آیا محروم کردن فرزند از ارث ممکن است؟

به گزارش خبرنگار حوزه حقوقی و قضایی گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، عبارت «از ارث محرومت می‌کنم» ممکن است در مواقعی توسط پدرانی که می‌خواهند با حربه‌های اقتصادی با تصمیمات فرزندان خود مخالفت و آنها را به انجام رفتارهایی مطابق میل خود مجبور کنند به کار رود.

شنیدن این جمله ممکن است موجب نگرانی برخی افراد شود و حتی در مواردی آن‌ها را از قصد و نیت خود منصرف کند. اما در صورت داشتن دانش حقوقی خواهید دانست که این جمله پایه و اساس قانونی ندارد و تنها شاید پدر بتواند در شرایطی فرزند خود را از ثلث اموالش محروم کند.

حال باید بررسی کرد آیا در عالم واقع و ازلحاظ قانونی و شرع، پدر این حق را دارد که فرزند خود را از ارث محروم کند یا خیر؟ به این منظور ابتدا باید به از برخی مفاهیم مرتبط با وصیت پرداخت.

وصیت چیست؟

وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانی تملیک کند. با این نوع وصیت، شخص می‌تواند تا حدودی تکلیف اموال خود را معین کند مانند صرف آن در امور خیریه. در وصیت تملیکی، شخصی که وصیت می‌کند «موصی» و کسی که به نفع او وصیت تملیکی شده «موصی‌له» و مورد وصیت را «موصی به» می‌گویند.

در وصیت تملیکی، تملیک با قبول موصی له پس از فوت موصی محقق می‌شود، بنابراین قبول آن قبل از فوت موصی مؤثر نیست. موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع کند.

وصیت عهدی نیز عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور کند. مثل این‌که شخصی را وصی کند تا بعد از مرگش، بدهی‌های او را پرداخت کند. در وصیت عهدی شخصی را که به‌موجب وصیت، به‌عنوان ولی بر صغیر یا بر کارهای دیگر انتخاب‌شده است، وصی می‌گویند.

در وصیت عهدی، وصیت‌کننده فرد یا افرادی را برای اداره بخشی از اموال خود و نیز سرپرستی فرزندانش پس از مرگ تعیین می‌کند و مسئولیت را به آن‌ها می‌سپارد. این در حالی است که در وصیت تملیکی، شخص بخشی از اموال خود را پس از مرگ به فرد یا افرادی تملیک می‌کند که این فرد یا افراد می‌توانند فردی از خانواده یا هر فرد دیگری باشد.

قانون‌گذار در ماده ۸۳۷ قانون مدنی ایران، اعلام کرده است اگر کسی به‌موجب وصیت، یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند، وصیت مزبور نافذ نیست

وصیت‌کننده حق دارد به میزان یک‌سوم از اموال خود را وصیت کند

در حقیقت وصیت‌کننده حق دارد به میزان یک‌سوم از اموال خود را وصیت کند و وصیت او نیز برای این میزان، صحیح و نافذ است و چنانچه نسبت به بیشتر از این میزان وصیت کند، صحیح بودن چنین وصیتی به اجازه سایر ورثه بستگی دارد.

زیرا به‌استثنای یک‌سوم اموال، بقیه ترکه متعلق به ورثه است و شخص صاحب این اموال که همان وصیت‌کننده است، حق دخالت در آن‌ها را ندارد و اموال مزبور به‌طور طبیعی در اختیار همه ورثه قرار می‌گیرد تا طبق ضوابط و مقررات مربوط به ارث، میان آن‌ها تقسیم شود.

حقوقدانان در این زمینه عقیده دارند از ظاهر جمله «وصیت مزبور نافذ نیست» چنین استفاده می‌شود که هرگاه وارث محروم، به اراده وصیت‌کننده، تسلیم شود و محرومیت را بپذیرد، وصیت نافذ می‌شود. لازمه پذیرش این نظر، نافذ بودن وصیت تا حد یک‌سوم است که بدون نیاز به اجازه نیز اثر دارد، اما در استفاده از این ظاهر باید احتیاط کرد، زیرا قوانین ارث و قواعد مربوط به تملک قهری ورثه برای حفظ مصالح خانواده وضع‌شده است و با نظم عمومی جامعه ارتباط نزدیک و مستقیم دارد.

بعضی دیگر از حقوقدانان نیز در تفسیر ماده 837 می‌گویند قاعده توارث ازنظر نظم اجتماعی تأسیس شده است، بدین‌جهت طبق ماده ۹۵۹ قانون مدنی وارث نمی‌تواند آن را از خود سلب کند. همچنان که مورث (متوفی) نمی‌تواند آن را از وارث سلب کند. بنابراین توارث از احکام به شمار می‌رود نه از حقوق تا شخص بتواند آن را اسقاط کند.

به‌عنوان‌ مثال، هر گاه کسی وصیت کند که فلان وارث او از ارث محروم باشد یا به فلان وارث او ارث داده نشود یا فرد، وارث او نیست، وصیت مزبور موجب محرومیت او از ارث نخواهد شد.

ابهام در ماده ۸۳۷ قانون مدنی

البته حقوقدانان در این خصوص، به دو مورد مجزا از یکدیگر قائل هستند و دو نظر متفاوت دارند. گاهی از اوقات پدر، تصریح می‌کند که فلان فرزندم را از ارث محروم ساختم، در این صورت مطابق آنچه گفتیم، وصیت باطل است. این در حالی است که گاهی از اوقات، پدر می‌گوید که تمامی میراثم را به فلانی و فلانی دادم و به این طریق فرزند و سایر ورثه خود را از ارث محروم می‌کند. در اینجا حقوقدانان می‌گویند که وصیت تا حد یک‌سوم، نافذ است و مازاد، منوط به اجازه سایر وراثی است که محروم از ارث شده‌اند. در این صورت، اگر فرزند و سایر ورثه اجازه دادند، تمامی اموال متعلق به موصی‌له (کسی که وصیت به نفع او انجام‌شده است) می‌شود.

اگر پدر تمامی اموال خود را به دیگر ورثه تملیک کند و اسمی از فرزند خود نبرد، در این صورت وصیت مزبور غیر نافذ است و در صورت تنفیذ فرزند صحیح خواهد شد.

در نتیجه، اگر چه مطابق ظاهر ماده ۸۳۷ قانون مدنی ایران، وصیت پدر به محروم کردن فرزند از ارث، نافذ نیست اما با مراجعه به تحلیل و تفسیر حقوقدانان از این ماده و با توجه به قواعد و موازین حقوقی، در صورتی‌که پدر صراحتاً فرزند خود را از ارث محروم کند، وصیت مزبور باطل است. این در حالی است که اگر پدر تمامی اموال خود را به دیگر ورثه تملیک کند و اسمی از فرزند خود نبرد، در این صورت وصیت مزبور غیر نافذ است. یعنی اگر فرزند اجازه داد وصیت صحیح خواهد بود و اگر فرزند اجازه ندهد تا ثلث مال وصیت مؤثر است.

انتهای پیام/4159/