درست در برخورد با مسئله نگاه پیش‌نگرانه است که پیشدستانه باید مسائل از روی میز مدیران برداشته شود نه اینکه بعد از مواجهه با مسائل و تبدیل آن به بحران، راه‌حل ارائه شود و بدون مسئله‌یابی و توجه به آمایش سرزمینی در۲ استان با ظرفیت‌های متفاوت، یک رشته دانشگاهی قرار دارد در حالی که باید پژوهشکده‌های مرتبط با مسائل هر استان ایجاد شود.
مدیر گروه آینده‌پژوهی حکمرانی پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی با بیان اینکه دانشگاه مسئله‌محور باید دارای رویکرد، ابعاد و ابزارهای حل مسئله باشد، عنوان کرد: همزمان با توسعه علم، فناوری و نوآوری، کارکردهای دانشگاه‌ها نیز تغییراتی داشته، دانشگاه‌های نسل اول رویکرد آموزش‌محور، در نسل بعدی پژوهش‌محور، نسل سوم دانشگاه کارآفرین و نسل چهارم نیز دانشگاه اثرگذار و اجتماعی است در این میان دانشگاه مسئله‌محور باید راهبردها، ابزارها و مولفه‌های آن نیز همراستا با حل مسئله باشد.
اندیشکده‌ها، نقش میانجی بین نهاد حاکمیت، جامعه و نهاد علم دارند و دانشگاه آزاد اسلامی نیز باید از این ابزار استفاده کند
وی ادامه داد: اینکه آیا دانشگاه‌ها می‌توانند در همه حوزه‌های فناورانه حضور پیدا کنند نیز مبحث مهمی است. فناوری‌ها ابعاد متفاوتی دارند بر مبنای مدل گونه‌شناسی فناوری صنعتی «پاویت» در صنعت کشاورزی، متکی بر تأمین کننده و صنعت خودرو نیز مقیاس محور است که در این صنایع، دانشگاه‌ها باید رویکرد آموزش محور داشته و به تربیت نیروی انسانی اقدام کنند ولی در صنایع دانش‌محور مانند شیمیایی و دارویی، دانشگاه‌ها می‌توانند به فضای حل مسئله ورود کنند.
نصراصفهانی با تشریح اینکه برای حل مسائل فوری و مهم کشور در دانشگاه‌ها، چه راهکاری باید اندیشیده شود، خاطر نشان کرد: اندیشکده‌ها یکی از نهادهای استراتژیک حل مسئله بوده و براساس روندهای موجود، زمین حل مسائل کشور از دانشگاه به سمت اندیشکده‌ها در حال تغییر است. اندیشکده‌ها نقش میانجی بین نهاد حاکمیت، جامعه و نهاد علم هستند و دانشگاه آزاد اسلامی نیز باید از این ابزار استفاده کند.
مدیر گروه آینده‌پژوهی حکمرانی پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی در ادامه افزود: اندیشکده‌ها به‌دلیل نگاه لایه‌ای و آینده‌پژوهانه، همچنین در نظر گرفتن ذینفعان و ارائه تحلیل‌های چند بعدی و نیروهای انسانی متبحر و ساختار متمرکز بر حل مسئله، متمایز از دانشگاه‌ها بوده و برای مسائل بحرانی، خاص و فوری حاکمیتی تجویزهای سیاستی ارائه می‌کنند.
وی ابزارهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی در برخورد با مسئله‌ها چیست، گفت: ابزارها و راهبردهای متنوعی مانند شتاب‌دهنده‌ها، پارک‌های علم و فناوری، واحدهای رشد و...وجود دارد که در این میان یکی از ابزار ضروری برای حل مسائل استانی، راه‌اندازی اندیشکده‌های استانی است و نگاه ویژه تیم مدیریتی فعلی دانشگاه آزاد اسلامی به ریاست دکتر طهرانچی و معاونان ایشان در بحث دانشگاه مسئله‌محور؛ در کنار شتاب‌دهنده‌ها و سراهای نوآوری که راه‌اندازی شده، تسهیل‌گر تبدیل دانشگاه آزاد به دانشگاهی مسئله‌محور بوده و در راه‌اندازی اندیشکده‌های استانی این نگاه حمایتی کمک شایانی می‌کند.
انتهای پیام/۴۱۶۷/پ
انتهای پیام/
